Номинатив бирликларнинг семиологик ва лексикографик тавсифи

Ushbu avtoreferat O‘zbekiston Respublikasi Oliy attestatsiya komissiyasi tomonidan berilgan ilmiy darajalar bo‘yicha doktorlik dissertatsiyasiga oid bo‘lib, unda nomativ birliklarning semiologik va leksikografik xususiyatlari atroflicha tahlil qilingan. Tadqiqotda tilning ontologik, axborot, semiologik va leksikografik jihatlari, jumladan, uning ko‘p qirrali tabiati ochib berilgan. Tadqiqot, shuningdek, nominativ birliklarning tuzilishi, ma’nolari, ularning til tizimidagi o‘rni va qo‘llanilishi masalalarini ham qamrab oladi. Zamonaviy tilshunoslikdagi aksiologik, lingvosemantik, lingvokognitiv va lingvopragmatik yo‘nalishlar asosida tahlillar olib borilgan.

Asosiy mavzular

• Tadqiqotning dolzarbligi va aktualligi: Jahon tilshunosligida tilning ijtimoiy-madaniy ahamiyati, uning jamiyat taraqqiyoti bilan bog‘liq holda yuzaga keladigan xususiyatlarining ilmiy talqini, tatbiqiy lingvistika, kompyuter lingvistikasi, korpus lingvistikasi kabi yangi yo‘nalishlarning rivojlanishi tadqiqotning dolzarbligini belgilaydi. Tadqiqot O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining tegishli farmon va qarorlari asosida amalga oshirilgan bo‘lib, fan va texnologiyalarni rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlariga mos keladi.
• Ilmiy tadqiqotning obyekti va predmeti: Tadqiqot obyekti sifatida nominativ birliklar hamda ularning belgili xususiyatlari asosidagi ontologik, semiologik va leksikografik tavsiflar tanlangan. Tadqiqot predmeti esa til, moddiy olam va tafakkurning o‘zaro bog‘liqligidagi nominativ birliklarni tavsiflashdagi inson omili masalasini tashkil etadi.
• Tadqiqot usullari: Dissertatsiya yuzasidan umumilmiy metodlar, sistem va tarixiy metodlar (sinxronik va diaxronik), formal logika usullari, lingvosemiologik usullardan foydalanilgan.
• Tadqiqotning ilmiy yangiligi: O‘zbek tilida nominativ birliklarning ontologik, ruhiy, ma’naviy va boshqa xususiyatlari, ularning lingvistik tizimdagi o‘rni, semiologik tamoyillari, semantik va kognitiv jihatlari, ekstralingvistik omillar ta’sirida rivojlanishi tadqiq etilgan. Shuningdek, nominativ birliklarning umumiy semiologik vazifalari va ularning tuzilishi, ma’nolari ham aniqlangan.
• Tadqiqotning amaliy natijalari: O‘zbek tilshunosligida nominativ birliklarning semiologik va leksikografik tavsifi bo‘yicha tadqiqotlar amalga oshirilgan. Jumladan, nominativ birliklarning ономасиологик xususiyatlari asosida ilk bor tezaurusli lug‘atlar tuzilgan. Tadqiqot natijalari asosida yaratilgan lug‘atlar, avtomatlashtirilgan tizimlar hamda ilmiy-ommabop teleko‘rsatuvlar tayyorlangan.
• Tadqiqot natijalarining aprobatsiyasi: Tadqiqotning asosiy natijalari 20 ta xalqaro va 12 ta respublika konferensiyalarida muhokama etilgan va ma’qullangan. Shuningdek, mavzu bo‘yicha 72 ta ilmiy ish chop etilgan, jumladan, 2 ta monografiya, 17 ta maqola nashr etilgan.