Hоzirgi o’zbеk аdаbiy tili (sodda gap)

Ushbu kitob "Hozirgi o'zbek adabiy tili" deb nomlanib, filologiya fakultetlari bakalavrlari, magistrlari va aspirantlari uchun qo'llanma sifatida mo'ljallangan. Qo'llanma o'zbek tilshunosligining turli bo'limlariga, xususan, sintaksisga doir ma'lumotlarni qamrab olgan. Unda so'z birikmalari, gap turlari, ularning tuzilishi, gap bo'laklari va ular orasidagi munosabatlar kabi masalalar ko'rib chiqilgan. Shuningdek, kitobda tilning lug'aviy boyligi, uslubiy xususiyatlari va nutq madaniyati masalalariga ham e'tibor qaratilgan.

Asosiy mavzular

Sintaksisga kirish: Sintaksisning o'rganish ob'yekti, sintaktik birlik, sintaksisning tilshunoslikdagi o'rni va munosabati haqida ma'lumot beriladi.
Sintaktik aloqa va munosabatning ifodalanish usullari: Sintaktik aloqa va munosabat tushunchasi, sintaktik aloqa vositalari (affikslar, yordamchi so'zlar), intonatsiya va bo'laklar tartibi kabi masalalar yoritiladi.
So'z birikmasi va uning tasnifi: So'z birikmasining ta'rifi, erkin va turg'un birikmalar, sintaktik aloqaga ko'ra turlari, tobe aloqaning turlari, tobe komponentning vazifasiga ko'ra turlari, hokim komponentning ifodalanishiga ko'ra turlari va tuzilishiga ko'ra turlari bayon qilinadi.
Gap va hukm: Gapning ta'rifi va tavsifi, hukmning ta'rifi va tavsifi, gap va hukmning o'xshash va noo'xshash xususiyatlari ko'rib chiqiladi.
Gap tasnifi: Gapning tuzilishiga ko'ra turlari: sodda va qo'shma gaplar. Yig'iq va yoyiq sodda gaplar. Bir tarkibli va ikki tarkibli sodda gaplar. To'liq va to'liqsiz gaplar.
Gapning mazmuniga ko'ra turlari: Darak, so'roq va buyruq gaplar. Emotsionallikka ko'ra: emotsional va noemotsional gaplar. Voqelikning yuzaga kelishi va kelmasligiga ko'ra: tasdiq va inkor gaplar.
Gap bo'laklari, ularning tasnifi va ajratish asoslari: Gap bo'laklarining ta'rifi, tuzilishi, vazifaviy turlari, bosh bo'laklar (ega va kesim), ikkinchi darajali bo'laklar (aniqlovchi, to'ldiruvchi, hol) haqida ma'lumot beriladi.
Gapning uyushiq bo'laklari: Uyushiq bo'lakka ta'rif, yig'iq va yoyiq uyushiq bo'laklar, ochiq va yopiq uyushiq bo'laklar, uyushgan egalar, kesimlar, aniqlovchilar, to'ldiruvchilar, hollar, umumlashtiruvchi bo'lak masalalari ko'riladi.
Uyushiq bo'laklarni biriktiruvchi vositalar: Bog'lovchilar (biriktiruv, zidlov, ayiruv va inkor), teng bog'lovchi vazifasida qo'llanadigan yuklamalar, teng uyushiqli ohang.
Ajratilgan bo'laklar: Ajratilgan bo'lak ta'rifi, ajratilgan bosh bo'laklar: ega, kesim, ajratilgan ikkinchi darajali bo'laklar: aniqlovchi, to'ldiruvchi, hol.
Bir tarkibli gaplar: Bir tarkibli gap ta'rifi, shaxsi ma'lum, shaxsi noma'lum, shaxsi umumlashgan, atov (nominativ), shaxssiz (shaxsi topilmas), infinitiv gap.