Телетрафика асослари
Ushbu o'quv qo'llanma «Telekommunikatsiya texnologiyalari va kasbiy ta'lim» fakultetining «Telekommunikatsiya muhandisligi» kafedrasi tomonidan tayyorlangan. Unda «Teletrафика asoslari» fanining nazariy jihatlari, jumladan, teletrафиканинг umumiy tushunchalari, chaqiruv oqimlari, ularning turlari va parametrlar, Erlang va Engset modellarining asosiy qoidalari, yuklama va uning turlari, xizmat ko'rsatish sifatining ko'rsatkichlari hamda telekommunikatsiya tizimlarining optimallashtirish usullari, so'nggi texnologiyalar va jumladan, paketli kommutatsiya tizimlari kabi mavzular chuqur yoritilgan. Qo'llanma talabalarga nazariy bilim berish bilan birga, sohaga oid amaliy ko'nikmalarni shakllantirishga ham qaratilgan.
Asosiy mavzular
- Teletrафика asoslari: Teletrафика asoslari – bu telekommunikatsiya tizimlaridagi axborot oqimlarini, ularning harakatlanishini, xizmat ko'rsatishini va yuklamalarini o'rganuvchi fan. Bu fan telekommunikatsiya tarmoqlarining samaradorligini oshirish va ularning sifatini yaxshilash uchun zaruriy bilim va ko'nikmalarni taqdim etadi.
- Chaqiruv oqimlari va ularning turlari: Chaqiruv oqimlari – bu tizimga kelib tushadigan talablar, talabnomalar yoki hodisalar yig'indisi. Ular tasodifiy yoki determinirlangan bo'lishi mumkin. Qo'llanmada tasodifiy chaqiruv oqimlari, ularning parametrlariga (o'rtacha intensivlik, o'rtacha vaqt) va turlari (stasionar, nostasionar, oddiy, primetiv)ga alohida to'xtalib o'tilgan.
- Erlang va Engset modellari: Erlang va Engset modellari teletrафика nazariyasining asosiy modellari bo'lib, ular telekommunikatsiya tizimlariga kelib tushadigan yuklamalarni va ularga xizmat ko'rsatishni matematik jihatdan modellashtirish uchun qo'llaniladi. Qo'llanmada bu modellarning asosiy qoidalari, formulalari va ularning qo'llanilishi batafsil bayon etilgan.
- Yuklama va uning turlari: Yuklama – bu tizimga kelib tushadigan talablarning miqdori. Uning turlari (kelib tushayotgan yuklama, qoldiq yuklama, xizmat ko'rsatilgan yuklama) va ularning hisoblanish usullari hamda yuklamaning chastotasi tahlil qilingan.
- Xizmat ko'rsatish sifati: Xizmat ko'rsatish sifati – bu tizimning talablarga javob berish darajasi. Uning asosiy ko'rsatkichlari – chaqiruvlarni yo'qotish ehtimoli, navbatda kutish vaqti, xizmat ko'rsatish uzoqligi kabilardir. Qo'llanmada bu ko'rsatkichlarni hisoblash usullari va ularning ahamiyati tushuntirilgan.
- Markov jarayoni: Markov jarayoni – bu tizimning kelajakdagi holati faqat hozirgi holatiga bog'liq bo'lib, o'tmish holatlariga bog'liq bo'lmaydigan jarayon. Telekommunikatsiya tizimlaridagi jarayonlarni modellashtirishda Markov jarayonlaridan keng foydalaniladi.
- Ko'p zvenoli sxemalarni hisoblash: Katta sig'imli kommunikatsiya maydonlarini tashkil etishda ko'p zvenoli sxemalardan foydalaniladi. Qo'llanmada bu sxemalarni hisoblashning turli usullari, jumladan, Yakobeusning kombinator usuli va Ehtimollik graflar usuli bayon etilgan.
- Kanal va paketli kommutatsiya: Kanal va paketli kommutatsiya usullari telekommunikatsiya tarmoqlarining asosiy texnologiyalaridir. Ularning ishlash prinsiplari, afzalliklari va kamchiliklari hamda xizmat ko'rsatish xususiyatlari solishtirilgan.
- Takror chaqiruvli tizimlar: Takror chaqiruvli tizimlar – bu xizmat ko'rsatishdan voz kechganidan so'ng qayta urinish amalga oshiriladigan tizimlar. Ularning ishlash mexanizmi va sifatini baholash usullari ko'rib chiqilgan.
- Prioritetga ega tizimlar: Prioritetga ega tizimlar – bu buyurtmalarga xizmat ko'rsatishda ularning muhimlik darajasiga qarab navbatlanish prinsipi qo'llaniladigan tizimlar. Bu tizimlarda xizmat ko'rsatishning turli tartiblari va kutish vaqtlarini hisoblash usullari bayon etilgan.