Фуқаролик ҳуқуқи

Ushbu kitob fuqarolik huquqi nazariyasining asosiy tamoyillari, fuqarolik huquqiy munosabatlar, ularning turlari va mazmuni, shuningdek, shaxslarning huquqlari va majburiyatlari hamda ularning amalga oshirilishi kabi muhim masalalarni chuqur yoritib beradi. Kitobda fuqarolik huquqi subyektlari, jumladan jismoniy va yuridik shaxslarning huquqiy maqomlari, mulkiy va nomulkiy munosabatlar, shartnomalar, majburiyatlar, meros huquqi, intellektual mulk huquqi kabi muhim institutlar atroflicha tahlil qilingan. O'zbekiston Respublikasining konstitutsiyaviy qonunlari, fuqarolik kodeksi va boshqa normativ-huquqiy hujjatlarga asoslangan holda o'zbek tilida yozilgan ushbu darslik, huquqshunoslik talabalari uchun muhim o'quv qo'llanma bo'lib xizmat qiladi.

Asosiy mavzular

Fuqarolik huquqining tushunchasi va asosiy belgilari: Fuqarolik huquqi – jamiyatda qonun ustuvorligini ta'minlashda muhim rol o'ynaydi. U shaxsning mulkiy va nomulkiy munosabatlarini tartibga soladi. Fuqarolik huquqi shaxsning tengligini, erkinligini va mulkiy daxlsizligini kafolatlaydi.
Fuqarolik huquqiy munosabatlar: Fuqarolik huquqiy munosabatlar – bu fuqarolar va yuridik shaxslar o'rtasidagi ijtimoiy munosabatlar bo'lib, huquqiy normalar bilan tartibga solinadi. Bu munosabatlar mulkiy va nomulkiy xarakterda bo'lishi mumkin. Fuqarolik huquqiy munosabatlarning elementlari – subyekt, obyekt va mazmundan iborat.
Fuqarolik huquqiy munosabatlarning subyektlari: Fuqarolik huquqiy munosabatlarning subyektlari jismoniy shaxslar (fuqarolar) va yuridik shaxslardir. Jismoniy shaxslarning huquq layoqati va muomala layoqati mavjud bo'lib, ular huquq va majburiyatlarga ega bo'lishi mumkin.
Fuqarolik huquqiy munosabatlarning obyekti: Fuqarolik huquqiy munosabatlarning obyekti – bu mulkiy va nomulkiy ne'matlar bo'lib, ular fuqarolik huquq subyektlarining harakatlari natijasida yuzaga keladi. Obyektlarga ashyolar, pul va qimmatli qog'ozlar, ishlar va xizmatlar, intellektual mulk natijalari kiradi.
Fuqarolik huquqiy munosabatlarning mazmuni: Fuqarolik huquqiy munosabatlarning mazmuni subyektiv huquqlar va majburiyatlardan iborat. Subyektiv huquqlar – bu fuqaroning o'z erki bilan amalga oshirishi mumkin bo'lgan imkoniyatlar, majburiyatlar esa – bu qonun yoki shartnoma asosida bajarilishi lozim bo'lgan talablar.
Fuqarolik huquqiy munosabatlarning yuzaga kelish asoslari: Fuqarolik huquqiy munosabatlar yuridik faktlar (shartnomalar, nohaq boylik orttirish, mulkiy huquqlarni buzish va boshqalar) asosida yuzaga keladi. Shuningdek, bu munosabatlar yuridik shaxslarning harakatlari natijasida ham shakllanishi mumkin.
Fuqarolik huquqiy munosabatlarning turlari: Fuqarolik huquqiy munosabatlar mulkiy va nomulkiy, mutloq va nisbiy, shuningdek, bir va ko'p tomonlama bo'lishi mumkin.
Vasiylik va homiylik: Vasiylik va homiylik – bu muomala layoqati cheklangan yoki yo'qolgan shaxslarning huquqlari va manfaatlari himoya qilinishini ta'minlashga qaratilgan huquqiy institutlardir.
Vasiylik va homiylikning ahamiyati va asoslari: Vasiylik va homiylik muomala layoqati cheklangan yoki yo'qolgan shaxslarning huquqlari va manfaatlari himoyasini ta'minlashda muhim ahamiyatga ega. Vasiylik va homiylikning asosiy shakllari – vasiylik va homiylikdir.
Fuqarolik huquqlari va majburiyatlarining amalga oshirilishi va himoya qilinishi: Fuqarolik huquqlari va majburiyatlari shaxsning o'z irodasi asosida amalga oshiriladi. Huquqlar qonun, shartnoma va boshqa huquqiy manbalar asosida himoya qilinadi.
Fuqarolik huquqiy munosabatlarda zararning yuzaga kelishi va uning oqibatlari: Fuqarolik huquqiy munosabatlarda zarar – bu huquqbuzarlik natijasida yuzaga kelgan moddiy yoki nomulkiy yo'qotishdir. Zarar yetkazgan shaxs qonun hujjatlariga muvofiq zararni qoplashga majburdir.
Fuqarolik huquqiy javobgarlik: Fuqarolik huquqiy javobgarlik – bu huquqbuzarlik uchun qo'llaniladigan huquqiy ta'sir chorasidir. U mulkiy va nomulkiy ko'rinishda bo'lishi mumkin.
Majburiyatlar va ularning turlari: Majburiyat – bu ikki yoki undan ortiq shaxslar o'rtasidagi huquqiy munosabat bo'lib, unda bir shaxs boshqa shaxs oldida muayyan harakatni amalga oshirish yoki undan saqlanish majburiyatini oladi. Majburiyatlar bir tomonlama, ikki tomonlama va ko'p tomonlama bo'lishi mumkin.
Majburiyatlarning bajarilishi va uning oqibatlari: Majburiyatlar qonun hujjatlari va shartnomalar asosida bajariladi. Majburiyatning bajarilmasligi yoki lozim darajada bajarilmasligi uchun javobgarlik kelib chiqadi.
Majburiyatlarni ta'minlash usullari: Majburiyatlarni ta'minlash usullariga garov, kafil, kafilxat, zakalat, va ijarachi yoki buyurtmachining mol-mulki kiradi. Bu usullar majburiyatning bajarilishini ta'minlaydi.
Shartnomalar va ularning turlari: Shartnoma – bu ikki yoki undan ortiq shaxslar o'rtasidagi huquq va majburiyatlarni belgilash, o'zgartirish yoki bekor qilishga qaratilgan kelishuvdir. Shartnomalar konventsion, real, bir tomonlama, ikki tomonlama va ko'p tomonlama bo'lishi mumkin.
Shartnomalarning shakllari va uni o'zgartirish: Shartnomalar yozma va og'zaki shaklda tuzilishi mumkin. Agar qonunda yoki taraflarning kelishuvida boshqacha tartib nazarda tutilmagan bo'lsa, shartnomalar boshqa shakllarda ham tuzilishi mumkin. Shartnomalar qonun hujjatlari va taraflarning kelishuvi asosida o'zgartirilishi yoki bekor qilinishi mumkin.
Shartnomalarning buzilishi va javobgarlik: Shartnoma buzilganda, zarar yetkazgan taraf jinoiy va fuqarolik-huquqiy javobgarlikka tortiladi. Javobgarlikning miqdori qonun hujjatlarida belgilangan.
Meros huquqi: Meros huquqi – bu shaxsning vafotidan keyin uning mulkiy va nomulkiy huquqlari va majburiyatlarining vorislarga o'tishini tartibga soladigan huquqiy normalar tizimidir. Meros huquqi qonuniy va vasiyat bo'yicha bo'lishi mumkin.
Merosni egalash va taqsimlash: Merosni egalash – bu meros ochilgan paytdan boshlab vorislarning meros mulkiga bo'lgan huquqini qo'lga kiritishdir. Merosni taqsimlash vorislar o'rtasidagi kelishuvga asosida amalga oshiriladi. Agar kelishuv bo'lmasa, merosni taqsimlash sud orqali amalga oshiriladi.
Intellektual mulk: Intellektual mulk – bu insonning ijodiy faoliyati natijasida yaratilgan noyob asarlar, kashfiyotlar, sanoat namunalari, savdo belgilari va boshqalardir. Intellektual mulk obyekti huquqiy muhofazaga ega.
Mualliflik huquqi: Mualliflik huquqi – bu ijodiy faoliyat natijasida yaratilgan adabiy, ilmiy, san'at asarlariga muallifning shaxsiy va mulkiy huquqlarini anglatadi. Bu huquqlar muallifning o'ziga tegishli.
Turdosh huquqlar: Turdosh huquqlar – bu mualliflik huquqiga tutash bo'lgan, ijrochilar, ovoz yozuvlari, video yozuvlari va boshqa ijodiy faoliyat natijalariga tegishli huquqlardir.
Sanoat mulki huquqi: Sanoat mulki huquqi – bu ixtirolar, foydali modellar, sanoat namunalari, savdo belgilari, filmlar va boshqa shu kabi obyektlarga tegishli huquqlardir. Ushbu huquqlar patent yoki boshqa huquqiy muhofaza hujjatlari asosida amalga oshiriladi.