Populyasiyalar ekologiyasi

Ushbu kitob O'zbekiston Respublikasi oliy va o'rta ta'lim vazirligi, Berdaq nomidagi Qoraqalpoq davlat universiteti, Tabiatshunoslik fakulteti, Ekologiya va tuproqshunoslik kafedrasi tomonidan tayyorlangan bo'lib, «Populyatsiyalar ekologiyasi» fanidan ma'ruza matnlari joy olgan. Kitobda 5630100-ekologiya va atrof-muhit muhofazasi (fan va ta'lim) ta'lim yo'nalishi talabalari uchun mo'ljallangan.

Asosiy mavzular

1-mavzu: Populyatsiyalar ekologiyasi faniga kirish: Bu mavzuda populyatsiya tushunchasi, ekotizmli yorug'lik, populyatsiyaning o'zini son jihatdan boshqarilishi, populyatsiya gomeostazi, individlarning yosh va jins nisbati, populyatsiya soni va zichligi, fazoviy tuzilmasi kabi mavzular yoritilgan.
2-mavzu: Populyatsion tuzilmasi: Bu mavzu populyatsiyaning bo'laklanish darajasi va klassifikatsiyasini, jinsiy va yosh tuzilmasini, o'simlik va hayvon populyatsiyalarining yosh tuzilishini, hamda invazion, normal va regressiv populyatsiyalarni o'z ichiga oladi.
3-mavzu: Populyatsiyaning umumiy soni va zichligi: Bu mavzu populyasiyaning umumiy soni (bosh soni) va zichligini, ularni aniqlash usullarini, populyatsiya zichligining o'ziga xos baholash va ifodalash usullarini yoritadi.
4-mavzu: Populyatsiyaning biologik (yosh) strukturasi: Bu mavzu populyatsiyaning yosh tarkibi, o'simlik va hayvon populyatsiyalarining yosh strukturasi, yosh tuzilmasi, yosh davrlari, hamda yosh spektri kabi mavzularni o'z ichiga oladi.
5-mavzu: Populyatsiyaning jinsiy strukturasi: Bu mavzu populyatsiyaning jinsiy tarkibini, jinsiy tuzilmasini, jinslar nisbatini, hamda jinsiy va partenogenetik avlodlar almashinishini o'rganadi.
6-mavzu: Populyasiyaning joyda (makonda) taqsimlanishi: Bu mavzu populyatsiya egallagan maydonda individlarning taqsimlanishi, hayvonlar populyasiyasida maydonga oid munosabatlar, shaxsiy maydon tushunchasi, taqsimlanishning turlari (tasodifiy, tekis, nuqtali)ni o'rganadi.
7-mavzu: Hayvon populyatsiyasining nazariy xulq atvori: Bu mavzu hayvon populyatsiyasining nazariy xulq atvori, diffuzli tipdagi populyatsiyalar, hayvonlarning xulq atvori, hududiy xulq atvori, maydonni himoya qilish va ovqatlanish kabilar bilan bog'liq.
8-mavzu: Populyatsiya tarqalishini chegaralovchi omillar: Bu mavzu tarqalish imkoniyatlarining chegaralanganligi, individlarning joy tanlash xususiyati, biotik va abiotik omillarning roli, Libixning minimum qoidasi va uning ekologik ta'rifini o'rganadi.
9-mavzu: Gidrologik omillarning o'simlik va hayvon populyatsiyasiga tasiri: Bu mavzu namlikning ekologik omil ekanligi, o'simliklarning namlik omiliga qaraganda ekologik klassifikatsiyalanishi va hayvonlar hayotida namlikning ahamiyatini o'rganadi.
10-mavzu: Orografik va edafik omillarning populyatsiyaga tasiri: Bu mavzu tuproq ekologik omil sifatida, tuproq organizmlarning ekologik guruhi, tuproq va o'simliklar o'rtasidagi munosabatlar, tuproqqa ta'sir etuvchi omillar, sho'rlanish, eroziya kabi mavzularni o'z ichiga oladi.
11-Mavzu: Biotik va antropogen omillar. Biomaromlar: Bu mavzu biotik omil xillari, antropogen omilning sanoat, qishloq xo'jaligi va transport toifalari, hamda biotik maromlar haqida ma'lumot beradi.
12-mavzu: Populyatsiyadagi konkurentsiya: Bu mavzu konkurentsiya, populyatsiyadagi konkurentsiya, biotsenozning galaktikaliq du'zilmesi, raqobat munosabatlari kabi mavzularni o'z ichiga oladi.
13-mavzu: Populyatsiyaning ekologik nishasi: Bu mavzu ekologik nisha tushunchasi, V.N. Beklemishev boyinch ekologik o'rin va ekonisha xillari haqida ma'lumot beradi.
14-mavzu: Hayvonlar populyatsiyasining etologik strukturasi: Bu mavzu hayvonlar populyatsiyasining etologik strukturasi, yakka hayot kechirish shakli, hayotning oilaviy shakli, koloniyalar, ko'chib qonishlar, populyatsiya zichligining o'sishi va uning natijasi haqida ma'lumot beradi.
15-Mavzu: Populyasiyaning asosiy dinamik ko'rsatkichlari: Bu mavzu populyasiyaning asosiy dinamik ko'rsatkichlari, tug'ilish va o'limni hisoblash formulalari, yashab qolish jadvali va egri chiziqlari, hamda populyasiyaning o'sish surati kabilar haqida ma'lumot beradi.
16-mavzu: Populyatsiyada nobud bo'lish. Populyatsiyaning o'sish surati.: Bu mavzu populyatsiyada nobud bo'lish (o'lim), yashovchanlik egri chiziqlari va populyatsiyaning o'sish surati kabilar haqida ma'lumot beradi.
17-mavzu: Populyatsiyaning doimiyligi. Gomeostaz.: Bu mavzu populyatsiyaning doimiyligi, gomeostaz, populyatsiya zichligining ortishi va tug'ilishning pasayishi kabi mavzularni o'rganadi.
18-Mavzu: O'simliklar va hayvonot dunyosini muhofaza qilish: Bu mavzu o'simliklarni muhofaza qilish, hayvonlarni muhofaza qilish, O'rta Osiyo va O'zbekistonning biologik resurslari, O'zbekiston Qizil kitobi, qo'riqxonalar va milliy bog'lar haqida ma'lumot beradi.