Ўрта осиё халқларининг динлари тарихи
Ushbu kitob Oʻrta Osiyo xalqlari dinlari tarixiga bagʻishlangan boʻlib, qadimgi davrlardan tortib to XX asrgacha boʻlgan davrdagi diniy eʼtiqodlar, marosimlar va diniy-ijtimoiy institutlarning rivojlanishini oʻrganadi. Unda Zarathushtriylik, Buddizm, Xristianlik, Yahudiylik, Maniheylik, Zoroastrizm, Islom kabi Markaziy Osiyo hududida shakllangan va tarqalgan dunyo dinlarining tarixiy jarayonlari, oʻziga xos xususiyatlari, taʼlimotlari, madaniy merosga taʼsiri atroflicha yoritilgan.
Asosiy mavzular
- Oʻrta Osiyo xalqlari dinlarining shakllanishi va rivojlanishi: Qadimgi davrlarda Oʻrta Osiyo hududida animizm, fetisizm, totemizm kabi dastlabki diniy eʼtiqodlar, ularning paydo boʻlish sabablari va ilk koʻrinishlari, jumladan, ajdodlarga sigʻinish va totemizm haqida batafsil maʼlumot beradi.
- Zardushtiylik: Zardushtiylikning paydo boʻlishi, tariqiy sharoiti, asosiy taʼlimotlari (Ahura Mazda va Angra Mainyu, yaxshilik va yomonlik kurashi), diniy amaliyotlari, Ahura Mazdaning oltita emanatsiyalari (Aməša Spənta) va «Avesto» kitobi haqida batafsil maʼlumot beradi.
- Buddizm: Buddizmning dunyoga kelib chiqishi, Budda taʼlimotlari (toʻrt muqaddas haqiqat, sakkiz martalik yoʻl), Markaziy Osiyoga tarqalishi, buddizmning mahalliy madaniyatga taʼsiri va Budda ibodatxonalarining arxeologik topilmalari haqida maʼlumot beradi.
- Xristianlik: Markaziy Osiyoga Xristianlikning kirib kelishi, tarqalishi, ilk xristian jamolari, ularning taʼqib qilinishi, diniy oqimlar va ularning taʼsiri, shuningdek, Xristianlik bilan bogʻliq arxeologik topilmalar haqida maʼlumot beradi.
- Yahudiylik: Yahudiylikning kelib chiqishi, Markaziy Osiyoga koʻchib kelishi, Buxoro yahudiylari, ularning ijtimoiy-siyosiy va madaniy hayoti, diniy anʼanalari va muqaddas kitoblari haqida maʼlumot beradi.
- Maniheylik: Maniheylik dinining paydo boʻlishi, Mani taʼlimoti, dunyoqarashi (duallik), muqaddas kitoblari va Markaziy Osiyoga tarqalishi, shuningdek, bu dinning taqdiri haqida maʼlumot beradi.
- Islomning Markaziy Osiyoga kirib kelishi va islomlashuv jarayoni: Islom dinining Markaziy Osiyoga kirib kelishi, tarqalishi, fiqh maktablarining rivojlanishi, hadisshunoslik, tasavvuf, islomlashuvning mahalliy sharoitlarga moslashuvi, XIX asrda jadidlar harakati va sovet davridagi islomning holati hamda mustaqillikdan keyingi jarayonlar haqida batafsil maʼlumot beradi.