“O’zbek tilining tarixiy grammatikasi”

Ushbu kitob, o'zbek tilining tarixiy grammatikasiga bag'ishlangan bo'lib, tilning fonetik tizimi, leksikasi va grammatik qurilishining tarixiy taraqqiyotini o'rganadi. Kitobda o'zbek tilining turkiy tillar oilasidagi o'rni, tarixiy manbalari, tadqiq etilish tarixi, fonetik o'zgarishlar, morfologik tuzilishi va sintaktik xususiyatlari keng yoritilgan. Shuningdek, kitobda tilshunoslikka oid turli nazariyalar va metodologik yondashuvlar ham muhokama qilinadi.

Asosiy mavzular

O'zbek tilining tarixiy grammatikasi: Ushbu bo'limda o'zbek tilining tarixiy grammatikasi tilshunoslik fanining bir tarmog'i sifatida o'rganiladi. Tilning fonetik sistemasi, leksikasi va grammatik qurilishining tarixiy taraqqiyoti, shuningdek, adabiy til tarixi bilan o'zaro aloqadorligi ko'rib chiqiladi.
O'zbek tili tarixiy grammatikasining manbalari: Bu bo'limda o'zbek tili tarixini o'rganishda muhim rol o'ynaydigan yozma yodgorliklar, ilmiy asarlar, lug'atlar va boshqa manbalar tahlil qilinadi. Mahmud Koshg'ariyning "Devonu lug'atit turk", Alisher Navoiyning asarlari va boshqa muhim manbalar haqida ma'lumot beriladi.
Fonetika: Ushbu bo'limda o'zbek tilining unli va undosh tovushlarining turli davrlardagi taraqqiyoti, fonetik sistemalar, tovushlarning shakllanishi va o'zgarishi, shuningdek, arab alifbosi asosidagi eski o'zbek yozuvi haqida ma'lumotlar beriladi.
Morfologiya. Ot so'z turkumi: Bu bo'limda otlarning yasalishi, grammatik son kategoriyasi, egalik kategoriyasi, kelishiklar taraqqiyoti kabi masalalar ko'rib chiqiladi. O'zbek tilida ot turkumining tarixiy o'zgarishlari va rivojlanish bosqichlari yoritiladi.
Sifat: Sifat so'z turkumining tarixiy taraqqiyoti, yasalishi, darajalari va ularning intensiv formalari, XV-XIX asrlarga mansub manbalarda qayd etilgan sifatlar tahlil qilinadi.
Son: Sonlarning ma'no turlari, tuzilish jihatdan turlari, hamda numerativ so'zlar haqida ma'lumot beriladi. Sanoq sonlar, dona sonlar, numerativ so'zlar, tartib sonlar, jamlovchi sonlar, shama sonlar, taqsim sonlar, kasr sonlar misollar bilan tahlil qilinadi.
Olmosh: Olmoshning ta'rifi va uning eski o'zbek tilida qo'llanish xususiyatlari, ma'no turlari, turlanishi, fonetik variantlari misollar bilan ko'rsatib beriladi. Kishilik olmoshlari, o'zlik olmoshlari, ko'rsatish olmoshlari, so'roq olmoshlari, birgalik olmoshlari, belgilash olmoshlari, gumon olmoshlari, bo'lishsizlik olmoshlari izohlab beriladi.
Fe'l: Ushbu bo'limda fe'lning semantik va grammatik belgilari, nisbatlari, yasalishi, zamon va mayl formalari, harakat nomlari, sifatdosh va ravishdosh formalari kabi masalalar yoritilgan.
Sintaksis: Ushbu bobda so'z birikmasi, gap bo'laklari, bog'langan qo'shma gaplar taraqqiyoti, ergash gapli qo'shma gaplar muhokama etiladi. Bir bosh bo'lakli gaplar, mazmuniy sintaksis va yondashuvlar ochib beriladi.
Modal, Undov va taqlidiy so'zlar: Ma'lumki, modal so'zlar so'zlovchining aytilayotgan fikrga turli qo'shimcha munosabatini ifodalaydi. Eski o'zbek tilida modal so'zlar, undovlar va taqlidiy so'zlar yoritiladi.