Texts concerned with geography and ecology

Ushbu kitob geografiya va ekologiya fanlari bo'yicha o'quvchilarga o'qish ko'nikmalarini o'rgatishga qaratilgan ingliz tilidagi darslikdir. Kitobda ushbu mavzular bo'yicha matnlar va ularga oid testlar joy olgan. Darslik o'qish mahoratini oshirishga yordam beradi va geografiya hamda ekologiya fanlariga oid turli mavzularni o'z ichiga oladi.

Asosiy mavzular

THE OCEAN: Okeanlar, ularning tarkibi (tuzli suv), to'rtta asosiy okean (Tinch, Atlantika, Hind va Shimoliy Muz okeani) haqida ma'lumot beradi. Okeanlarda yashovchi baliqlar, o'simliklar va hayvonlar (akula, kit, muhr) tilga olinadi. Okeanning inson hayoti uchun ahamiyati (oziq-ovqat manbai, kemalar qatnovi) va uni toza saqlash zarurligi ta'kidlanadi.
MOUNTAINS: Tog'lar baland tepaliklar ekanligi, dunyo bo'ylab tarqalganligi, dunyodagi eng baland tog' (Jomolungma) va AQShdagi eng baland tog' (Denali) haqida ma'lumot beradi. Tog'larda yashovchi jonivorlar (ayiqlar, qushlar), daraxtlar va o'simliklar tilga olinadi. Tog'larga chiqish sarguzasht ekanligi aytiladi.
TREES: Daraxtlar baland, yog'ochli o'simliklar bo'lib, ming yillar yashashi, ularning tanasi, shoxlari va ildizlari borligi haqida so'z boradi. Ignali (evergreen) daraxtlar (qoraqarag'ay, archa, kedr) va bargli daraxtlar (chinor, zarang, tol) farqlanadi. Zarang barglarining kuzda qizil va sarg'ayishligi, daraxtlar bizga havo va soyabon berishi, ayrimlari esa meva berishi aytiladi. Daraxt ekishga chaqiriladi.
RIVERS: Daryolar tog'lardan okeanlarga va ko'llarga suv olib kelishi, tog'lardagi qor erishi natijasida daryolar hosil bo'lishi haqida so'z boradi. Dunyodagi eng uzun daryo (NIL) haqida ma'lumot beriladi. Daryo toshqinlari qishloq xo'jaligi uchun foydali bo'lishi, lekin uylar uchun xavfli ekanligi, daryolarni ifloslantirish suvga, o'simlik va hayvonlarga zarar yetkazishi aytiladi. Daryolarni toza saqlashga chaqiriladi.
DESERTS: Cho'llar issiq yoki sovuq bo'lishi mumkinligi, ular qum yoki toshdan iboratligi haqida ma'lumot beradi. Ba'zi cho'llar tundralar deb atalishi, ularda yomg'ir kam yog'ishi, o'simliklar suvni ildizlarida saqlashi, kaktuslar 200 yil yashashi, ularda qushlar uyasini topishi haqida so'z boradi. Cho'lga borganida ehtiyot bo'lish va suv olib yurish kerakligi aytiladi.
WETLANDS: Botqoqliklar, loyqalar va suv bosgan hududlar bir xil turdagi nam joylar ekanligi, ularda o'simliklar va hayvonlar yashashi haqida so'z boradi. Floridadagi botqoqliklarda timsohlar, Angliyadagi loyqalarda sariq pashshalar yashashi aytiladi. Botqoqliklarni saqlash, ularga uy yoki yo'l qurmaslik kerakligi, ularda yovvoyi o'tlar, qushlar va hasharotlar yashashi ta'kidlanadi.
GLACIERS: Muzliklar uzun, ko'k muz daryolari ekanligi, Yer yuzidagi aksariyat chuchuk suv muzliklarda saqlanishi haqida so'z boradi. Ba'zi muzliklar erimasligi, ularni tog'larda va materiklar hududlarida uchratish mumkinligi aytiladi. Muzliklarda qor bitlari va muz chuvalchanglari yashashi, ularning yuqori qismi qor, o'rtasi qor va muz aralashmasi, pastki qismi esa muzdan iboratligi aytiladi. Muzlikda yurish uchun maxsus poyabzal, arqon va muz boltasi kerakligi ta'kidlanadi.
RAINFORESTS: Tropik o'rmonlar juda issiq va nam joylar bo'lib, kunlar va oylar davomida yomg'ir yog'ishi haqida so'z boradi. Bu o'rmonlarda millionlab turdagi o'simliklar va hayvonlar yashaydi. O'rmonlar to'rt zonaga bo'linishi (emergent zone, canopy, understory, forest floor) va bu zonalarda yashovchi hayvonlar haqida ma'lumot beradi. Daraxt po'stlog'i va o'simliklardan tayyorlangan dorilar ko'p odamlarga yordam berishi, tropik o'rmonlarni saqlash zarurligi aytiladi.
VOLCANOES: Vulqonlar tog'lar bo'lib, ularning tepasidan lava otilib chiqishi haqida so'z boradi. Vulqon so'zining kelib chiqishi (o't xudosi Vulkan) va bu nom bilan atalgan kichik orol haqida ma'lumot beradi. Vulqon ichidagi bosim magma tashqariga otilishiga sabab bo'lishi, lava tog'dan pastga oqishi, vulqonlar qorli bo'lishi va otilganda qorni eritishi aytiladi. Vulqon ichidagi haroratning juda yuqori ekanligi ta'kidlanadi.
CANYONS: Kanyonlar Yerdagi katta yoriqlar ekanligi, har ikki tomonida tik yonbag'irlar bo'lishi va ba'zan ulardan daryo oqib o'tishi haqida so'z boradi. Kanyonlarda kulrang sincaplar, quyonlar va sichqonlar, lochinlar va boyqushlar yashashi, qadimda odamlar ham kanyonlardagi g'orlarda yashagani aytiladi. Buyuk Kanyonning qizil va to'q sariq ranglarda go'zal ekanligi, uni tomosha qilish uchun poyezdda borish mumkinligi, tuyada pastga tushish va daryoda eshkak eshish mumkinligi haqida ma'lumot beradi.
EARTHQUAKES: Zilzilalar Yer yuzasi plitalarining bir-biriga urilishi natijasida yuzaga kelishi haqida so'z boradi. Zilzilalar kichik va katta bo'lishi, uylar va daraxtlarni qulatishi mumkinligi aytiladi. Zilzila xavfli ekanligi, uni his qilsa, stol yoki parta ostiga kirib, qo'llar bilan boshni himoya qilish, tinch turish kerakligi ta'kidlanadi.
TORNADOES: Tornado - bu aylanuvchi havo ustuni, bo'ronlardan kelib chiqadi va soatiga 300 mil tezlikda shamol esishi mumkinligi haqida so'z boradi. Tornado uylar va mashinalarni ko'tarib, boshqa joylarga tashlashi mumkinligi, ko'pincha bahor va yozda yuz berishi aytiladi. Tornado paytida eng xavfsiz joyga kirib, uning o'tib ketishini kutish kerakligi, ehtiyot bo'lish zarurligi ta'kidlanadi.
HURRICANES: Gurrildoq (gʻurrun) – bu mata yomg'ir va kuchli shamol keltiradigan katta bo'ron ekanligi, u okeandagi iliq suvdan energiya olishi va aylana shaklda shamol esishi haqida so'z boradi. Gurrildoq ko'chalarni va uylarni suv bosishi, daraxtlarni ag'darib tashlashi mumkinligi aytiladi. Gurrildoq paytida ichkarida qolish, oynadan uzoqroq turish va politsiya talab qilsa, evakuatsiya qilishga tayyor bo'lish kerakligi ta'kidlanadi.
TSUNAMI: Tsunami - bu dengiz tubida yuz bergan zilzila yoki vulqon otilishi natijasida hosil bo'ladigan katta to'lqinlar ekanligi haqida so'z boradi. Tsunami to'lqinlari juda tez harakatlanishi (soatiga 450 mil) va qirg'oqqa urilib uylar va do'konlarni vayron qilishi, odamlar va hayvonlarga zarar yetkazishi aytiladi. Dengiz yaqinida yashasa, hushyor bo'lish, zilzila bo'lsa, xavfsiz joyga ko'chib o'tish kerakligi ta'kidlanadi.
BLIZZARDS: Qor bo'roni - bu sovuq va kuchli shamol natijasida hosil bo'ladigan hodisa ekanligi, qor ko'p yog'ishi yoki uchishi, natijada atrofni ko'rish qiyinlashishi haqida so'z boradi. Qor bo'roni soatlab davom etishi, elektr ta'minotini uzishi mumkinligi aytiladi. Qor bo'roni paytida uyda qolish, issiq turish, agar tashqarida qolsa, qor uyini qurish va qor yemслик kerakligi ta'kidlanadi.
SUN, EARTH, AND MOON: Quyosh, Yer va Oyning harakatlari haqida ma'lumot beradi. Yer o'z o'qi atrofida aylanadi va bu bir kunni tashkil etadi. Yer Quyosh atrofida katta doira bo'ylab harakatlanadi va bu bir yil davom etadi. Oy Yer atrofida aylanadi va Quyosh nurini aks ettiradi. Oy kunduzi ko'rinmasligi mumkin, ammo ba'zan Quyosh bilan birga osmonda ko'rinishi mumkinligi aytiladi.
CLASSIFYING ANIMALS: Yer yuzida 1 milliondan ortiq turdagi hayvonlar mavjudligi va ularni tasniflash uchun ikkita asosiy guruhga (omurg'ali va omurg'asizlar) bo'linishi haqida so'z boradi. Omurg'alilar - bu umurtqa pog'onasiga ega bo'lgan hayvonlar (odamlar, kitlar, maymunlar, qushlar, qurbaqalar, itlar, mushuklar). Omurg'asizlar - bu umurtqa pog'onasiga ega bo'lmagan hayvonlar (midiyalar, meduzalar, kalmar, o'rgimchaklar, qurtlar, hasharotlar). Har kuni yangi hayvon turlari kashf etilayotgani aytiladi.
PLANTS: O'simliklarni guruhlarga ajratish muhimligi va buni ularning ko'payish usuli (reproduction) orqali amalga oshirilishi haqida so'z boradi. O'simliklar uch guruhga bo'linadi: sporalar orqali ko'payadiganlar (fermlar, moxlar), urug'lar orqali ko'payadiganlar (qarag'aylar, archalar) va gullash orqali ko'payadiganlar (olma, shaftoli, uzum, atirgul). Gullar changlanishi uchun hasharotlar va qushlar yordam berishi aytiladi.
FORESTS: O'rmonlar dunyoning turli burchaklarida uchraydigan ko'plab o'simliklar va hayvonlar uchun uy ekanligi haqida so'z boradi. O'rmonlarda kichik hayvonlar meva, yong'oq, qo'ziqorin va hasharotlar bilan oziqlanishi, yirikroq hayvonlar kichikroq hayvonlar bilan oziqlanishi aytiladi. Daraxtlar kuzda barglarini to'kishi, tuproq chirigan barglar, tuproq va o'lgan hayvonlar qoldiqlaridan hosil bo'lishi, bu esa tuproqni ozuqa bilan boyitishi ta'kidlanadi. O'rmonlar tashrif buyurish uchun qiziqarli joylar ekanligi aytiladi.
OCEANS: Okeanlar Yer yuzasining 75% dan ortig'ini egallashi va Yer yuzasidagi eng katta yashash joyi ekanligi haqida so'z boradi. Dunyoda to'rtta okean (Tinch, Hind, Atlantika, Shimoliy Muz) borligi va ular bir-biri bilan bog'langanligi aytiladi. Dengizlar okeanlarning kichikroq shoxobchalari ekanligi, okean suvining sho'r bo'lishiga daryolardan keladigan tuz sabab bo'lishi, u okeanda eriydigan ammo bug'lanmaydiganligi aytiladi. To'lqinlar shamol ta'sirida hosil bo'lishi, shamol qancha kuchli bo'lsa, to'lqin shuncha katta bo'lishi haqida ma'lumot beradi.
DESERTS: Cho'llarda o'simliklar va hayvonlarning yashashi uchun maxsus moslashuvlar mavjudligi haqida so'z boradi. Cho'lda suv kam bo'lishi, kaktus kabi o'simliklar barglarini qisqartirib, suvni saqlashi va tikanlarga ega bo'lishi, hayvonlar kunduzi uxlab, kechasi faol bo'lishi (nocturnal) aytiladi. Tuya tuyaga suv va oziq-ovqatni saqlash imkoniyatiga ega bo'lib, uzoq vaqt suv ichmasdan yashashi mumkinligi ta'kidlanadi.
TUNDRA: Tundra - bu deyarli yog'in yog'maydigan va deyarli doim muzlab turadigan hududlar haqida so'z boradi. Tundra Yer yuzidagi eng sovuq joylardan biri bo'lib, yoz qisqa (ikki oy) davom etishi, qishda esa quyosh umuman ko'rinmay qolishi mumkinligi aytiladi. Bu yerda faqat ba'zi o'simliklar va hayvonlar (sibir bug'usi, oq ayiq, musk okse) yashashi, ular qalin mo'yna va yog' bilan qoplanganligi ta'kidlanadi.
TROPICAL RAINFORESTS: Tropik o'rmonlar juda issiq va nam o'rmonlar bo'lib, ko'p kunlar va oylar davomida yomg'ir yog'adi. Millionlab o'simliklar va hayvonlar ushbu to'rtta hududda (emergent zone, canopy, understory, forest floor) yashaydi. Buyuk hayvonlar, masalan, yaguarlar va fillar, o'rmon polida yashashi aytiladi.
BRAIN POWER: Matt Nagle ismli futbolchi miyasiga joylashtirilgan chip yordamida mashinalarni boshqara olishi haqida hikoya qiladi. Chip unga fikrlari yordamida televizor kanallarini o'zgartirishga, kompyuter o'yinlarini o'ynashga, chiroqlarni yoqish va o'chirishga imkon beradi. Shifokorlar chip uning sog'lig'iga zarar yetkazishidan xavotirda bo'lgan, ammo Matt o'zini yaxshilash va boshqalarga yordam berish uchun kurashgan.
NEW PLANET?: 2005-yil 8-yanvarda uch astronom Quyosh sistemasida yangi narsani kashf etgani, bu ob'ekt Plutondan kattaroq va boshqa sayyoralar kabi orbitaga ega emasligi haqida hikoya qiladi. U sayyora yoki yo'qligi aniq emas. Astronom Maykl Braun bu ob'ekt sayyora ekanligiga ishonadi, Alan Boss esa bunga qarshi. Braun bu ob'ektni o'rganishni davom ettirmoqda va unga nom bermoqchi.
JUPITER: Yupiter Quyosh sistemasidagi eng katta sayyora ekanligi, u gazdan iboratligi, vododor va geliy elementlaridan tashkil topganligi haqida so'z boradi. Yupiterning tashqi qatlamlari bulutlardan iboratligi, ichki yadrosi esa qattiq va jinslardan tashkil topganligi aytiladi. Yupiter osmonda to'rtinchi eng yorqin jismlardan biri bo'lib, ko'p yillardan beri ko'rinib turadi. Yupiterda qizil dog' borligi va halqalari borligi haqida ma'lumot beradi.
THE CENTRAL NERVOUS SYSTEM: Inson miyasi taxminan uch funt og'irlikda bo'lib, u tananing eng muhim organlaridan biri ekanligi haqida so'z boradi. Miyadan millionlab nerv hujayralari bor va ular tananing qolgan qismlariga nima qilish kerakligini aytadi. Miyasiz hayot mumkin emasligi, miya va orqa miya markaziy nerv sistemasini tashkil etishi aytiladi. Miya kompyuter kabi ishlashi, tana haroratini nazorat qilishi, nafas olishni eslatishi, harakat, tafakkur, nutq va mantiqni boshqarishi ta'kidlanadi. Miya energiya olish uchun oziq-ovqatga muhtojligi va sog'lom ovqatlanish muhimligi aytiladi.
MERCURY: Merkuriy Quyoshga eng yaqin sayyora va sakkizinchi eng katta sayyora ekanligi haqida so'z boradi. U Yerga o'xshash, lekin oyga ko'proq o'xshashligini aytadi. Merkuriyda ko'plab kraterlar mavjud va u hech qanday oyga ega emas. Merkuriyning harorati juda o'zgaruvchan: kunduzi juda issiq, kechasi esa juda sovuq. Merkuriyda suv yo'q va u qora-jigarrang rangda. Merkuriy o'z o'qi atrofida sekin aylanadi, ammo Quyosh atrofida tez harakatlanadi.
URANUS: Uranus Quyosh sistemasining eng chekkasida joylashgan sayyora bo'lib, Saturn va Neptun orasida turadi. Bu sayyora muzlagan gazdan tashkil topgan va metan gazi uni ko'k-yashil rangga bo'yaydi. Uranusta 27 ta oy va ko'plab halqalar mavjud. Voyager II kosmik kemasi Uranusi o'rgangan va uning rasmlarini olgan. Uranusta hayot bo'lish ehtimoli kam.
EARTH'S ATMOSPHERE: Yer atmosferasi azot va kisloroddan iborat gazlar qatlami bo'lib, u Yerning tashqi qismini qoplaganligi haqida so'z boradi. Atmosfera Yer sharlarini ekstremal haroratlardan, quyoshning ultrabinafsha nurlaridan himoya qiladi. Atmosfera taxminan 300 mil qalinlikda va besh qatlamdan iborat. Kislorod nafas olishimiz uchun muhimdir. Atmosferadagi kislorodning bir qismi ozon qatlami deb ataladi. Ba'zi mutaxassislar ozon qatlamida teshik paydo bo'lganiga odamlarni sababchi deb hisoblashadi.
EARTHQUAKES: Zilzila Yerning stressdan qutulish usuli ekanligi, Yer plitalarining harakatlanishi natijasida Yer qobig'ining yorilishi va energiya chiqishi bilan tavsiflanishi haqida so'z boradi. Zilzilalar tektonik, vulkanik va portlashlar natijasida yuzaga kelishi mumkin. Zilzilalar magnitudasi Rixter shkalasi yordamida o'lchanadi.
AMPHIBIANS: Amfibiyalar - bu suvda ham, quruqlikda ham yashaydigan hayvonlar. Ular jabra bilan nafas oladi (suvda) va o'pkasi bilan (quruqlikda) nafas oladi. Ular sovuqqon, ya'ni ularning tana harorati atrof-muhit haroratiga qarab o'zgaradi. Amfibiyalarning uch turi mavjud: salamanderlar, qurbaqalar va chuvalchangsimonlar. Qadimda boshqa turdagi amfibiyalar ham bo'lgan, ammo hozir ular yo'qolib ketgan.
THE EAR: Quloq - bu eshitish va muvozanatni saqlash uchun muhim organ. U uch qismdan iborat: tashqi, o'rta va ichki quloq. Tashqi quloq eshitish kanalini o'z ichiga oladi, u yerda quloq mumi hosil bo'ladi va bu mum infeksiyalardan himoya qiladi. Tovush to'lqinlari o'rta quloqqa kirib, nog'oraga urilib, uni tebrantiradi. Ichki quloqdagi tebranishlar miyaga signallar yuboradi va bu signallar tovush sifatida qabul qilinadi.
INSECTS: Hasharotlar - bu umurtqa pog'onasiga ega bo'lmagan, tashqi skeletga, uchta tana qismiga, ikkita antenna, uch juft oyoq va murakkab ko'zlarga ega bo'lgan jonivorlar. Ular tuxumdan chiqadi va spirakullar deb nomlangan maxsus teshiklar orqali nafas oladi. Hasharotlar dunyoda eng ko'p tarqalgan hayvonlar guruhidir. Ularning ko'pchiligi zararli emas (masalan, o'rgimchaklar, kapalaklar), ammo ba'zilari (masalan, chigirtkalar, kenalar, chivinlar) odamlar uchun xavfli bo'lishi mumkin.
THE CIRCULATORY SYSTEM: Qon aylanish sistemasi - bu tanada qonni tashishni ta'minlaydigan muhim sistema. Yurak, o'pka va qon tomirlari qon aylanishida faol rol o'ynaydi. Yurak mushak bo'lib, u to'rt asosiy qismdan iborat. Toza qon aortadan miyaga boradi. Qon o'pkadan o'tib, karbonat angidridini chiqarib, kislorodni oladi. Tomirlar qonni tananing barcha qismlariga olib boradi va qonni yana yurakka qaytaradi. Afromentoskop yordamida yurak urishini eshitish mumkinligi aytiladi.
THE MUSCULAR SYSTEM: Mushaklar - bu tanamizni harakatga keltiruvchi va nutq, ovqatlanish, yurish, uxlash kabi harakatlar uchun zarur bo'lgan organlar. Tanamizda 650 dan ortiq mushak mavjud va ular skeletga birikkan. Mushaklarning uch turi bor: skelet mushaklari, yurak mushaklari va silliq mushaklar. Ba'zi mushaklar ixtiyoriy (fikrga bo'ysunuvchi), ba'zilari esa ixtiyorsiz (o'ylamasdan harakat qiluvchi) bo'ladi. Yurak ixtiyorsiz mushakning misolidir.
TORNADOES: Tornado - bu yuqori tezlikda aylanuvchi havo ustuni bo'lib, u bo'ron bulutidan yerga tushadi. Aylanuvchi shamol chang, yengil materiallarni va boshqa narsalarni o'ziga tortib, katta konussimon bulut hosil qiladi. Tornado chaqiruvchi shamol deb ham ataladi. Tornado paytida xavfsiz joyda, masalan, yerto'lada yoki mustahkam binoda bo'lish tavsiya etiladi. Derazalardan va eshiklardan uzoqroq turish kerakligi aytiladi.
CLOUDS: Bulutlar shakli va balandligiga qarab tasniflanadi. Bulutlarning uchta asosiy turi mavjud: kumulus, stratus va sirrus. Kumulus bulutlari tumshug'i pachukka o'xshaydi. Stratus bulutlari tekis, qalin va past balandlikda joylashgan. Sirrus bulutlari balandda, yupqa va wispy shaklda bo'ladi. Nimbostratus bulutlari yomg'ir yoki qor yog'ishiga sabab bo'ladi.
WATER: Suv Yer yuzasidagi eng muhim moddalardan biri bo'lib, o'simliklar, hayvonlar va odamlar uchun zarurdir. Okeanlar suv sikli orqali yomg'ir va qor hosil qiladi. Yer yuzasidagi suvning 3% chuchuk suv, 97% esa sho'r suvdir. Chuchuk suvning aksariyati muzliklar va muz qoplarida saqlanadi. Suv qattiq (muz), suyuq va gaz holatida uchraydi. Suv 39°F (4°C) haroratda eng zich bo'ladi. Muz suyuq suvdan kam zich bo'lganligi sababli suzadi. Sovuqda suv kengayadi.
TSUNAMIS: Tsunami - bu dengiz tubida sodir bo'lgan kuchli zilzila yoki vulqon portlashi natijasida yuzaga keladigan ulkan to'lqinlar ekanligi haqida so'z boradi. Tsunami to'lqinlari chuqur suvda sezilmay harakatlanishi va qirg'oqqa yaqinlashganda balandligi 100 futgacha ko'tarilishi mumkinligi aytiladi. Ular bandargoh va qirg'oqlarga urilib, kemalar va binolarni vayron qilishi, ko'plab tirik jonlarni cho'ktirishi mumkinligi ta'kidlanadi. Tsunami bashorati bo'lsa, qirg'oq va bandargohlardan iloji boricha uzoqroqqa chekinish kerakligi aytiladi.
ADVANCED: Mikroburst - bu kuchli shamol bo'lib, u binolarga zarar yetkazishi, daraxtlarni ag'darishi va samolyotlarni qulatishi mumkin. Mikroburstlar 175 mil/soatdan ortiq shamol tezligini hosil qilishi mumkin. Bu shamollar momaqaldiroq va tornado hosil qiluvchi bulutlar ostida paydo bo'ladi. 1975-yildan beri sakkizta aviahalokat mikroburstlar bilan bog'liq. Uni aniqlash va oldini olish uchun tadqiqotlar olib borilmoqda.
HOW ARE MOUNTAINS FORMED?: Tog'larning hosil bo'lishi haqida ma'lumot beradi. Tog'lar vulkanik, tektonik plitalarning harakatlanishi, burmalanish va erozion jarayonlar natijasida hosil bo'lishi mumkin. Vulkanik tog'lar Tinch okeani atrofida, burmali tog'lar ikki plitaning to'qnashuvi natijasida, tog'lar esa plitalarning yorilishi yoki erozion jarayonlar natijasida hosil bo'lishi mumkinligi aytiladi. Tog'lar tabiiy resurslar va dam olish maskani hisoblanadi.
ANTARCTIC ICE - SHEET: Antarktida - bu muz bilan qoplangan qit'a bo'lib, Yer yuzasidagi eng shamolli, quruq va sovuq joydir. Shimoliy qutbning muz qoplamasidan kattaroq muz qoplamasi qit'aning deyarli butun hududini qoplaydi. Muz minglab fut qalinlikda. Muzlamaning qalinligi uni qadimgi deb hisoblashga imkon beradi. Ba'zi tadqiqotchilar Antarktida muzining kattalashayotganini yoki kichrayayotganini o'rganishmoqda. Qisqa muddatli iliq ob-havo va shamol kabi omillar ham muzning o'zgarishiga ta'sir qilishi mumkin.
GARBAGE TO GOOD: Amerikaliklar har yili millionlab tonna chiqindi hosil qilishi va ularning uchdan biri qayta ishlanishi yoki kompostlanishi haqida so'z boradi. Chiqindilarni utilizatsiya qilish qimmatga tushishi va ekologiyaga zararli gazlar ajratishi mumkinligi aytiladi. Biroq, chiqindilarni qayta ishlashning innovatsion usullari ishlab chiqilmoqda va bu pulni tejaydi, chiqindi joyini kamaytiradi hamda atrof-muhitga yordam beradi. Shvetsiya chiqindilarni energiyaga aylantirish uchun boshqa mamlakatlardan chiqindi sotib oladi.
MEN ON MARS?: Marsga odam yuborish uchun kosmik sayohatlar va texnologiyalar haqida ma'lumot beradi. Mars atmosferasi Yer atmosferasidan farqli, u yerda ozon qatlami yo'qligi va quyoshning ultrabinafsha nurlari Yerga nisbatan kuchliroq ta'sir qilishi aytiladi. Kosmosdagi past tortish kuchi inson tanasiga ta'sir qilishi va ba'zi astronavtlarda ko'rishning xiralashishiga olib kelishi mumkinligi haqida so'z boradi. NASA Marsni robotlar yordamida o'rganishni rejalashtirmoqda.
THE PHILIPPINES: Fillippin orollari arxipelag bo'lib, 7000 dan ortiq orollardan iborat, ammo ulardan faqat 2000 tasi bandargohdir. Poytaxti Manila, Luzon orolida joylashgan. Fillipinnlar o'z demokratiyasiga ega. Mamlakat Tinch okeani "Olovli halqa"da joylashgan va har yili o'rtacha 6-9 ta tayfun sodir bo'ladi. Tayfun Yolanda eng kuchli tayfun bo'lgan. Fillipin madaniyati sharqiy, g'arbiy, ispan va osiyo madaniyatlarining aralashmasidir. Rasmiy tillari fillipin va ingliz tillaridir.
GLOBAL WARMING: Global isish - bu sayyoramizning qizishi haqida keng muhokama qilinayotgan mavzu. So'nggi 150 yil ichida global harorat taxminan bir darajaga ko'tarilgan. Arktika hududlarida harorat ikki darajaga ko'tarilgan. Olimlar bu o'zgarishlar sababini aniqlash uchun daraxt halqalari va okeanlar cho'kindilaridan foydalanadilar. Ba'zi olimlar bu dalillarga shubha bilan qarashadi va bu o'zgarishlar tabiiy ob-havo sikli bilan bog'liq bo'lishi mumkin deydi. "Issiqxona gazlari" atamasi inson faoliyati natijasida atmosferada yuz bergan o'zgarishlarga ishora qiladi.
IS RECYCLING WORTH IT?: Qayta ishlash foydali yoki yo'qligi haqida munozaralar mavjud. Chiqindilarni qayta ishlash uchun ko'p energiya sarflanishi va bu ekologiyaga zararli gazlar ajratishi mumkin. Biroq, qayta ishlashni yo'lga qo'yish pulni tejash, chiqindi maydonini kamaytirish va atrof-muhitga yordam berishga olib keladi. Yangi texnologiyalar va mahsulotlar tufayli qayta ishlangan mahsulotlarga talab ortib bormoqda va bu ularni qimmatroq va samaraliroq qilmoqda. Chiqindilarni yangi, xom-ashyolardan ishlab chiqarishdan ko'ra, ularni qayta ishlash ekologik jihatdan yaxshiroqdir.
METEORITES ON EARTH: Rossiya Ural tog'larida meteorit portlashi haqida hikoya qiladi. Chelyabinsk meteori 49 fut kenglikda va 10 tonna og'irlikda bo'lgan. Yer atmosferasiga kirganida u ovoz tezligidan 60 barobar tez harakatlangan. Portlash natijasida mingdan ortiq odam jarohatlangan, million kvadrat futdan ortiq oynalar singan. Olimlar meteoritlar Yerga qancha urilganini aniq bilishmaydi. Million yillar oldin sodir bo'lgan meteor zarbalari dinozavrlar qirilishiga sabab bo'lganligi taxmin qilinadi.
ELECTRIC CARS: Elektr avtomobillar benzinli avtomobillarga nisbatan ekologik toza va deyarli jim ishlaydi. Ularning dvigatellari elektr motorlaridan quvvat oladi va zaryadlanadigan batareyalardan energiya bilan ta'minlanadi. Biroq, ularning ishlab chiqarilishi va batareyalarini utilizatsiya qilish qimmatga tushishi mumkin. Bugungi kunda ko'plab avtomobil ishlab chiqaruvchilari elektr avtomobillarini taklif qilmoqda va bu texnologiya yanada rivojlanmoqda.
WEATHER IS A CURRENT EVENT: Ob-havo hodisalari, ayniqsa kuchli bo'ronlar va tornadolar, ko'pincha milliy yangiliklarga aylanadi. 2013-yil dekabrdagi qishki bo'ron ko'p shtatlarni qamrab olgan, bu esa uni milliy ob-havo hodisasi qilgan. Olimlar va iqlim tadqiqotchilari har kuni ob-havo tendensiyalarini kuzatib, ob-havoni bashorat qilishga harakat qiladilar. Ushbu ma'lumotlar global isish kabi global tendensiyalar haqida ham ma'lumot beradi.
TRAVEL OF THE FUTURE: Kelajak transport vositalari, xususan, Elon Muskning "Hyperloop" loyihasi haqida hikoya qiladi. Hyperloop vakuumli po'lat quvurlar orqali podalarda taxminan 760 mil/soat tezlikda harakatlanishni taklif etadi. Bu tizim quyosh energiyasidan quvvat olishi rejalashtirilgan va ekologik toza bo'ladi. Hyperloopning samaradorligi har bir qismdan keyin tezlashib borishi va magnitlar yordamida harakatlanishi bilan bog'liq. Bu transport vositasi kelajakda transportni yaxshilashga katta hissa qo'shishi mumkin.
THE STATE OF HAWAII: Gavayining AQShning 50-shtati sifatida kiritilishi va uning mustaqil davlatdan AQShning hududi sifatida o'zgarishi tarixi haqida ma'lumot beradi. Gavayida o'z monarxiyasi bo'lgan, ammo keyinchalik AQSh tomonidan boshqariladigan hududga aylangan. Bugungi kunda Gavayida suveren davlatga qaytish harakati mavjud bo'lib, bu xalqaro huquqiy masala sifatida ko'rib chiqilmoqda.