Yo‘nalishga kirish

Ushbu uslubiy qo'llanma O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligining 2015 yil 21 avgustdagi №314-sonli buyrug'i bilan tasdiqlangan «Yo'nalishga kirish» fanining o'quv dasturi asosida tayyorlandi. Uslubiy qo'llanma 5310200-Elektr energetika (Elektr ta'minoti) ta'lim yo'nalishi bakalavrlari uchun muljallangan bo'lib, «Elektr energetikasi» kafedrasi va «Energetika» fakulteti uslubiy komissiyasi hamda Qarshi Muhandislik Iqtisodiyot Institutining uslubiy kengashida muhokama etilgan va o'quv jarayonida qo'llanilishiga tavsiya etilgan.

Asosiy mavzular

1-Mavzu. Elektr texnikaning asosiy qonunlarini o‘rganish: Ushbu mavzu elektr texnikasining asosiy qonunlarini, jumladan, elektr zaryadi, Kulon qonuni, elektr zaryadining saqlanish qonuni, elektr zaryadining diskretligi, elektr maydoni va uning kuchlanishini o'rganishga qaratilgan. Masalalar yechish orqali talabalarning nazariy bilimlarini mustahkamlash va amaliy ko'nikmalarini shakllantirish nazarda tutilgan.
2-Mavzu. Joul-Lens qonuniga doir masalalar yechish: Joul-Lens qonuni elektr zanjirida ajralib chiqadigan issiqlik miqdorini hisoblashga bag'ishlangan. Ushbu mavzu orqali talabalar elektr tokining issiqlik ta'sirini, elektr qarshiligini, tok kuchini va vaqtni hisobga olgan holda issiqlik miqdorini aniqlashni o'rganadilar. Ko'rsatilgan masalalar yechish orqali mavzuni chuqur tushunishga yordam beradi.
3-Mavzu. Qarshiliklarni ketma-ket, parallel va aralash ulash usullari: Bu mavzu elektr zanjirlardagi qarshiliklarning ketma-ket, parallel va aralash ulash usullarini, ularning ekvivalent qarshiligini hisoblashni o'rganishga qaratilgan. Mavzu doirasida turli murakkablikdagi zanjirlar uchun ekvivalent qarshiliklarni aniqlashga oid masalalar berilgan.
4-Mavzu. Oddiy elektr zanjirlarni hisoblash: Ushbu mavzu oddiy elektr zanjirlaridagi tok, kuchlanish va qarshiliklar orasidagi bog'liqlikni G.Om qonuni va boshqa qonunlar asosida hisoblashga bag'ishlangan. Mavzu doirasida berilgan masalalar orqali talabalar zanjirni hisoblash ko'nikmalarini egallaydilar.
5-Mavzu. Ekvivalent qarshiligini aniqlash bo'yicha masalalar yechish: Murakkab elektr zanjirlarning ekvivalent qarshiligini aniqlashga qaratilgan. Mavzu ketma-ket, parallel va aralash ulangan qarshiliklarni hisoblash usullarini o'z ichiga oladi. Masalalar orqali talabalar murakkab zanjirlarning umumiy qarshiligini topishni o'rganadilar.
6-Mavzu. Kirxgof qonunlariga doir masalalar yechish: Kirxgof qonunlari – murakkab elektr zanjirlarni hisoblashning asosiy qonunlari hisoblanadi. Ushbu mavzuda Kirxgofning birinchi va ikkinchi qonunlariga doir masalalar yechish orqali talabalar murakkab zanjirlarni tahlil qilish ko'nikmalarini shakllantiradilar.
7-Mavzu. Elektromagnit induktsiya hodisasiga oid masalalar yechish: Elektromagnit induksiya hodisasini va M.Faraday qonunlarini o'rganishga bag'ishlangan. Mavzu doirasida induksiya EYuKni hisoblashga oid masalalar yechish orqali talabalar elektromagnit hodisaning mohiyatini chuqurroq tushunadilar.
8-Mavzu. Texnika taraqqiyotida energetikaning o'rni: Ushbu mavzu texnika taraqqiyotida energetikaning rolini, energiyaning turlari va manbalarini, ularning muhimligini o'rganishga qaratilgan. Jamiyat hayotida elektr energiyasining o'rni va kelajakdagi istiqbollari ham ko'rib chiqilgan.
9-Mavzu. Elektr energiya manbalari va ularning zahiralari: Mavzu elektr energiyasining asosiy manbalari (ko‘mir, neft, gaz, gidroenergiya, shamol, quyosh, atom energiyasi) va ularning zahiralarini o‘rganadi. Turli energiya manbalarining afzalliklari va kamchiliklari hamda O‘zbekistondagi energiya zahiralari haqida ma’lumot beriladi.
10-Mavzu. Gidro va muqobil energiya manbalarining zahiralari: Gidroenergiya, shamol energiyasi, geotermal energiya va quyosh energiyasi kabi muqobil energiya manbalarining zahiralari va ulardan foydalanish imkoniyatlari o‘rganiladi. Mavzu doirasida ushbu energiyalarning qo‘llanilish sohalari ham ko‘rsatilgan.
11-Mavzu. Elektr energetikasi tizimining asosiy elementlari: Elektr energetikasi tizimining asosiy elementlari, jumladan, elektr stansiyalari (IES, GES, AES), podstansiyalar va ularning ishlash prinsiplari o‘rganiladi. Mavzu doirasida O‘zbekistondagi elektr stansiyalari va podstansiyalari haqida ma’lumot berilgan.
12-Mavzu. Elektr stantsiyalarining ishlash prinsiplari: Ushbu mavzu elektr stansiyalarining (issiqlik, gidro, atom, shamol, quyosh) ishlash prinsiplarini o‘rganishga qaratilgan. Har bir tur stansiyaning asosiy qismlari, ularning vazifalari va ish jarayonlari batafsil tushuntiriladi.
13-Mavzu. Elektr energiyasini iqtisodiy tuzilmalarda qo‘llash sohalari: Elektr energiyasining iqtisodiy jihatdan ahamiyati, uni turli sohalarda qo‘llashning samaradorligi va tejamkorlik masalalari ko‘rib chiqiladi. Mavzu doirasida elektr energiyasini tejash va uni oqilona ishlatish yo‘llari ham ko‘rsatilgan.
14-Mavzu. Elektr o‘tkazgichlar, ularning fizik xossalari: Elektr o‘tkazgichlarning fizik xossalari, jumladan, qarshilik, solishtirma elektr qarshiligi, haroratga bog‘liqligi va boshqa xossalari o‘rganiladi. Mavzu doirasida turli materiallar uchun bu ko‘rsatkichlar jadval ko‘rinishida berilgan.
15-Mavzu. Elektr energiyasini uzoq masofalarga uzatish: Elektr energiyasini uzoq masofalarga uzatishda yuzaga keladigan isroflar va ularni kamaytirish usullari o‘rganiladi. Transformatorlar, podstansiyalar va elektr uzatish liniyalarining ahamiyati ham ko‘rib chiqiladi. Masalalar yechish orqali talabalar bu jarayonlarni tahlil qilishni o‘rganadilar.
16-Mavzu. Energetikaning atrof-muhitga ta’siri: Energetika sohasining atrof-muhitga ta’siri, jumladan, havoning ifloslanishi, chiqindilar va ularning turlari, ularga qarshi kurash choralari o‘rganiladi. O‘zbekistonda energetika sektorining ekologik muammolari ham ko‘rib chiqilgan.
17-Mavzu. Energetika fakulteti binosida mavjud laboratoriya bazalari bilan tanishish: Ushbu mavzu Energetika fakultetida mavjud laboratoriyalar, ularning jihozlari va laboratoriya ishlarini bajarishdan maqsadlar bilan tanishtirishga qaratilgan. Mavzu talabalarga amaliy ko'nikmalarni rivojlantirishda yordam beradi.
18-Mavzu. O‘zbekistonda mavjud elektr stansiyalar va podstansiyalar: O‘zbekiston Respublikasidagi mavjud issiqlik elektr stansiyalari, gidroelektr stansiyalari va podstansiyalar haqida ma’lumot beriladi. Mavzu doirasida ushbu obyektlarning joylashuvi, quvvati va boshqa texnik ko‘rsatkichlari keltirilgan.