Ёш ва педагогик психология

Ushbu kitob Oʻzbekiston Respublikasi Oliy va Oʻrta Maxsus Taʼlim Vazirligi tomonidan tavsiya etilgan boʻlib, unda yosh davrlari psixologiyasi va pedagogik psixologiyaning nazariy va amaliy jihatlari chuqur yoritilgan. Kitob ikki qismdan iborat boʻlib, birinchi qismda yosh davrlari psixologiyasining vazifalari, metodlari, yosh bosqichlari muammolari va xususiyatlari koʻrib chiqilgan. Ikkinchi qismida esa pedagogik psixologiyaning vazifalari, maqsadlari, tarbiya-taʼlimning psixologik asoslari, oʻqituvchi psixologiyasi boʻyicha nazariy va amaliy bilimlar bayon etilgan. Kitobda har bir yosh davrining oʻziga xos xususiyatlari, qonuniyatlari va psixik rivojlanish mexanizmlari haqida maʼlumot berilgan. Shuningdek, turli yoshdagi odamlarning psixik rivojlanishi, psixik xususiyatlari va ularning omillari hamda mexanizmlari oʻrganilgan. Kitobda shuningdek, inson shaxsining tarkib topishi va rivojlanishiga taʼsir etuvchi omillar, taʼlim jarayoni va psixologik rivojlanishning oʻzaro bogʻliqligi, tarbiya jarayoni va usullari, jamoa tarbiyasi, bolalik va oʻsmirlik davrlari psixologiyasi kabi mavzular chuqur tahlil qilingan. Ushbu kitob oliy oʻquv yurtlari va pedagogika institutlari talabalariga moʻljallangan.

Asosiy mavzular

Yosh davrlar psixologiyasining predmeti, maqsad va vazifalari: Mazkur mavzu yosh davrlari psixologiyasining predmeti, maqsad va vazifalarini, tarixiy rivojlanishini, asosiy metodlarini, boshqa fanlar bilan aloqasini va oʻqituvchilar tayyorlashdagi ahamiyatini ochib beradi. Unda ontogenez, psixik rivojlanish qonuniyatlari va mexanizmlari, shuningdek, har bir yosh davrining oʻziga xos xususiyatlari haqida maʼlumot beriladi.
Yosh davrlar psixologiyasining rivojlanish bosqichlari: Ushbu mavzu inson psixik rivojlanishining bosqichlarini, yaʼni chaqaloqlik, goʻdaklik, ilk bolalik, maktab yoshi, oʻsmirlik, oʻspirinlik, yetuklik, keksayish va oʻzoq umr koʻrish davrlarini oʻz ichiga oladi. Har bir davrning oʻziga xos xususiyatlari va qonuniyatlari, psixik rivojlanish mexanizmlari koʻrib chiqiladi.
Chaqaloqlik va go’daklik davrining psixologik xususiyatlari: Mavzu chaqaloqlik davrida jismoniy va psixik rivojlanish, sensor va perseptiv hamda kognitiv rivojlanish, his-tuygʻuning oʻsishi, jonlanishi, kompleks, goʻdak va muloqot, perseptiv rivojlanish kabi masalalarni ochib beradi. Shuningdek, bola hayotining birinchi yarim yilida va bir yoshgacha boʻlgan davrdagi jismoniy va psixik oʻzgarishlar, nutqning rivojlanishi haqida maʼlumot beriladi.
Ilk bolalik davri: Ushbu mavzu ilk bolalik davrining jismoniy rivojlanishi, harakat va malakalari, kognitiv va nutqning rivojlanishi, oʻzini anglash haqida maʼlumot beradi. Shuningdek, bola tugʻilganidan keyingi dastlabki kunlarda va bir yoshgacha boʻlgan davrdagi jismoniy va psixik oʻzgarishlar, nutqning rivojlanishi haqida batafsil maʼlumot berilgan.
Maktabgacha tarbiya yosh davri: Mavzu maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar oʻsishining umumiy shart-sharoitlari, oʻyin faoliyati nazariyalari, maktab taʼlimiga tayyorlashning psixologik masalalari bilan bogʻliq. Shuningdek, bola bogʻcha yoshida mehnat faoliyatining xususiyatlari, oʻquv faoliyati, bilish jarayonlari taraqqiyoti, nutqining kommunikativ vosita sifatidagi rivojlanishi, maktabga psixologik tayyorgarlik haqida maʼlumot beriladi.
Kichik maktab yoshi: Ushbu mavzu kichik maktab yoshi davri haqida umumiy tushuncha, oʻquvchilarning bilish jarayonlarining rivojlanishi, jismoniy taraqqiyoti va shaxsning shakllanishi, maktabga psixologik tayyorgarlik kabi masalalarni oʻz ichiga oladi. Shuningdek, bolaning hayoti va faoliyatida yuz beradigan oʻzgarishlar va ularning psixikasiga taʼsiri haqida maʼlumot beriladi.
Oʻsmirlik davri: Mavzu oʻsmirlik davri haqida tushuncha, oʻsmirlarning anatomik va fiziologik xususiyatlari, bilish jarayonlari, emotsional xayoti va shaxsning tarkib topishi, oʻqish faoliyati va kasb tanlash kabi masalalarni oʻz ichiga oladi. Shuningdek, usmirlik davrida uchraydigan qiyinchiliklar va ularni bartaraf etish yoʻllari haqida maʼlumot berilgan.
Oʻspirinlik davri: Ushbu mavzu oʻspirinlik davri haqida tushuncha, jismoniy taraqqiyot, psixik rivojlanish, kasb tanlash va shaxsiy xususiyatlar kabi masalalarni oʻz ichiga oladi. Oʻspirinlik davrida ilmiy dunyoqarash, barqaror e’tiqodning shakllanishi, yuksak insoniy his-tuygʻuning vujudga kelishi kabi muhim jihatlar koʻrib chiqilgan.
Talabalik davri: Mavzu talabalik davri psixologik xususiyatlari, oʻquv faoliyati, talaba va oʻqituvchi oʻrtasidagi hamkorlik, talabalarning ilmiy va jamoatchilik faoliyatining xususiyatlarini aniqlashga bagʻishlangan. Shuningdek, oliy oʻquv yurtlaridagi taʼlim-tarbiya jarayonlarining samaradorligi va ularda ijodiy yondashuvning ahamiyati haqida maʼlumot beriladi.
Yetuklik davrining psixologik xususiyatlari: Ushbu mavzu yetuklik davrining psixologik xususiyatlari, jismoniy va aqliy rivojlanishi, mehnat faoliyati bilan bogʻliq qiyinchiliklar va ularning ijodiy faoliyatga taʼsiri kabi masalalarni qamrab oladi. Yetuklik davri inson hayotining asosiy qismi ekanligi taʼkidlangan.
Psixogerantologiya: Mavzu psixogerantologiya, yaʼni qarish jarayoni, keksayish davri shaxs xususiyatlari, biologik qarish va uzoq umr koʻruvchilarning psixologik xususiyatlari haqida tushuncha beradi.
Pedagogik psixologiya fanining predmeti va metodlari: Ushbu mavzu pedagogik psixologiyaning predmeti, vazifalari, rivojlanish tarixi va tadqiqot metodlari bilan tanishtiradi. Shuningdek, ushbu fan uchun qoʻllaniladigan turli psixologik-pedagogik eksperimental metodlar, xususan, kuzatish, anketa, suhbat, test metodlari va ularning qoʻllanilishi haqida maʼlumot beradi.
Psixik taraqqiyot va taʼlim: Mavzu psixik taraqqiyot va taʼlimning oʻzaro bogʻliqligini, bola taraqqiyotini taʼminlovchi omillarni, psixik rivojlanishni harakatga keltiruvchi kuchlarni oʻrganadi. Shaxsning rivojlanishida ijtimoiy muhit, taʼlim va tarbiyaning roli hamda genetik omillarning ahamiyati haqida maʼlumot beriladi.
Taʼlim psixologiyasi: Ushbu mavzu taʼlim psixologiyasining mohiyati, oʻqishning mohiyati va qonuniyatlari, dasturlashtirilgan taʼlim va taʼlimni individuallashtirish kabi masalalarni qamrab oladi. Taʼlim jarayonining samaradorligi va unga taʼsir etuvchi omillar, taʼlim va tarbiya jarayonining rivojlanishiga taʼsir qiluvchi omillar hamda pedagogik faoliyatning xususiyatlari yoritilgan.
Tarbiya psixologiyasi: Mavzu tarbiya psixologiyasining mohiyati, tarbiyaviy ish metodlari va shakllari, jamoa va uning tarbiyaviy taʼsiri, tarbiyada individual yondashishning psixologik asoslari bilan bogʻliq. Shuningdek, shaxs kamolotidagi tarbiyaning oʻrni va jamiyat rivojlanishiga taʼsirini ham ochib beradi.
Oʻqituvchi psixologiyasi: Ushbu mavzu hozirgi zamon oʻqituvchilariga qoʻyiladigan talablar, sharq mutafakkirlarining oʻqituvchi kasbiga oid qarashlari va oʻqituvchi kasbiga xos xislatlar bilan bogʻliq. Oʻqituvchi shaxsiga qoʻyiladigan mezonlar, uning faoliyati, oʻquvchi bilan oʻzaro munosabatlari va taʼlim jarayonining samaradorligiga taʼsir etuvchi omillar haqida maʼlumot beradi.