Истиқболли маҳаллий микромицет штаммларининг ўсимликлар ривожланишига таъсири ва антифунгал хусусияти

Ushbu doktorlik dissertatsiyasi avtoreferati

Asosiy mavzular

• Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati: Qishloq xoʻjaligida organik mahsulotlarni yetishtirishda kimyoviy oʻgʻitlar sarfini kamaytirish hisobiga tabiatga salbiy taʼsir koʻrsatmaydigan ekologik toza biopreparatlardan foydalanish muhimligi, bu biopreparatlarning oʻsimliklar oʻsishi va rivojlanishini kuchaytirish, gullash va meva yetilishini tezlashtirish hamda stressdan himoyalashdagi ahamiyati haqida soʻz boradi. Hozirgi kunda dunyo miqyosida biologik preparatlar ulushi atigi 7% ni tashkil etadi, shu sababli mikroorganizm asosida ekologik toza, kompleks taʼsirga ega preparatlar yaratish muhim ahamiyatga ega.
• Tadqiqotning Oʻzbekiston Respublikasi fan va texnologiyalarini rivojlantirishning ustuvor yoʻnalishlariga mosligi: Tadqiqot respublika fan va texnologiyalari rivojlanishining V. "Qishloq xoʻjaligi, biotexnologiya, ekologiya va atrof-muhit muhofazasi" ustuvor yoʻnalishiga muvofiq bajarilgan.
• Muammoning oʻrganilganlik darajasi: Ilmiy adabiyotlarda mikroorganizmlar tomonidan ishlab chiqariladigan fitohormonlar, fermentlar, antibiotiklar, vitaminlar va boshqa biologik faol moddalar, ularning oʻsimliklar oʻsishi va rivojlanishiga taʼsiri haqida maʼlumotlar mavjud. Biroq, yuqori miqdorda G K va ISK sintezlovchi mahalliy mikroorganizmlar shtammlari asosida kompleks taʼsirga ega preparatlar yaratish boʻyicha maʼlumotlar kam uchraydi.
• Tadqiqotning maqsadi va vazifalari: Maqsadi: G K va ISK hosil qiluvchi faol, mahalliy mikromitset shtammlarini skrining qilish, ularning morfologik-kultural xususiyatlarini, oʻsimliklar rivojlanishiga taʼsirini aniqlash, ular asosida kompleks taʼsirga ega bioreparat yaratish. Vazifalari: mikromitsetlarni tanlash, ularning morfologik-kultural va biokimyoviy xususiyatlarini aniqlash, ozuqa muhiti va oʻstirish sharoitlarini optimallashtirish, G K va ISK hosil qilish dinamikasini aniqlash, ularning fitopatogenlarga qarshi antifungal faolligini baholash va bioreparat yaratish.
• Tadqiqot obyekti va predmeti: Obyekti: Bugʻdoy va makkajoʻxori rizospferasidan ajratib olingan T.harzianum UzCF-55, P.canescens UzCF-54, F.moniliforme UzGC-12 mikrotsit shtammlari, gʻoʻza, makkajoʻxori, bugʻdoy urugʻlari. Predmeti: mikromitsetlarni skrining qilish, ularning oʻstirish sharoitlarini optimallashtirish, G K va ISK hosil qilish dinamikasini aniqlash, antifungal faolligini oʻrganish, bioreparat yaratish va uni amaliyotga tatbiq etish.
• Tadqiqot usullari: Mikrobiologik, mikologik, biokimyoviy va statistik usullar.
• Ilmiy yangiligi: Laboratoriya kolleksiyasidan Trichoderma sp.55, Penicillium sp.54, Fusarium sp.12 mahalliy mikromitset shtammlarining tanlanishi va identifikasiyalanishi; ularning oʻsishni stimullash va fitopatogenlarga qarshi antifungal faolligi aniqlangan; "Mikroustirgich" bioreparati yaratilgan.
• Amaliy natijalari: Yaralgan bioreparatni gʻoʻza, bugʻdoy, makkajoʻxori, pomidor va boshqa ekinlarda sinovdan oʻtkazish natijasida hosildorlikning oshishi va kasalliklarga chidamlilikning yaxshilanishi isbotlangan. Jumladan, paxta hosildorligi 10 c/ga (23,3%), bugʻdoy 14 c/ga (32,6%) oshgan.
• Ishonchlilik va aprobatsiya: Tajribalar uch karra takrorlangan, natijalari Microsoft Excel va ANOVA dasturlari yordamida statistik jihatdan tahlil qilingan. Tadqiqot natijalari 9 ta konferensiyada (2 ta xalqaro, 7 ta respublika) muhokama qilingan.
• Tadqiqot natijalarining ilmiy va amaliy ahamiyati: Ilmiy ahamiyati: Yuqori fitohormon hosil qiluvchi, antifungal faol mikromitset shtammlarining oʻrganilishi, natijada ekologik toza qishloq xoʻjaligi mahsulotlari yetishtirishga hissa qoʻshishi. Amaliy ahamiyati: Yaralgan "Mikroustirgich" bioreparati kimyoviy preparatlar oʻrnini bosishi, hosildorlikni oshirishi va hosilning ekologik toza boʻlishini taʼminlashi.
• Tadqiqot natijalarining joriy etilishi va patentlash: T.harzianum UzCF-55 shtammining Trichoderma harzianum UzCF-55, P.canescens UzCF-54, F.moniliforme UzGC-12 shtammlari uchun patent olingan. "Mikroustirgich" bioreparati Oʻzbekiston Respublikasi Kimyolashtirish va Oʻsimliklarni himoya qilish vositalari Davlat Komissiyasining roʻyxatiga kiritilgan.
• Xulosa: Olib borilgan tadqiqotlar natijasida 3 ta mahalliy mikromitset shtammlari (Trichoderma sp. 55, Penicillium sp. 54, Fusarium sp. 12) tanlab olinib, ular asosida "Mikroustirgich" nomli ekologik toza, kompleks taʼsirga ega bioreparat yaratilgan. Biopreparat ekinlarning oʻsishini ragʻbatlantirish, hosildorlikni oshirish va fitopatogenlarga qarshi kurashda samarali ekanligi aniqlangan.