Samarqand viloyatida tarqalgan chilonjiyda (ziziphus jujuba mill.) navlari va ularning morfologik xususiyatlari
Ushbu ish Samarqand viloyatida tarqalgan chilonjiydaning (Ziziphus jujuba Mill.) navlari va ularning morfologik xususiyatlarini oʻrganishga bag'ishlangan. Tadqiqotda chilonjiydaning tabiiy sharoiti, tarqalishi, biologik xususiyatlari, urug'idan va qalamchasidan ko'paytirish usullari, shuningdek dorivorlik xususiyatlari hamda xoʻjalikdagi ahamiyati yoritilgan. Ishda Samarqand viloyati uchun xos bo'lgan chilonjiyda navlarining shakli, kattaligi, rangi va boshqa morfologik belgilariga e'tibor qaratilib, ularning tarqalishi tahlil qilingan. Shuningdek, chilonjiydani koʻpaytirishning eng samarali usullari, jumladan, urug'idan va qalamchasidan ko'paytirish bo'yicha tavsiyalar berilgan.
Asosiy mavzular
- Chilonjiyda (Ziziphus jujuba Mill.) ning tarqalishi va tabiiy sharoiti: Ma'lumotlar Samarqand viloyatining Tayloq, Urgut, Jomboy, Oqdaryo, Bulung'ur va Samarqand shahri kabi hududlarida chilonjiydaning tarqalishi, o'sish sharoiti, yoshi va boshqa ma'lumotlarni o'z ichiga oladi. Chilonjiyda subtropik o'simlik bo'lib, Oʻrta Osiyo, Kavkaz va Ukrainada keng tarqalgan. Oʻzbekiston sharoitida dengiz sathidan 1000-1500 metr balandlikdagi yonbagʻirlarda tarqalgan. Uning 100 yildan ortiq yashashi, 4-5 yoshdan hosilga kirishi va 50 yoshgacha yaxshi hosil berishi ta'kidlanadi.
- Chilonjiyda navlarining morfologik xususiyatlari: Tadqiqotda chilonjiydaning mevalarining shakli (yassi-yumaloq, yumaloq, ovalsimon, silindrsimon), kattaligi, rangi va boshqa morfologik belgilariga e'tibor qaratilgan. Samarqand viloyatida meva shaklining tarqalish nisbati o'rganilgan bo'lib, silindrsimon va ovalsimon shakllar eng ko'p tarqalganligi aniqlangan. Shuningdek, mevalarning kattaligi va vazni tumanlarning sharoitiga qarab farq qilishi ta'kidlangan.
- Chilonjiyda (Ziziphus jujuba Mill.) ni urug'lari va qalamchalari yordamida ko'paytirish: Chilonjiyda urug'idan va qalamchasidan ko'paytirish usullari o'rganilgan. Urug'lardan ko'paytirishda ekish muddatining unuvchanlikka ta'siri aniqlangan. Kuzda ekilgan urug'lar bahorda ekilganlarga nisbatan yuqori unuvchanlikka ega ekanligi ko'rsatilgan. Qalamchalardan ko'paytirishda esa kuzda ekilgan qalamchalarning bahorgilarga nisbatan yuqori ko'karuvchanlikka ega bo'lganligi, shuningdek o'stiruvchi moddalarning ta'siri aniqlangan.
- Chilonjiydaning dorivorlik xususiyatlari va xoʻjalikdagi ahamiyati: Chilonjiyda mevasi va barglarining dorivorlik xususiyatlari, xalq tabobatida qoʻllanilishi haqida ma'lumot berilgan. Chilonjiyda jigarni, buyrakni tozalaydi, qon bosimini pasaytiradi, nafas yo'llarini va qorinni yumshatadi. Shuningdek, mevasi shakar miqdorining ko'pligi sababli diabetga chalingan bemorlarga tavsiya etiladi. Mavzuda shuningdek, chilonjiydaning xo'jalikdagi ahamiyati, ya'ni undan murabbo, sirop, kompot tayyorlash mumkinligi, shuningdek Oʻzbekiston fermer xoʻjaliklarida chilonjiydazorlar barpo qilish muhimligi ta'kidlangan.