Texnik tizimlarni boshqarish

Ushbu kitob O‘zbekiston Respublikasi Oliy va O‘rta Maxsus Ta’lim Vazirligining Toshkent To‘qimachilik va Yengil Sanoat Institutida «Texnologik jarayonlar va ishlab chiqarishni avtomatlashtirish va boshqarish» kafedrasi dotsenti dots. Xalmatov D.A., katta o’qituvchi Mirzaaxmedova X.B. va katta o’qituvchi Xo’janazarov U.O. tomonidan tayyorlangan «Texnik tizimlarni boshqarish» fanidan o‘quvchilar uchun mo‘ljallangan leksiyalar kursidir. Kitobda avtomatik boshqarish tizimlari, ularning turlari, asosiy tushunchalari, matematik ifodalari, dinamik qismlari, chastotaviy tavsiflari, nazariy asoslari, avtomatik rostlagichlar, ularning turlari va qo‘llanilishi, ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish kabi mavzular chuqur yoritilgan. Texnik tizimlarni boshqarish fani mamlakatimizning iqtisodiyoti va madaniyatini rivojlantirishda, aholining turmush farovonligini oshirishda muhim rol o‘ynaydi. Kitobda nazariy bilimlar yuzasidan amaliy ko‘nikmalar hosil qilishga alohida e’tibor qaratilgan.

Asosiy mavzular

«Texnik tizimlarni boshqarish» fanining mazmuni, predmeti va metodi. Fanning ishlab chiqarishdagi o‘rni. Fanning predmeti va obyekti. Fanning metodi va uning elementlari.: Bu mavzu avtomatik boshqarish fanining asosiy mazmuni, predmeti va metodologiyasi bilan tanishtiradi. Shuningdek, fanning ishlab chiqarishdagi o‘rni, predmeti va obyekti, metodi hamda uning elementlari haqida ma’lumot beradi.
Texnik tizimlarni boshqarishning mohiyati, uning maqsadi va vazifalari Paxta, to‘qimachilik va yengil sanoat korxonalarining hozirgi paytdagi avtomatlashtirilgan holati, muammolari va rivojlanish istiqbollari.: Bu mavzu avtomatik boshqarishning mohiyati, maqsadi va vazifalari, shuningdek, paxta, to‘qimachilik va yengil sanoat korxonalarining avtomatlashtirilganlik darajasi, mavjud muammolar va kelajakdagi istiqbollari haqida batafsil ma’lumot beradi.
Avtomatik rostlash tizimlari (ART) xaqida asosiy tushunchalar. ARTning sinflanishi, asosiy elementlari tavsiflari.: Mavzu avtomatik rostlash tizimlariga oid asosiy tushunchalar, ularning turlari va asosiy elementlarining tavsiflarini o‘rganishga bag‘ishlangan.
Avtomatik tizimlarning asosiy elementlari va qurilmalari, signal kuchaytirgich elementlari, elektromexanik va elektron relelar, ijrochi qurilmalar, chiziqli va burchak siljish, harorat, satx, aylanish chastotasi datchiklari, ularning tuzilishi va ish prinsiplari.: Bu mavzu avtomatik tizimlarning asosiy elementlari, qurilmalari, signal kuchaytirgichlar, relelar, ijrochi qurilmalar, hamda har xil turdagi datchiklar va ularning tuzilishi hamda ish prinsiplari haqida batafsil ma’lumot beradi.
Elektron relelar turlari tuzilishi ish prinsipi. Ijrochi mexanizmlar. Elektrik, pnevmatik, gidravlik ijrochi mexanizmlarning turlari, tuzilishi, ish prinsipi.: Mavzu elektron relelar, ularning turlari, tuzilishi, ish prinsipi hamda ijrochi mexanizmlar, jumladan, elektrik, pnevmatik va gidravlik mexanizmlarning turlari va ish prinsiplari haqida ma’lumot beradi.
Ochiq va berk tizimlarning uzatish funksiyalari. Ochiq tizimning chastotaviy tavsiflari. Paxta, to‘qimachilik va yengil sanoati korxonalarining asosiy texnologik jarayon va mashinalarini avtomatlashtirishning sxemalari; avtomatik boshqarish tizimlarining xususiyatlari va matematik ifodasi.: Bu mavzu ochiq va berk tizimlarning uzatish funksiyalari, chastotaviy tavsiflari, paxta, to‘qimachilik va yengil sanoati korxonalarining avtomatlashtirish sxemalari, avtomatik boshqarish tizimlarining xususiyatlari va matematik ifodalari bilan tanishtiradi.
Turg‘unlik mezonlari. Turg‘unlik to‘g‘risida tushuncha. Avtomatik rostlash tizimlarning turg‘unligi va uning nazariy asoslari. Avtomatik rostlash tizimlarning sifat ko‘rsatkichlari.: Mavzu avtomatik rostlash tizimlarining turg‘unligi, uning nazariy asoslari va sifat ko‘rsatkichlari haqida batafsil ma’lumot beradi.
Avtomatik rostlagichlar. Rostlagichlarning sinflanishi va boshqarish qonunlari. P–proporsional, I–integral, PI-proporsional-integral, D-differensial, PID proporsional – integral - diferensial qonunlar bilan ishlaydigan rostlagichlarning tenglamalari, uzatish funksiyalari va tavsiflari. Pnevmatik rostlagichlar va qurilmalar.: Bu mavzu avtomatik rostlagichlar, ularning turlari, boshqarish qonunlari, turli PID qonunlari bilan ishlaydigan rostlagichlarning tenglamalari, uzatish funksiyalari va tavsiflari, shuningdek, pnevmatik rostlagichlar va qurilmalar haqida ma’lumot beradi.
Apparat turidagi pnevmatik rostlagichlar. Pnevmatik rostlagichlar yordamida rostlashning xar xil qonuniyatlarini amalga oshirish. Gidravlik rostlagichlar va qurilmalar.: Mavzu apparat turidagi pnevmatik rostlagichlar, ularning xilma-xil qonuniyatlarini amalga oshirish hamda gidravlik rostlagichlar va qurilmalar haqida ma’lumot beradi.
Hаrаkаtlаnuvchi оb`еktlаrni bоshqаruv tizimlаri: Bu mavzu harakatlanuvchi obyektlarning boshqaruv tizimlari (HOBT) haqida, ularning asosiy tarkibiy qismlari va vazifalari haqida ma’lumot beradi.
HOBT ning sifаt ko`rsаtkichlаri: Mavzu HOBT ning sifat ko‘rsatkichlari, jumladan, barqaror rejimdagi aniqlik, o‘tkinchi jarayon ko‘rsatkichlari va asllik haqida ma’lumot beradi.
O`zgаrmаs tоk kuzаtuvchi tizimi: Ushbu mavzu o‘zgarmas tok kuzatuvchi tizimlari, ularning ishlash prinsipi va sxemalari haqida ma’lumot beradi.
Zahiraxonaning axborot modeli va uning ma’lumotlar bazasini yaratish hamda foydalanish. Mahsulotning texnologik sxemasini matematik ifodalash, strukturasini optimallash, imitatsiya о‘tkazish.: Mavzu zahiraxonaning axborot modeli, ma’lumotlar bazasini yaratish va foydalanish, mahsulotning texnologik sxemasini matematik ifodalash, optimallashtirish va imitatsiya o‘tkazish haqida ma’lumot beradi.