Тилшуносликка кириш
Ushbu kitobda tilshunoslikning asosiy tushunchalari, tilning tabiati, rivojlanishi, qo'llanilishi va strukturasi yoritilgan. Unda tilning tarixiy taraqqiyoti, turli tillarning o'zaro munosabatlari, til tizimlari hamda fonetika, morfologiya, sintaksis, leksikologiya, lingvistik metodlar kabi muhim masalalar atroflicha bayon etilgan. Kitob o'quvchilarga tilshunoslikning nazariy asoslarini tushuntirib berishga qaratilgan.
Asosiy mavzular
- Tilshunoslik fanining o'rganish sohasi va mavzusi: Tilshunoslik tilning paydo bo'lishi va rivojlanishi, til va tafakkur, til va jamiyat o'rtasidagi munosabatlar, tilning jamiyatdagi o'rni, ichki tuzilishi hamda dunyo tillarining tasnifi kabi masalalarni o'rganadi.
- Til — ijtimoiy hodisa: Til ijtimoiy hodisa bo'lib, jamiyat bilan uzviy bog'liq. Uning paydo bo'lishi va rivojlanishi jamiyat bilan chambarchas bog'liq. Til faqat jamiyatda, odamlar orasida mavjud bo'ladigan ijtimoiy quroldir.
- Tilning paydo bo'lishi va rivojlanishi: Tilning paydo bo'lishi masalasi - til qachon va erda paydo bo'lgan, dastlab nechta til bo'lganligi, ularning rivojlanish qonuniyatlari haqida turli ilmiy taxminlar mavjud.
- Fonetika. Nutqning fonetik jihatdan bo'linishi: Fonetika nutqni tashkil etuvchi fonetik birliklarni, jumladan, tovushlar, bo'g'inlar, undovlar va hokazo mavzularni o'rganadi.
- Morfologiya. Nutqni eng kichik ma'no anglatuvchi birliklarga ajratish: Morfologiya nutqni eng kichik ma'no anglatuvchi birliklar – morf va morfemalar bilan shug'ullanadi. Morfemalar lug'atning asosiy ma'no anglatuvchi birligi bo'lib, ularning ma'no va shakl jihatidan o'zaro bog'liqligi o'rganiladi.
- Grammatik ma'no: Grammatik ma'no – bu tizimning ma'lum bir bo'lagining boshqa bo'laklar bilan bog'liqligini ifodalovchi vositalardir. Ular tilda ma'lum bir ma'no yoki munosabatni bildirishga xizmat qiladi.
- Kommunikativ tilshunoslik: Kommunikativ tilshunoslik tilning ijtimoiy muohitdagi o'rni, munosabati va uning rivojlanishidagi jamiyatning rolini o'rganadi. U tilning faoliyatini va undagi ijtimoiy o'zgarishlarni tadqiq etadi.
- Tillar tipologiyasi: Tillar tipologiyasi tillarni o'xshash yoki farqli jihatlariga qarab turli guruhlarga ajratish, ularning tuzilishini taqqoslash va umumiy qonuniyatlarni aniqlash bilan shug'ullanadi. U tilning tarixiy taraqqiyoti, genetik aloqadorligi va tizimlarini o'rganadi.