Astronomiya fanidan “Quyosh tizimidagi sayyoralar” mavzusini elektron majmua yaratish metodikasi

Ushbu bitiruv malakaviy ishi talabalarda o'quv motivatsiyasining shakllanishi va psixologik xususiyatlarini o'rganishga bag'ishlangan. Unda o'quv jarayonini tashkil etishda motivlarning o'rni, motivatsiyaning ijtimoiy-psixologik omillari, sharq va g'arb mutafakkirlarining bu boradagi qarashlari, shuningdek, zamonaviy psixologiyada motivatsiya muammolarini o'rganish yondashuvlari tadqiq etilgan. Tadqiqotda shuningdek, o'quv motivatsiyasini aniqlash metodlari, jumladan, faktor analiz usuli, hamda motivatsiyani shakllantirish va rivojlantirish bo'yicha tavsiyalar berilgan. Ishda o'quv faoliyati motivatsiyasining murakkab tuzilmasi va uning omillari, jumladan, keng ijtimoiy va tor shaxsiy motivlar hamda salbiy motivlar aniqlangan va tahlil qilingan.

Asosiy mavzular

Mavzuning dolzarbligi: Shaxs tarbiyasi, uning ijtimoiy-psixologik kamoloti har qanday davlatning bosh strategik masalalaridan biridir. O'quv jarayonida ijobiy o'quv motivlarining shakllanganligi o'quv faoliyatining samaradorligini oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Talabalarda o'quv faoliyatiga bo'lgan faol-ijobiy munosabat motivlarining yetarli darajada shakllanishi ijtimoiy-psixologik omillarni tadqiq qilishni taqozo etadi.
Tadqiqotning maqsadi: Talabalar o'quv motivatsiyasi shakllanishining o'ziga xos ijtimoiy-psixologik omillarni o'rganish, tadqiq qilish va shu asosda tegishli ilmiy-amaliy tavsiyalarni ishlab chiqish.
Tadqiqotning ilmiy farazi: 1. Ta'lim samaradorligi o'quv jarayonida ijobiy o'quv motivlarining shakllanganligiga bog'liq holda kechishi mumkin. 2. O'quv faoliyati motivatsiyasi talabalar faoliyatini nafaqat faollashtirishi, balki mazkur faoliyatni yo'naltirish va tashkillashtirish xususiyatiga ham ega bo'lishi mumkin.
Tadqiqotning vazifalari: 1. Talabalar uchun xarakterli bo'lgan o'quv motivatsiyasining shakllanish jarayonini ijtimoiy-psixologik muammo sifatida tadqiq qilish. 2. O'quv faolligini ta'minlashga xizmat qiluvchi motivatsiyaga bevosita ta'sir etuvchi ijtimoiy-psixologik omillarni aniqlash. 3. Muayyan usullar orqali talabalar misolida o'quv motivatsiyasi ko'rsatkichlariga baxo berish. 4. Qo'lga kiritilgan empirik ma'lumotlar asosida tegishli tavsiyalarni ishlab chiqish.
Tadqiqotning ilmiy-nazariy va metodologik asoslari: Ilg'or ilmiy psixologiya fanida shaxs ijtimoiy taraqqiyoti bo'yicha yaratilgan umumiy qonuniyatlar, konsepsiyalar va g'oyalar, shaxsga individual yondashuv tamoyillari, shaxs va ijtimoiy ustanovka uyg'unligi tamoyillari, shaxs va munosabat mutanosibligi tamoyillari, buyuk ajdodlarimizning ta'lim-tarbiya to'g'risidagi ta'limotlari, O'zbekiston Respublikasi Prezidenti SH.M.Mirziyoev asarlari, O'zbekiston Respublikasining «Ta'lim to'g'risida»gi qonuni va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» da qayd etilgan ilmiy mushohadalar.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi: 1. Ishda milliy muhitda talabalar o'quv motivatsiyasining shakllanishi va unga bevosita ta'sir etuvchi ijtimoiy-psixologik omillar aniqlandi va tadqiq qilindi. 2. Talabalar misolida o'quv motivatsiyasi darajalarini ijtimoiy-psixologik jihatdan tadqiq qilishga yo'naltirilgan usullar majmuasi ishlab chiqildi va amaliyotda qo'llanildi. 3. Muayyan empirik ma'lumotlar asosida talaba shaxsida tarkib topayotgan motivatsiyasi ko'rsatkichlari va uning o'ziga xos dinamik xususiyatlariga baho berildi.
Tadqiqotning nazariy va amaliy ahamiyati: 1. Ish ijtimoiy psixologiya fani uchun muhim bo'lgan munosabat motivatsiyasi tushunchasini yanada kengroq ko'lamda tadqiq qilish imkonini beradi. 2. O'quv faoliyati motivlari va ularning tarkibiy tuzilishini tahlil qilish, o'quv motivlarini shakllantirish va rivojlantirishga oid ilmiy-amaliy tavsiyalar ishlab chiqish.
Shaxs motivatsiyasi muammolariga sharq mutafakkirlarining yondashuvi: Abu Bakr Ar-Roziy lazzatlanishni inson faoliyatini harakatlantiruvchi kuch deb hisoblaydi. Abu Nasr Farobiy talabaning ijtimoiy hayotda tutgan o'rni va uning o'ziga xos xususiyatlari to'g'risida ilmiy mulohazalar yuritgan. Abu Rayhon Beruniy esa bilim olish va insoniyat yaratgan bilimlarni egallash uchun talabada intilish va qiziqish bo'lishi kerakligini ta'kidlagan. Ibn Sino esa bolalarning tarbiyasi va o'qishi kabi masalalarga juda diqqat bilan qarash kerakligini ta'kidlaydi. Imom G'azzoliy esa ilm olish va ilm berish fazilatlari, qonun-qoidalar to'g'risidagi fikrlarini bayon etgan.
O'quv motivlarini o'rganish sohasida Xorij va MDH davlatlari psixologiyasidagi yondashuvlar: G. Ollport o'quv motivatsiyasini ichki motivatsiya bilan bog'liq uchta tushuncha - funksional avtonomiya, yetarli darajadagi harakat va «Men»ning jalb qilinishi orqali tahlil qiladi. D. Berlaynning ishlari qiziqishlar nazariyasini ishlab chiqqan va yangilik markaziy tushuncha ekanligini ta'kidlagan. E. Torndayk o'quv jarayonini ijtimoiy-psixologik jihatdan tadqiq qilgan va motivlarni ichki va tashqi motivlarga bo'lgan. S.L. Rubinshteyn motivni affektiv-kognitiv tabiatga egaligini tasdiqlagan. A.N. Leontev motivni zaruriyat predmeti deb ta'riflab, motivning inson faoliyatini yo'naltiradigan ashyoviy tabiatini ta'kidlagan. L.I. Bojovich esa o'quv faoliyatini motivatsiyalash muammosiga qaratgan.
O'quv faoliyati motivatsiyasi muammolari o'zbekistonlik psixolog olimlarning tadqiqot sohasi sifatida: M.G. Davletshin konsepsiyasidan kelib chiqqan holda, olib borilgan tadqiqotlardan biri A.K. Saitovaning o'smir yoshdagi talabalarning o'qish motivlarini va qadriyatlarini o'rganishga bag'ishlangan ishidir. V.A. Tokarevaning tadqiqotlarida talabalar o'quv faoliyati motivlarini o'rganishga katta e'tibor berilgan. A.A. Fayzullayev motivatsion jarayonni bosqichma-bosqich tahlil qilishni taklif qilgan. E.G'. G'oziyev tadqiqotlarida o'smir talabalarning o'quv faoliyatini boshqarish xususiyatlari, o'quv faoliyatini rejalashtirish, o'z-o'zini nazorat qilish, o'z-o'zini baholash haqida mulohaza yuritadi. E.Z. Usmonova tadqiqotida talabalarning o'quv faoliyati jarayonidagi qarama-qarshilik, motivatsiya, ijod va shaxs muammolari o'rganilgan.
O'quv motivatsiyasi: «Motiv» (lotin) – «harakatlantiraman», odamni muayyan xatti - harakatlarga undaydigan bosh sabab. Odamni faoliyatiga undovchi asosiy sabab uning ehtiyojlaridir. Motivlar ikki katta kategoriyaga bo'linadi: tabiiy motivlar hamda ma'naviy motivlar.
O'quv motivlarining psixologik tuzilishi: O'quv faoliyati motivatsiyasi ham murakkab tarkibiy tuzilishga ega. Tizimli yondashuv nuqtai nazaridan, o'quv motivatsiyasi yaxlit tizim sifatida bir-biridan nisbiy mustaqil, lekin ayni vaqtda o'zgaruvchan barchasi bog'liq, doimiy ravishda o'zaro ta'sirlashuv vaziyatida bo'lgan bir qancha umumiyroq tarkibiy qismlar va ularni tashkil etuvchi quyi bo'g'in unsurlaridan tarkib topgan.
O'quv motivatsiyasini aniqlash usullari: Psixodiagnostik tekshiruv natijalarini qayta ishlash va o'quv motivatsiyasini tashkil etuvchi unsurlarni aniqlashda faktor analiz matematik statistik metodidan foydalanildi. Shuningdek, so'rovnoma, kuzatish metodlari ham qo'llanilgan.
Psixologik ta'sirning samaradorligini oshirish omillari: Psixologik ta'sirning samaradorligini global omillar uchta: ta'sir ob'ektining xususiyatlari, ta'sir sub'ektining xususiyatlari va ta'sir vositalarining vositalari tashkil etadi. Psixologik ta'sir sub'ektining ijtimoiy, kasbiy-shaxsiy yetukligi, guruxni faollashtira olishi, guruhda ko'tarinki emotsional muhitni yarata olishi muhimdir. Shuningdek, psixologik ta'sirning samaradorligini belgilab beruvchi omillar sirasiga shaxsiy mas'ullik, emotsional ko'tarinkilik, yangilik uchun ochiqlik va hamkorlikka tayyorlik kiradi.