Bosh sahifa>Qidiruv>Sanoat korxonalarining modernizatsiyalashda lizingdan foydalanish masalalari

Sanoat korxonalarining modernizatsiyalashda lizingdan foydalanish masalalari

Ushbu kitob

Asosiy mavzular

  • Mavzuning dolzarbligi: Iqtisodiyotni erkinlashtirish va modernizatsiyalash sharoitida mamlakatimiz iqtisodiyotini rivojlantirish hozirgi davr talabidir. Bu hech eskirmaydigan muammodir, chunki korxona mulkning yoki ijtimoiy tuzumning qanday shaklda bo'lishidan qathiy nazar, hamisha dolzarb bo'lib hisoblanadi. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevning mamlakatimizni 2016-yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017-yilga mo'ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo'nalishlariga bag'ishlangan Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma'ruzasida shunday ta'kidlagan edi:- “Bugun mamlakatimizning barqaror rivojlanish yo'lida izchil ilgarilab borishini tahlil qilar ekanmiz, o'tgan yili printsipial muhim islohotlarni amalga oshirish bo'yicha qathiy qadamlar qo'yildi, deb aytishga barcha asoslarimiz bor. Bu islohotlarning asosiy maqsadi – aholi uchun munosib hayot darajasi va sifatini ta'minlashdir. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan iqtisodiy o'zgarishlar natijasi sifatida kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub'yektlari faoliyatini yanada rivojlantirish masalalari hamda sanoat korxonalari mahsulotlari ishlab chiqaruvchi korxonalarni moliyaviy qo'llab-quvvatlashga qaratilgan tadbirlar lizing munosabatlarini iqtisodiyotga joriy etish zaruriyatini kun tartibiga qo'ydi. Moliyaviy inqirozga uchragan yoki aylanma mablag'i bo'lmagan korxonalar lizing orqali asosiy ishlab chiqarish vositalarini tezda yangilash, zamonaviy texnologiyalarni korxonalarga joriy etish va shu asosida ishlab chiqarilayotgan mahsulot sifati hamda hajmini keskin oshiradi. Bu borada O'zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I.A.Karimov: "Biz yangi ish boshlayotgan tadbirkorlarning o'z faoliyati uchun zarur uskuna va jihozlar sotib olishga imkon beradigan lizing tizimini rivojlantirishga ham alohida e'tibor bermoqdamiz" deb bir necha marta ta'kidlab o'tgan. Lizing korxonalarni modernizatsiya qilish va ularning negizida raqobatbardosh ishlab chiqarishni tashkil etish uchun mablag' sarflashning samarali mexanizmidir. Taqdim etilgan soliq imtiyozlari, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning unga bo'lgan qiziqishining ortishi O'zbekistonda lizingni jadal rivojlantirishning muhim omili hisoblanadi.
  • Bitiruv malakaviy ishining tadqiqot ob'yekti.: O'zbekiston Respublikasida amalga oshirilayotgan lizing munosabatlari tizimi hisoblanadi.
  • Bitiruv malakaviy ishining predmeti: O'zbekistonda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub'yektlari faoliyatini lizing asosida moliyalashtirish bilan bog'liq bo'lgan moliyaviy-iqtisodiy munosabatlar mexanizmi tashkil etadi.
  • Bitiruv malakaviy ishining maqsadi: Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub'yektlari faoliyatini lizing asosida moliyalashtirish mehanizmini takomillashtirish borasida taklif tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat.
  • Mavzuning nazariy va amaliy ahamiyati: Mamlakatimizda lizing xizmatlarining zamonaviy bozor talablari asosida takomillashib, tobora kengayishi, o'z navbatida, ishlab chiqarishni modernizatsiyalash, xususiy tadbirkorlik va raqobatni rivojlantirishda samarali mehanizm hisoblanadi. Yurtimiz lizing xizmatlari bozorida 5,5 mingdan ziyod bitim imzolanib, ularga 430 milliard so'mdan ko'proq mablag' yo'naltirildi. Ushbu bitimlarning asosiy qismi lizing kompaniyalari va 1,5 mingga yaqini banklarga tegishlidir. O'zbekistonda lizing munosabatlari nafaqat o'zining an'anaviy vazifalarini (moliyaviy, ishlab sotish), balki, sifat jihatidan yangi vazifalarni (jonlantirish, takror ishlab chiqarish, innovatsion, sug'urta) ham bajaradi. Bitiruv malakaviy ishining nazariy va uslubiy asoslari O'zbekiston Respublikasi 1-Prezidenti I.A.Karimovning asarlari, SH.M.Mirziyoevning mamlaqatimizda iqtisodiyotni rivojlantirish bo'yicha qabul qilingan farmon va qarorlar, tanlangan mavzu bo'yicha vatanimiz va xorijiy iqtisodchi olimlarning ilmiy ishlari xisoblanadi. Mazqur ilmiy tadqiqotda ushbu muammolar bo'yicha O'zbekiston Reshublikasining Qonunlari, me'yoriy xujjatlari, O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining Qarorlari, Internet tarmog'idan olingan ma'lumotlar va "Taxos" xususiykorxonasi reja va xisobot ma'lumotlaridan foydalanildi.
  • Bitiruv malakaviy ishining tuzilishi: kirish, asosiy mazmunini ifodalovshi 9 ta savol, xulosa va takliflar, foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati, xamda ilovalardan iborat.
  • Bitiruv malakaviy ishining tarkibiy tuzilishi: Malakaviy ish kirish, 3ta bob, 8ta bo'lim, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati hamda ilovalardan iborat.
  • I- BOB. Sanoat korxonalarining modernizatsiyalashda lizingdan foydalanishni nazariy va huquqiy asoslari: XX asrning ikkinchi yarmi va XXI asrning boshlarida iqtisodiy nazariya tadbirkor, firma va davlatni modernizatsiyalash jarayonining alohida unsurlari sifatida ta'riflashdan ularga murakkab tizimning o'zaro bog'liq bo'g'inlari sifatida qarashgacha bo'lgan murakkab yo'lni bosib o'tdi. Ayni paytda bu tizim modernizatsiyalashlarning asosiy manbasi sifatida fan, universitetlar va ilmiy markazlar bilan cheklangan yopiq tizim emas, balki milliy davlatlar doirasida, xo'jalik korxonalari tarmoqlarida va yirik korporatsiyalar hamda kichik kompaniyalarda yuz berayotgan iqtisodiy jarayonlarga uyg'unlashgan tizim ekanligi chuqur anglab etildi. O'tgan asrning 80-yillarida fan-texnika o'zgarishlar sur'atlarining o'sishi, ilmiy echimlarga asoslangan ishlab chiqarish va xizmatlarning jadal rivojlanishi rivojlangan mamlakatlarda iqtisodiy o'sishning jadallashuviga yangi turtki bo'ldi. Jahon ishlab chiqarishida muhim iqtisodiy resurslar sifatida ilmiy echimlar va modernizatsiyalashlardan foydalanish asosida o'sishning yangi yo'nalishi shakllana bordi. Bugungi asosiy vazifa milliy modernizatsiyalash tizimni rivojlantirishning strategik maqsadlarini shakllantirishdan iborat. Hozirgi zamon jahon iqtisodiy adabiyotlarida “modernizatsiyalash
  • 1.1. Sanoat korxonalarining iqtisodiy samaradorligini oshirishda modernizatsiyaning roli va ahamiyati: XX asrning ikkinchi yarmi va XXI asrning boshlarida iqtisodiy nazariya tadbirkor, firma va davlatni modernizatsiyalash jarayonining alohida unsurlari sifatida ta'riflashdan ularga murakkab tizimning o'zaro bog'liq bo'g'inlari sifatida qarashgacha bo'lgan murakkab yo'lni bosib o'tdi. Ayni paytda bu tizim modernizatsiyalashlarning asosiy manbasi sifatida fan, universitetlar va ilmiy markazlar bilan cheklangan yopiq tizim emas, balki milliy davlatlar doirasida, xo'jalik korxonalari tarmoqlarida va yirik korporatsiyalar hamda kichik kompaniyalarda yuz berayotgan iqtisodiy jarayonlarga uyg'unlashgan tizim ekanligi chuqur anglab etildi. O'tgan asrning 80-yillarida fan-texnika o'zgarishlar sur'atlarining o'sishi, ilmiy echimlarga asoslangan ishlab chiqarish va xizmatlarning jadal rivojlanishi rivojlangan mamlakatlarda iqtisodiy o'sishning jadallashuviga yangi turtki bo'ldi. Jahon ishlab chiqarishida muhim iqtisodiy resurslar sifatida ilmiy echimlar va modernizatsiyalashlardan foydalanish asosida o'sishning yangi yo'nalishi shakllana bordi. Bugungi asosiy vazifa milliy modernizatsiyalash tizimni rivojlantirishning strategik maqsadlarini shakllantirishdan iborat. Hozirgi zamon jahon iqtisodiy adabiyotlarida “modernizatsiyalash" ilmiy texnika yutuqlariga erishish jarayonini yangi mahsulot va texnologiyalarga asoslangan haqiqiy jarayonga aylantirish omili sifatida talqin etilmoqda. Ularning fikricha, modernizatsiyalash texnika, ishlab chiqarish va tijorat tadbirlari jamlanmasi bo'lib, bozorga yangi uskunalarni kiritish hisoblanadi. Modernizatsiyalashning mazmuni bo'yicha boshqa talqinlar ham juda ko'p. Yuqoridagilarga asoslanib, shunday xulosaga kelish mumkin: modernizatsiyalashning asosiy mazmuni o'zgarish, bosh vazifasi esa vazifaning o'zgarishi, demakdir. Bir ijtimoiy-iqtisodiy tizimni ikkinchisi bilan almashtirishda anchagina yangilanishlar bo'lmoqda, ko'p tarmoqli iqtisodiyotni modernizatsiyalash o'tishi natijasida, modernizatsiyalash jarayoni jamiyat hayotiy faoliyatining barcha sohalarini qamrab oladi, ishlab chiqarish va ijtimoiy sohagagina modernizatsiyalash kiritish bilan cheklanib qolmaydi va modernizatsiyalash jarayoni pirovardida ishlab chiqarishdagi inqirozlarni bartaraf etib, ijtimoiy iqtisodiy rivojlanishni ta'minlaydi. Respublikamiz iqtisodiyotini rivojlantirish maqsadidagi asosiy chora tadbirlar ham ushbu yo'nalishni taraqqiy etdirish orqali korxonalarning ishlab chiqarish samaradorligiga erishish uchun ishlatilmoqda. Tayyor mahsulotni chiqarishda korxonalar oldidagi birinchi vazifa mehnat resurslaridan, moddiy texnika vositalari va moliyaviy vositalardan samarali foydalanish, bahoning foydadan ustunligini ta'minlash, ishlab chiqarish rentabelligini oshirish hisoblanadi. Xom ashyo etishtiruvchilar industrial modernizatsiyalashda ishtirok etishi ularning mahsulot sifati va raqobatbardoshligini oshirishiga imkon beradi. Shu bois, industrial modernizatsiyalashda xom ashyo etishtiruvchilarning ishtirok etishi bo'yicha mexanizmni yaratish, ishlab chiqarish rejasiga, shuningdek, tadqiqot ishlari rejasiga, ya'ni modernizatsiyalashning ilmiy ta'minotiga ushbu masala kiritilishi lozim. Shunday qilinsa, yana bir muhim masala hal etiladi: ilmiy-tadqiqot ishlarini moliyalashda korxona ishtiroki yanada takomillashadi. Aholini oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta'minlashga, shuningdek, qishloq xo'jalik korxonalari mahsulotlari eksporti doirasini kengaytirishga ishlab chiqarish, qayta ishlash, saqlash va xizmatlar bo'yicha muammolarni hal qilish orqali erishiladi. Shu bilan birga hozirgi davrda oziq-ovqat bilan ichki bozorni ta'minlashda ham davlat himoyasi zarur, shuningdek, davlat tomonidan qishloq xo'jaligi mahsulotlari va ularning qayta ishlanganlariga o'zgaruvchan bahoni qo'yish, er va soliq qonunlari, investitsiya kiritish uchun engilliklar berish orqali imkoniyatlar yaratiladi. Sanoat korxonalarinii jadal va to'liq rivojlantirish uchun ishlab chiqarish modernizatsiyasini qo'llash talab qilinadi. Buning uchun er va mehnat resurslari imkoniyatlaridan to'liq foydalanish, tayyor va yarim tayyor mahsulotlar ishlab chiqish, ishlab chiqarish texnologiyalarini sifat jihatidan yangi bosqichga ko'tarish, tarmoqning moddiy-texnika bazasi talab darajasida mustahkamlanishiga erishish zarur. Bunda shuningdek, ishlab chiqarish korxonalari mahsulotlari turlari bo'yicha, mashina majmuasini yangilashga alohida ahamiyat berish lozim. Shuni hisobga olib, ishlab chiqarish sanoatini modernizatsiyalash rivojlantirish masalasini qayta ko'rib chiqib, soha uchun zarur texnika vositalarining ma'lum qismini yaqin va uzoq xorijdan keltirish masalasini hal qilish lozim. Muammolardan yana biri sanoatda ishlab chiqarish, bozor bilan bog'liq muammodir. Bu muammoning echilishi, davr talab qilayotganidek, yig'ib olingan mahsulotdan samarali foydalanish, uni samarali taqsimlash, qayta ishlash sanoatini kengaytirish, har xil iste'mol tovarlari ishlab chiqarishni taqozo etadi. Bunga erishish esa, ishlab chiqarish korxonalari mahsulotlari samaradorligini, shuningdek, ichki bozordagi singari tashqi bozorda ham ularning raqobatbardoshligini ma'lum darajada oshiradi.
  • II-В ОВ .“Таxos” xususiy korxonasiningning tashkiliy-iqtisodiy tasnifi va iqtisodiy ko'rsatkichlari tahlili: “Taxos” xususiy korxonasi 2009 yilda tashkil topgan bo'lib, Uzbekiston Respublikasi Andijon viloyati Adliya boshqarmasi tomonidan 2009 yil 7 sentyabr kuni ro'yxatdan o'tkazilgan va № 132 -sonli guvoxnoma berilgan. Korxona manzili - Andijon viloyati, Andijon tuman Mustaqillik ko'chasi, 72uy <<Taxos>> xususiy korxonasi yuridik shaxs hisoblanib, o'z faoliyatini amalga oshirishda amaldagi qonunchilikka xamda me'yoriy xujjatlarga rioya qiladi. Korxonaning asosiy faoliyati – paxta tolsaini qayta ishlab chiqarish xamda trikotaj mahsulotlari ishlab chiqarish va sotish; tikuvchilik; to'quvchilik bo'lib, shu bilan bir qatorda amaldagi qonunchilik doirasida xo'jalik faoliyatini amalga oshirish va belgilangan tartibda foyda olishg uchun quyidagi faoliyat turlari bilan ham shugullanadi: chakana va ulgurji savdo bilan shugullanish, tijorat, vositachilik ishlarini olib borish; eksport – import faoliyatini amalga oshirish; engil sanoat mahsulotlari – tikuvchilik, to'quvchilik (trikotaj matosi) ishlab chiqarish, bo'yash va sotish; kompleks qurilish – montaj va ta'mirlash ishlarini bajarish, santexnika, elektr tizimlarini ta'mirlash va montaj qilish; zamonaviy qurilish materiallari ishlab chiqarish, olib kelib sotish, qayta ishlab sotish; yordamchi xom – ashyolar ishlab chiqarish va pullik xizmatlar ko'rsatish; mulkchilik shaklidan qat'iy nazar, yetishtirilgan meva sabzavotlarni, poliz va boshqa qishloq xo'jaligi mahsulotlarini saqlab berish, sotish; chorvachilik mahsulotlarini qayta ishlash va go'sht mahsulotlarini ishlab chiqarish; O'zbekiston Respublikasi xududida va chet ellarda marketing xizmati faoliyatini amalga oshirish; xorijiy va maxalliy investitsiyalarni jalb qilib, ishlab chiqarish quvvatlarini oshirish; korxona qoshida o'quv markazi tashkil qilish; extiyojidan ortiqcha asosiy vositalarni ijaraga berish, sotish, zarur xollarda ijaraga olish; transport xizmatlarini qursatish; chorvachilik, baliqchilik, va parrandachilik mahsulotlari yetishtirish, qayta ishlash va sotish; O'zbekiston Respublikasi qonunida belgilangan tartibda tashqi iqtisodiy aloqalar o'rnatish, xorijiy korxona va tashkilotlar bilan xamkorlikda ish olib borish, korxona filiallarini tashkil qilish; Qonun bilan taqiqlanmagan boshqa faoliyat bilan shug'ullanish. Hozirgi kunga kelib ishchi xizmatchilar soni 145 nafardan ortiq. Bugungi kunda korxonaning asosiy faoliyati kalava ip va trikotaj mahsulotlari: bolalar, ayollar va erkaklar uchun futbolkalar, garniturlar va x.k. lar ishlab chiqarish va sotishdir. <<Taxos>> xususiy korxonasining Nizom fondi mikdori 1532122,04 AQSH dollarini tashkil etadi Korxonaning yer maydoni 1,44 gektarni tashkil etib, shu jumladan 0,59 gektari ishlab chiqarishga ixtisoslashgan. Korxona 3 ta ishlab chiqarish binolari (tsexlar), ombor, ma'muriy binolarga ega. Asosiy fondlar va aylanma mablaglar, mulkka egalik xukuki bilan ta'sischilarga tegishli bulgan boshqa moddiy va nomoddiy mablaglar korxona mulkini tashkil etadi. O'z vazifalarini amalga oshirish uchun korxona amaldagi qonunchilikka muvofiq quyidagi xuquqlarga ega: shartnomalar tuzish, bitimlar tuzish xamda boshqa yuridik xarakatlarni, shu jumladan kredit va balans amallarini bajarish, suda va arbitrajda da'vogar va javobgar sifatida qatnashish; amaldagi qonunlarga muvofiq tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirish; O'zbekiston Respublikasida binolar, inshootlar, transport va ko'chmas mulkni sotib olish va boshqagaoʼutkazish, ijaraga olish va topshirish; pul bilan o'zini-o'zi tahminlash, valyuta bilan o'z xarajatini o'zi qoplash zarurligini hamda vujudga kelayotgan bozor konyunkturasini e'tiborga olib, ishlab chiqariladigan tovarlar va xizmatlarga so'm va xorijiy valyutada narxlarni mustaqil belgilash; amaldagi qonunlarga muvofiq aktsiyalar va boshqa qimmatli qog'ozlarni sotib olish; xalqaro yarmarkalarda ishtirok etish, shuningdek, ixtisoslashga ko'rgazmalarda qatnashish; xuquqiy shaxslarga qonunda belgilab qo'yilgan boshqa xuquqlardan foydalanish. Korxona o'z faoliyati uchun zarur bo'lgan fondlarni tuzadi. Hozirgi kunda korxonada ishlab chiqarishni rivojlantirish fondi; moddiy rag'batlantirish fondi; zahira fondi tashkil etilgan bo'lib, korxona ixtiyorida qoladigan foydani taqsimlash ta'sischilar tomonidan belgilanadi. KORXONANING NIZOM FONDI TAʼSISCHILARNING QO'SHIMCHA ULUSHLARI YOKI KORXONANING FOYDASI HISOBIGA KO'PAYTIRILISHI MUMKIN. QO'SHIMCHA ULUSHLAR PUL, QIMMATLI QOGOZLAR, MULK YOKI NOMODDIY TARZDA QO'SHILISHI MUMKIN. «Taxos» xususiy korxonasida ishlab chiqarish jarayonlarida zamonaviy asbobuskunalardan foydalanilmoqda. Barcha texnologik asbob – uskunalar xorijiy mamlakatlar – Germaniya, Belg'giya, Xitoydan sotib olingan bo'lib, ular 2005 yildan 2008 yil oraligida ishlab chiqarilgan. 2009 yilda korxona ish boshlagan bo'lsa, avval faoliyat yuritib kelayotgan va ta'sischichilardan biri bo'lgan Andijon ip-gazlama to'quv XJ moddiy-texnika bazasi tubdan yangilandi. Agar avval bu yerda tayyor xom ashyodan mahsulot ishlab chiqarilgan bo'lsa, hozirda ishlab chiqarish uchun zarur bo'lgan xom – ashyoni ichki imkoniyatlardan foydalangan xolda korxona o'zi ishlab chiqarmoqda. Buning asosiy sababi korxonaga jalb etilgan xorijiy texnologiyalardir. Bu esa o'z navbatida korxonaning eksport salohiyatini oshirishga olib keldi. Boshqaruv ilmi va amaliyotidan ma'lumki, korxona va tashkilotlarni boshqarish samaradorligi, ular faoliyatining samarali tashkil etilishi ko'p jixatdan boshqaruv tuzilmalari qay darajada o'zgaruvchan tashqi muhitga moslasha olishiga bog'liqdir. CHunki aynan boshqaruv strukturasi boshqaruv funktsiyalarini, vakolat va mas'uliyatni taqsimlanishini, rasmiy va norasmiy bog'lanishlarni belgilaydi. Tadqiqotlarimiz ob'ekti bo'lgan «Taxos» xususiy korxonasining boshqaruv strukturasi va boshqaruv mexanizmini o'rganilganda quyidagilar ma'lum b'ldi (2.1.1 - chizma). Korxona xususiy mulk asosida tashkil bo'lganligi sababli uning ta'sischilari yig'ilishi boshqaruvning oliy organi hisoblanadi. Tahsischilar yig'ilishi 1 yilda kamida 1 marta chaqirilib,korxona faoliyatining asosiy masalalari bo'yicha qarorlar qabul qilish xuquqiga ega. Yig'ilishning alohida vakolatlariga quyidagi masalalar kiradi: korxona Nizomini o'zgartirish; korxona faoliyatini asosiy yo'nalishlarini belgilash, uning rejalari va ijrosi to'g'risidagi hisobotlarni tasdiqlash; korxona ichidagi munosabatlarni belgilab beruvchi me'yoriy xujjatlarni tasdiqlash; bo'limlar va filiallarni, korxona ishtiroki bilan qo'shma korxonalarni tashkil etish to'g'risida qarorlar qabul qilish; foydalarni taqsimlash, ko'rilgan zararni qoplash tartibini, fondlar tuzish va ulardan foydalanish tartibini belgilash; tuzilgan shartnomalarni tasdiqlash; Korxona faoliyatini tugatish Bilan bogliq masalalar. Ta'sischilar yig'ilishlari orasida joriy faoliyatga rahbarlikni yig'ilish tomonidan saylangan Kuzatuv kengashi amalga oshiradi. Ta'sischilar yig'ilishida tayinlangan korxona Bosh direktori Kengashga hisobot beradi. Bosh direktor korxonaning rahbari sifatida uning nomidan ishonch kogozisiz ish yuritadi. Uning manfaatlarini ifodalaydi, korxonaning pul mablaglarini xamda boshqa mol – mulkini tasarruf etadi, shartnomalar, shu jumladan mehnat shartnomalari tuzadi, ishonchnomalar beradi, banklarda hisob varaqlari ochadi, shtatlarni tasdiqlaydi, xususiy korxonaning barcha xodimlari uchun bajarilishi majburiy bo'lgan buyruqlar chiqaradi va ko'rsatmalar beradi. Bevosita ishlab chiqarish faoliyatiga rahbarlik qiluvchi sex boshliqlari asosiy ishlab chiqarish faoliyatini tashkil etish va uning samaradorligini ta'minlash masalalari Bilan shugullanadilar. Bosh hisobchi korxona faoliyatining moliyaviy ta'minotini, hisob yuritish va hisobot berish, o'zaro hisob – kitoblarni amalga oshirish, mehnatga xaq to'lash kabi ko'plab masalalarni xal qilish uchun javobgardir. Korxonaning barcha bo'lim boshliqlarni uo'lariga belgilangan faoliyat uchun tula javobgar bo'lib, korxona nomidan mustaqil ish yuritadilar va uning vakili sifatida shartnomalar tuzadilar, ishonchnomalar oladilar, banklardagi aloqa qilgan tashkilot va fuqarolar bilan hisob – kitoblarga to'liq javob beradilar, ishlab chiqarish
  • 2.1. «Taxos» xususiy korxonasining tashkiliy-iqtisodiy tavsifi: “Taxos” xususiy korxonasi 2009 yilda tashkil topgan bo'lib, Uzbekiston Respublikasi Andijon viloyati Adliya boshqarmasi tomonidan 2009 yil 7 sentyabr kuni ro'yxatdan o'tkazilgan va № 132 -sonli guvoxnoma berilgan. Korxona manzili - Andijon viloyati, Andijon tuman Mustaqillik ko'chasi, 72uy <<Taxos>> xususiy korxonasi yuridik shaxs hisoblanib, o'z faoliyatini amalga oshirishda amaldagi qonunchilikka xamda me'yoriy xujjatlarga rioya qiladi. Korxonaning asosiy faoliyati – paxta tolsaini qayta ishlab chiqarish xamda trikotaj mahsulotlari ishlab chiqarish va sotish; tikuvchilik; to'quvchilik bo'lib, shu bilan bir qatorda amaldagi qonunchilik doirasida xo'jalik faoliyatini amalga oshirish va belgilangan tartibda foyda olishg uchun quyidagi faoliyat turlari bilan ham shugullanadi: chakana va ulgurji savdo bilan shugullanish, tijorat, vositachilik ishlarini olib borish; eksport – import faoliyatini amalga oshirish; engil sanoat mahsulotlari – tikuvchilik, to'quvchilik (trikotaj matosi) ishlab chiqarish, bo'yash va sotish; kompleks qurilish – montaj va ta'mirlash ishlarini bajarish, santexnika, elektr tizimlarini ta'mirlash va montaj qilish; zamonaviy qurilish materiallari ishlab chiqarish, olib kelib sotish, qayta ishlab sotish; yordamchi xom – ashyolar ishlab chiqarish va pullik xizmatlar ko'rsatish; mulkchilik shaklidan qat'iy nazar, yetishtirilgan meva sabzavotlarni, poliz va boshqa qishloq xo'jaligi mahsulotlarini saqlab berish, sotish; chorvachilik mahsulotlarini qayta ishlash va go'sht mahsulotlarini ishlab chiqarish; O'zbekiston Respublikasi xududida va chet ellarda marketing xizmati faoliyatini amalga oshirish; xorijiy va maxalliy investitsiyalarni jalb qilib, ishlab chiqarish quvvatlarini oshirish; korxona qoshida o'quv markazi tashkil qilish; extiyojidan ortiqcha asosiy vositalarni ijaraga berish, sotish, zarur xollarda ijaraga olish; transport xizmatlarini qursatish; chorvachilik, baliqchilik, va parrandachilik mahsulotlari yetishtirish, qayta ishlash va sotish; O'zbekiston Respublikasi qonunida belgilangan tartibda tashqi iqtisodiy aloqalar o'rnatish, xorijiy korxona va tashkilotlar bilan xamkorlikda ish olib borish, korxona filiallarini tashkil qilish; Qonun bilan taqiqlanmagan boshqa faoliyat bilan shug'ullanish. Hozirgi kunga kelib ishchi xizmatchilar soni 145 nafardan ortiq. Bugungi kunda korxonaning asosiy faoliyati kalava ip va trikotaj mahsulotlari: bolalar, ayollar va erkaklar uchun futbolkalar, garniturlar va x.k. lar ishlab chiqarish va sotishdir. <<Taxos>> xususiy korxonasining Nizom fondi mikdori 1532122,04 AQSH dollarini tashkil etadi Korxonaning yer maydoni 1,44 gektarni tashkil etib, shu jumladan 0,59 gektari ishlab chiqarishga ixtisoslashgan. Korxona 3 ta ishlab chiqarish binolari (tsexlar), ombor, ma'muriy binolarga ega. Asosiy fondlar va aylanma mablaglar, mulkka egalik xukuki bilan ta'sischilarga tegishli bulgan boshqa moddiy va nomoddiy mablaglar korxona mulkini tashkil etadi. O'z vazifalarini amalga oshirish uchun korxona amaldagi qonunchilikka muvofiq quyidagi xuquqlarga ega: shartnomalar tuzish, bitimlar tuzish xamda boshqa yuridik xarakatlarni, shu jumladan kredit va balans amallarini bajarish, suda va arbitrajda da'vogar va javobgar sifatida qatnashish; amaldagi qonunlarga muvofiq tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirish; O'zbekiston Respublikasida binolar, inshootlar, transport va ko'chmas mulkni sotib olish va boshqagaoʼutkazish, ijaraga olish va topshirish; pul bilan o'zini-o'zi tahminlash, valyuta bilan o'z xarajatini o'zi qoplash zarurligini hamda vujudga kelayotgan bozor konyunkturasini e'tiborga olib, ishlab chiqariladigan tovarlar va xizmatlarga so'm va xorijiy valyutada narxlarni mustaqil belgilash; amaldagi qonunlarga muvofiq aktsiyalar va boshqa qimmatli qog'ozlarni sotib olish; xalqaro yarmarkalarda ishtirok etish, shuningdek, ixtisoslashga ko'rgazmalarda qatnashish; xuquqiy shaxslarga qonunda belgilab qo'yilgan boshqa xuquqlardan foydalanish. Korxona o'z faoliyati uchun zarur bo'lgan fondlarni tuzadi. Hozirgi kunda korxonada ishlab chiqarishni rivojlantirish fondi; moddiy rag'batlantirish fondi; zahira fondi tashkil etilgan bo'lib, korxona ixtiyorida qoladigan foydani taqsimlash ta'sischilar tomonidan belgilanadi. KORXONANING NIZOM FONDI TAʼSISCHILARNING QO'SHIMCHA ULUSHLARI YOKI KORXONANING FOYDASI HISOBIGA KO'PAYTIRILISHI MUMKIN. QO'SHIMCHA ULUSHLAR PUL, QIMMATLI QOGOZLAR, MULK YOKI NOMODDIY TARZDA QO'SHILISHI MUMKIN. «Taxos» xususiy korxonasida ishlab chiqarish jarayonlarida zamonaviy asbobuskunalardan foydalanilmoqda. Barcha texnologik asbob – uskunalar xorijiy mamlakatlar – Germaniya, Belg'giya, Xitoydan sotib olingan bo'lib, ular 2005 yildan 2008 yil oraligida ishlab chiqarilgan. 2009 yilda korxona ish boshlagan bo'lsa, avval faoliyat yuritib kelayotgan va ta'sischichilardan biri bo'lgan Andijon ip-gazlama to'quv XJ moddiy-texnika bazasi tubdan yangilandi. Agar avval bu yerda tayyor xom ashyodan mahsulot ishlab chiqarilgan bo'lsa, hozirda ishlab chiqarish uchun zarur bo'lgan xom – ashyoni ichki imkoniyatlardan foydalangan xolda korxona o'zi ishlab chiqarmoqda. Buning asosiy sababi korxonaga jalb etilgan xorijiy texnologiyalardir. Bu esa o'z navbatida korxonaning eksport salohiyatini oshirishga olib keldi. Boshqaruv ilmi va amaliyotidan ma'lumki, korxona va tashkilotlarni boshqarish samaradorligi, ular faoliyatining samarali tashkil etilishi ko'p jixatdan boshqaruv tuzilmalari qay darajada o'zgaruvchan tashqi muhitga moslasha olishiga bog'liqdir. CHunki aynan boshqaruv strukturasi boshqaruv funktsiyalarini, vakolat va mas'uliyatni taqsimlanishini, rasmiy va norasmiy bog'lanishlarni belgilaydi. Tadqiqotlarimiz ob'ekti bo'lgan «Taxos» xususiy korxonasining boshqaruv strukturasi va boshqaruv mexanizmini o'rganilganda quyidagilar ma'lum b'ldi (2.1.1 - chizma). Korxona xususiy mulk asosida tashkil bo'lganligi sababli uning ta'sischilari yig'ilishi boshqaruvning oliy organi hisoblanadi. Tahsischilar yig'ilishi 1 yilda kamida 1 marta chaqirilib,korxona faoliyatining asosiy masalalari bo'yicha qarorlar qabul qilish xuquqiga ega. Yig'ilishning alohida vakolatlariga quyidagi masalalar kiradi: korxona Nizomini o'zgartirish; korxona faoliyatini asosiy yo'nalishlarini belgilash, uning rejalari va ijrosi to'g'risidagi hisobotlarni tasdiqlash; korxona ichidagi munosabatlarni belgilab beruvchi me'yoriy xujjatlarni tasdiqlash; bo'limlar va filiallarni, korxona ishtiroki bilan qo'shma korxonalarni tashkil etish to'g'risida qarorlar qabul qilish; foydalarni taqsimlash, ko'rilgan zararni qoplash tartibini, fondlar tuzish va ulardan foydalanish tartibini belgilash; tuzilgan shartnomalarni tasdiqlash; Korxona faoliyatini tugatish Bilan bogliq masalalar. Ta'sischilar yig'ilishlari orasida joriy faoliyatga rahbarlikni yig'ilish tomonidan saylangan Kuzatuv kengashi amalga oshiradi. Ta'sischilar yig'ilishida tayinlangan korxona Bosh direktori Kengashga hisobot beradi. Bosh direktor korxonaning rahbari sifatida uning nomidan ishonch kogozisiz ish yuritadi. Uning manfaatlarini ifodalaydi, korxonaning pul mablaglarini xamda boshqa mol – mulkini tasarruf etadi, shartnomalar, shu jumladan mehnat shartnomalari tuzadi, ishonchnomalar beradi, banklarda hisob varaqlari ochadi, shtatlarni tasdiqlaydi, xususiy korxonaning barcha xodimlari uchun bajarilishi majburiy bo'lgan buyruqlar chiqaradi va ko'rsatmalar beradi. Bevosita ishlab chiqarish faoliyatiga rahbarlik qiluvchi sex boshliqlari asosiy ishlab chiqarish faoliyatini tashkil etish va uning samaradorligini ta'minlash masalalari Bilan shugullanadilar. Bosh hisobchi korxona faoliyatining moliyaviy ta'minotini, hisob yuritish va hisobot berish, o'zaro hisob – kitoblarni amalga oshirish, mehnatga xaq to'lash kabi ko'plab masalalarni xal qilish uchun javobgardir. Korxonaning barcha bo'lim boshliqlarni uo'lariga belgilangan faoliyat uchun tula javobgar bo'lib, korxona nomidan mustaqil ish yuritadilar va uning vakili sifatida shartnomalar tuzadilar, ishonchnomalar oladilar, banklardagi aloqa qilgan tashkilot va fuqarolar bilan hisob – kitoblarga to'liq javob beradilar, ishlab chiqarish
  • 2.1.1-chizma. «Taxos» xususiy korxonasining boshqaruv strukturasi: 2.1.1-chizma. «Taxos» xususiy korxonasining boshqaruv strukturasi
  • 2.1.2-jadval "Taxos" xususiy korxonasi buxgalteriya balansi tahlili (ming so'mda): 2.1.2-jadval "Taxos" xususiy korxonasi buxgalteriya balansi tahlili (ming so'mda)
  • 2.1.3-jadval "Taxos” xususiy korxonasi moliyaviy natijalar to'g'risidagi hisoboti tahlili (ming so'm): 2.1.3-jadval "Taxos” xususiy korxonasi moliyaviy natijalar to'g'risidagi hisoboti tahlili (ming so'm)
  • 2.3. "Taxos” xususiy korxonasida lizing xizmatlaridan foydalanish taxlili: Lizing yordamida tadbirkor lizing beruvchining pul vositalari bilan yangi ishlab chiqarish binolari va qurilmalarini harid qilgan holda yangi ishlab chiqarish korxonasini yo'lga qo'yishi yoki asosiy texnologik uskunalarini tezkor ravishda yangilab olishi mumkin. Lizing munosabatlari lizing shartnomasini tuzish yo'li bilan amalga oshiriladi. U yozma shaklda, qonun hujjatlarida belgilangan tartibda tuziladi. Agar lizing oluvchi jismoniy shaxs bo'lsa, lizing shartnomasi notarial tasdiqlanadi. Lizing shartnomasida odatda unga imzo chekilishi bilan, har oy, har yarim yilda to'lanadigan to'lovlar o'z aksini topadi. To'lov muddatlari lizing foydalanuvchisining ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda belgilanishi ham mumkin. Lizing shartnomasining muddati tugagach, ijaraga olingan mulk ijaraga beruvchiga qaytariladi. Lekin, ko'p hollarda lizing shartnomasi ijaradan foydalanuvchiga mulkni sotib olish yoki qaytadan lizing shartnomasini yangilashni, ya'ni qaytadan shartnomani tuzish imkoniyatini beradi. <<Lizing to'g'risida»gi Qonunning 9-moddasiga binoan quyidagilar lizing shartnomasining muhim shartlaridan iborat: lizing obyektining tavsiflanishi (lizing obyektining miqdori, sifati, ro'yxati, kontrakt qiymati va boshqa ko'rsatkichlar) va shartnoma umumiy pul summasining ko'rsatilishi; taraflarning lizing obyektini olish va berish bilan bog'liq majburiyatlari, lizing obyektini berish tartibi, shu jumladan, lizing obyektini yetkazib berish, montaj qilish va foydalanishga topshirish tartibi; lizing to'lovlarini to'lash shartlari, miqdorlari, muddatlari va tartibi; lizing obyektidan foydalanish, unga qarash, uni saqlab turish va ta'mirlash yuzasidan taraflarning majburiyatlari; shartnomaning amal qilish muddati. Taraflarning kelishuviga binoan lizing shartnomasiga quyidagi shartlar kiritilishi mumkin: lizing obyektini (moliyaviy lizingda) sotib olish tartibi va muddatlari; lizing shartnomasini o'zgartirish va bekor qilish; lizing obyektini sug'urta qilish; fors-major holatlar; lizing beruvchi qo'shimcha xizmatlar ko'rsatishi, bunday xizmatlarsiz lizing obyektidan foydalanib bo'lmasa; lizing subyektlari tomonidan lizing shartnomasi etilishini nazorat qilish tartibi.
  • 3.1.2-jadval Annuitet hisobi uslubiga asoslangan to'lov jadvali: Annuitet hisobi uslubiga asoslangan to'lov jadvali
  • 3.1.3 -jadval To'lovlarning kamayishi uslubidagi to'lov jadvali: To'lovlarning kamayishi uslubidagi to'lov jadvali
  • 3.1.4-jadval "Sifatli xom-ashyo» investitsiya loyihasining qoplash muddati (PP) hisob-kitobi: "Sifatli xom-ashyo» investitsiya loyihasining qoplash muddati (PP) hisob-kitobi
  • 3.1.5-jadval «Sifatli xom-ashyo» investitsiya loyihasining sof joriy qiymat (NPV) hisob-kitobi: «Sifatli xom-ashyo» investitsiya loyihasining sof joriy qiymat (NPV) hisob-kitobi
  • 3.1.6-jadval «Sifatli xom-ashyo» investitsiya loyihasining diskontlashtirilgan qoplash muddati (DPP) hisob-kitobi: «Sifatli xom-ashyo» investitsiya loyihasining diskontlashtirilgan qoplash muddati (DPP) hisob-kitobi
  • 3.1.7 - jadval «Sifatli xom-ashyo» investitsiya loyihasining rentabellik indeksi (PI) hisob-kitobi: «Sifatli xom-ashyo» investitsiya loyihasining rentabellik indeksi (PI) hisob-kitobi
  • 3.1.8-jadval «Sifatli xom-ashyo» investitsiya loyihasining foydaning ichki me'yori (IRR) hisob-kitobi: «Sifatli xom-ashyo» investitsiya loyihasining foydaning ichki me'yori (IRR) hisob-kitobi
  • 3.2. Sanoat korxonalari faoliyatida lizing asosida moliyalashtirishni takomillashtirish yo'llar: Ma'lumki, lizing hizmati tehnologik munosabatlarning moliyaviy ko'rinishdagi tezkor va qulay vositasi hisoblanadi. Boshqacha aytganda, u zamonaviy, yuksak texnologiyalarni keng miqyosda jalb qilgan holda, iqtisodiyot va biznes rivojlanishining garovidir. Investitsiya qo'yilmalarining samarali turlaridan biri lizing operatsiyalaridir. Rivojlangan mamlakatlar bozor iqtisodiyotiga o'tishining dastlabki jarayonida lizing operatsiyalari qo'llanilgan va bu deyarli barcha davlatlarda iqtisodiy o'sishga sezilarli turtki bo'lgan. Lizing bir vaqtning o'zida moliyalashtirish va yangi texnologiyalarni xarid qilish masalalarini hal etish, aylanma mablag'larni to'ldirish hamda boshqa ehtiyojlar uchun mablag'larni ozod qilish imkonini beruvchi noan'anaviy moliyaviy manbalardan biri hisoblanadi. Ushbu loyihani amalga oshirishda korxona tomonidan viloyat bozoridagi hamda yaqin regionlardagi bozorlar atroflicha analiz qilib chiqildi. Yuqorida ko'rsatilgan moliyaviy natijalarga asoslanib shuni aytish mumkinki, paxta tolsaini qayta ishlab chiqarish xamda trikotaj mahsulotlari ishlab chiqarish jarayonida foydalaniladigan mahsulotlar ichki va tashqi bozordagi xolati, xom-ashyo materiallarni yetkazib berish, sotish bozori, bozorga shunga o'xshash xizmat ko'rsatuvchi rqkobatchilarning xolati, hamda boshqa faktorlarga asoslanib ushbu loyiha samarali amalga oshiriladi deb xulosa qilish mumkin. Ushbu mahsulotlarni ishlab chiqarish uchun kerakli miqdorda xomashyo bilan ta'minlash imkoni mavjudligi, zamonaviy texnologiyalar bilan jixozlanganligi, malakali kadrlarning mavjudligi, ko'rsatilayotgan xizmatlarning arzon va sifatliligi, yuqori likvidligi loyihani oqilona tarzda amalga oshishiga imkoniyat yaratadi.
Kalit so'zlar:lizingO'zbekistonsanoat korxonalarimoliyalashtirishinvestitsiyatadbirkorlikmoliyaviy natijalar