Filosofiya: onıń predmeti, mazmunı hám jámiyettegi roli

O'zbekiston Respublikasi Jo'qari ha'm orta arnawli bilimlen'diiw ministrligi", "A'jiniyaz atindag'i No'kis Mamleketlik Pedagogikaliq Instituti" ta'repinen tayarlang'an "OQIW-METODIKALIQ KOMPLEKS" O'zbek tili ha'm a'debiyattin' kafedrasi", "Filosofiya pani boyinsha".

Asosiy mavzular

• 1-tema: Filosofiya: onın` predmeti, mazmunı ha`m ja`miyettegi roli.: Bul tema boyınsha studentler ilimiy kitaplardan, İnternet materialarnan paydalanadı. Mashqala, ilim,teoriya,filosofiya,fakt, emprikalıq bilimdi sa`wlelendiriwshi,gipoteza,prognoz tu`sinklerin filsofiya tariyxı boyınsha analizlew 3. Stsientizm ha`m antistsientizm.
• 2-tema: Filosofiyaliq oydin` rawajlaniw basqishlari. Shıg`ıs filosofiyası.: Filosofiya tu`siniginin` kelip shıg`ıwı. Filosofiyanın` qa`liplesiwinin` tiykarg`ı basqıshları. Du`n`yag`a ko`z qarastın` mazmunı. Du`n`yag`a ko`z-qarastın` intelliktual`, emotsional` ha`m ruwxıy tiykarları. Du`n`yag`a ko`z qarastın` du`zilisi: du`n`yanı seziw, du`n`yanı qabıl etiw, du`n`yanı tu`siniw. Du`n`yag`a ko`z-qarastın` qa`liplesiwinde sotsiallıq ortalıqtın` roli. Du`n`yag`a ko`z-qarastın` tariyxıy formaları. Mif da`slepki du`n`yag`a ko`z-qarastın` forması. Diniy du`n`yag`ı ko`z-qaras. Dinnin` tiykarg`ı funktsiyaları. Dinnin` psixologiyalıq gnoseologiyalıq, sotsiallıq ha`m siyasiy tamırları. Dinnin` sotsiaologiyalıq ta`repleri. Diniy isenimnin` tariyxıy formaları (feteshizm, animizm, totemizm, magiya). Filosofiya du`n`yag`ı ko`z-qaras forması. Du`n`yanı filosofiyalıq qabıl etiwdin` o`zine ta`n qa`siyetleri. Filosofiyalın` predmeti ha`m onın` o`zgeriwshen` xarakteri. Filosofiyalıq bo`limnin` du`zilisi. Filosofiyanın` jan`a tarawları. Filosofiyanın` tiykarg`ı ma`seleleri. Filosofiyanı siyasiylestiriwdin` aqıbetleri. Filosofiyada gu`ma`nnin` roli. Filosofiyanın` funktsiyaları.
• 3. Insannın` biosociallıq mazmunı insandı tu`siniwde dualizm ha`m monizm oylawın` mazmunı.: İnsannın` biosotsiallıq mazmunı insandı tu`siniwde dualizm ha`m monizm oylawın` mazmunı.
• 4. Bolmıs – filosofiya kategoriyası.: Bolmıs filosofiyasının` predmeti. Ontologiya tu`sinigi. Bolmıs kategoriyası. Filosofiya tariyxında bolmıs ma`selesi. Bolmıs ma`selesinde filosofiya ha`m pa`n sintezi. Bolmıs tu`siniginin` etimologiyası. Bolmıs ha`m joqlıq dialektikası. Bolmıs formaları: ta`biyat bolmısı, insan bolmısı, ruwxıy bolmıs, ja`miyetlik bolmıs. Virtual bolmıs. A`lemnin` payda bolıwı ha`m evolyutsiyası. Jer tariyxı. İnsannın` payda bolıwı ha`m evolyutsiyası. Birlemshi ha`m ekilemshi ta`biyattın` o`z-ara baylanısı. Tiri ta`biyat yaki o`mirdin` payda bolıwı. Tirishiliktin` payda bolıwı haqqındag`ı filosofiyalıq optimizm. Janlı na`rselerdin` jansız na`rselerge baylanıslılıg`ı. Janlı na`rselerdin` o`zine ta`n qa`siyetleri.
• 5 Biliw metodologiyası: tiykarg`ı tu`sinikler ha`m bag`darlar.: Metod ha`m metodologiya tu`sinigi. Metod ha`m metodika. Metodlardın` bo`liniwi: Pa`n metodları: formal`, empirikalıq, teoriyalıq izertlew. Filosofiya metodları: dialektika, metafizika, sofistika, eklektika, sinergetika. Ob`ektiv ha`m sub`ektiv dialektika. Jan`a metafizika ha`m eski metafizika. Sinergetikalıq tiykarg`ı printsipleri: bifurkatsiya, fluktuatsiya, dissipativ sistema, anttraktor. Ulıwmalıq metodlar, jeke ilimiy metodlar, pa`nler aralıq izertlew metodları. Ja`miyetlik gumanitar pa`nler metodlarının` o`zine ta`n o`zgeshelikleri. Ha`zirgi zaman metodologiyası: kumatod, keye stalis, abduktsiya.Evristika jan`a metodologiyalıq printsip.
• 6 Filosofiyanın` predmeti, tiykarg`ı nizamlari. Tu`sinik, oylawdi`n` formasi` spati`nda: Tafakkur- logika iliminin uyreniw obekti. Tafakkurdin tiykargi qasiyetleri. Tafakkur forma tusinigi. Pikirdin aniq mazmuni ham formasi, olardin keri garezsizligi ham oz-ara baylanisi. Tafakkur nizamlari tuwri pikir juritiwdin tiykargi tarepi sipatinda. Pikirdin durisligi (haqiyqatligi) ham onin forma tarepten tuwri quriliwi. Logika paninin predmeti- Logika- tafakkur formalari ham nizamlari uyreniwshi pan. Logika iliminin tiykargi maselesi. Formal logikanin predmeti ham duzilisi, onin dialektik logika ham matematik logika menen oz-ara munasibeti. Formal logikanin filosofiyaliq bilimler diziminde tutqan orni: gnesologiya, zamanagou episteologiya,metodologiya,aksiologiya, germenevtika menen oz-ara baylanisligi. Basqa panler menen baylanisi: formal logika ham lingvistika, formal logika ham informatika, formal logika ham psixologiya, formal logika ham pedagogika ham basqalar. Logika iliminin ameliy ahmiyeti. Logika paninin pikirlew madeniyatin osiriwde, sol qatari garezsiz, erkin pikir juritiw konlikpelerin payda qiliwdagi ahmiyeti. Logika iliminin pan ham texnikada, mamleketti modernizatsiyalaw protsessine tasiri. Logika iliminin biliw protsessinde tusiniw ham tusindiriw, asirese milliy ham uliwma insaniy qadiriyatlardi anlaw.
• 7 Tariyxi`y basqi`shta ja`miyettin` ma`deniy ha`m ruwxi`y qa`diriyatlari`. Tariyx filosofiyası.: Ja`miyet haqqındag`ı tiykarg`ı paradigmalar. Ja`miyet haqkındag`ı filosofiyalıq ta`liymatlar tariyxı. Ja`miyet payda bolıwının` ilimiy tiykarları. Ja`miyettin` ekonomikalıq tiykarları. Ja`miyetlik islep shıg`arıw tu`sinigi. Materiallıq islep shıg`arıw. İslep shıg`arıw ku`shleri ha`m ja`miyetlik ekonomikalıq mu`na`sibetler. Mu`lk ha`m mu`lkshilik ma`selesi. Ja`miyettin` ruwxıy tiykarları. İnformatsiya ha`m kommunikatsiya. İndividual` ja`miyetlik sana. Ja`miyetlik sananın` strukturası. Ja`miyetlik psixologiya. İdeologiya - ja`miyetlik sana elementi. Ja`miyettin` strukturası. Ja`miyetlik psixologiya. İdeologiya - ja`miyetlik sana elementi. Ja`miyettin` sotsiallıq tiykarları. Sotsiallıq ja`ma`a`t ha`m toparlar. Etnikalıq toparlar. Tabaqalar ha`m klasslar. Sotsiallıq ha`m siyasiy institutlar. Regionallıq toparlar. Ja`miyetlik ma`kan. Ja`miyettin` siyasiy tiykarları. Ja`miyetlik siyasiy sisteması. Parlament respublikası. Prezident respublikası. Federatsiya Siyasiy sistemadag`ı partiyalar, sho`lkemler, ja`ma`a`t sho`lkemleri. Siyasat ha`m siyasiy sana. Puxaralıq ja`miyeti, siyasiy erkinlik, demokratiya, puxaralıq birlespeleri, ja`miyetlik ta`rtip, puxaralıq ja`miyettegi ten`lik. Ja`miyet turmısındag`ı tsivilizatsiya ta`siri. Tsivilizatsiya tu`sinigi. Tsivilizatsiya tu`rli pikirler. Tsivilizatsiya tipleri: evropa ha`m shıg`ıs tsivilizatsiyası, liberal` ha`m da`stu`riy tsivilizatsiya. Ma`deniyat, onın` du`zilisi ha`m funktsiyaları. Ma`deniyatlardag`ı ulıwmalıq. Ma`deniyattın` sub`ekti. Ma`deniy iskerlik.
• 8 Estetikanın` zamanağoy mashqalrı: Estetikaliq ta`rbiyanın` tu`rleri ha`m bag`darlari/ Shaqsti Estetikaliq ta`rbiyalawda ilim, bilimlendiriw ha`m`deniyattin` oz-ara baylanisi. Global protsesslerdin shaqs etikasinin kamalatqa tasirin Sananin omir mazmunina ham olimine qatnas, manawiy ruwxiy fizikaliq azap. Evtanoziya aktiv ham passiv evtanoziya klonlastiriw,transplantatsiya, ksenotran plantatsiya (insanga haywan organi ham toqima otkiziliwi) ham donorliq diniy etika.
• 9 Globallasıwdın` filosofiyalıq ma`seleleri.: Globasallasıw – jan`a filosofiyalıq tema. Globallasıw ha`diysesiyu Globalistika. Global protsesslerdin` bo`rtikleri. Fundamental` globallasıw. Global` mashqalalardın` ko`p ta`replemeligi. Global` mashqalalar – globallasıwdın` aqıbeti sıpatında. Ja`miyetlik rawajlanıwdın` tezlesiwinde global` tendentsiyalardı an`lawdın` a`hmiyeti. Texnooptimizm. Texnopessimizm. Ekopessimizm. Global` mashqalalardı sheshiwde filosofiyanın` roli. Global` mashqalalardın` mazmunı. Mashqalalardın` tu`rli da`redeleri: jekke, milliy, ma`ha`lliy, territoriyalıq mashqalalar. Globallıq mezonları. Ha`zirgi da`wirlik tiykarg`ı global` mashqalaları: demografiyalıq sistema, bilimlendiriw mashqalası, den sawlıqtı saqlaw mashqalası, azıq-awqat mashqalası, ekonomikalıq rawajlanıwdın` birdey emesligi, energetika ha`m shiyki zat resursları, urıs ha`m tınıshlıq mashqalası. Global` sananı qa`liplestiriw za`ru`rligi. Global` mashqalalardı sheshiwde xalıq-aralıq ku`shler birlesiwinin` a`hmiyeti. Global` mashqalalardı sheshiwde jekke ha`m ulıw ma`pler.
• 10 Logika paninin predmeti, tiykarg`i nizamlari. Tu`sinik, oylawdi`n` formasi` spati`nda: Tafakkur- logika iliminin uyreniw obekti. Tafakkurdin tiykargi qasiyetleri. Tafakkur forma tusinigi. Pikirdin aniq mazmuni ham formasi, olardin keri garezsizligi ham oz-ara baylanisi. Tafakkur nizamlari tuwri pikir juritiwdin tiykargi tarepi sipatinda. Pikirdin durisligi (haqiyqatligi) ham onin forma tarepten tuwri quriliwi. Logika paninin predmeti- Logika- tafakkur formalari ham nizamlari uyreniwshi pan. Logika iliminin tiykargi maselesi. Formal logikanin predmeti ham duzilisi, onin dialektik logika ham matematik logika menen oz-ara munasibeti. Formal logikanin filosofiyaliq bilimler diziminde tutqan orni: gnesologiya, zamanagou episteologiya,metodologiya,aksiologiya, germenevtika menen oz-ara baylanisligi. Basqa panler menen baylanisi: formal logika ham lingvistika, formal logika ham informatika, formal logika ham psixologiya, formal logika ham pedagogika ham basqalar. Logika iliminin ameliy ahmiyeti. Logika paninin pikirlew madeniyatin osiriwde, sol qatari garezsiz, erkin pikir juritiw konlikpelerin payda qiliwdagi ahmiyeti. Logika iliminin pan ham texnikada, mamleketti modernizatsiyalaw protsessine tasiri. Logika iliminin biliw protsessinde tusiniw ham tusindiriw, asirese milliy ham uliwma insaniy qadiriyatlardi anlaw.
• 11 Pikir. Juwmaq shig`ariw.: Hukim oylaw formasi sipatinda. Hukimnin qurami ham tiykargi qasiyetleri. Hukim ham Gap. Apiwayi ham quramali hukimler. Apiwayi hukim qurami. Apiwayi hukimlerdin predikat mazmuni, mugdari, sipati boyinsha turleri. Ajiratip korsetiwshi ham istisno turleri bolip. Quramali hukim onin turleri. Quramali hukimlerdi payda qiliwshi tiykargi baylanislar. Biriktiriwshi (konyunktiv) hukimler. Ayiriwshi ( dizyunktip) hukimler. Soraw. Pikirdin tiykargi formasi sipatinda. Tiykarinan tuwri ham natuwri qoyilgan sorawlar. Sorawdi aniq qoyiw shartleri. Sorawdi aniqlawshi ham toltiriwshi, apiwayi ham quramali sorawlar. Sorawga beriletugin juwaplardin turleri: shin ham qate juwaplar toliq ham toliq emes juwaplar,aniq ham aniq emes juwaplar. Juwmaq shigaririwdin uliwma logikaliq klassifikatsiyasi. Juwmaq shigariwdin duzilisi: tiykarlar, juwmaq, tiykarlardan juwmaq. Juwmaq shigariwdin turleri: Deduktiv, induktiv, analogiya. Deduktiv juwmaq shigariw. Pikirlerdin tiykarlardan kelip shigiwinin zarurligi. Induktiv juwmaq shigariw. Induktsiyanin tajriybe natiyjelerin uliwmalastiriw menen baylanisli. Analogiya. Analogiya tiykarinda juwmaq shigariw turleri,qasiyetler analogiyasi ham munasibetler analogiyasi. Turaqli ham turaqli bolmagan analogiya. Analogiy modellestiriwdin logikaliq tiykari.
• 12 Argumentlestiriw ha`m bilimler rawajlaniwinin` logikaliq formalari: Dalillew ham iseniw formalarinin prossesi. Isendiriwdin logikaliq faktorlari. Sipatlaw tusinigi. Sipatlawdin qurami. Tezis, tiykarlar (argumentler) sipatlaw usili.. Biykarlaw tusinigi. Tanqid ham biykarlaw. Biykarlaw usillari: tezisti biykar etiw tiykarlardi tanqid etiw. Sipatlaw ham biykar etiw qagiydalari. Teziske ham anti teziske tiyisli qagiydalar. Tiykarlarga tiyisli qagiydalar. Tiykarlarda ushiraytugin qateler. Qate tiykar. Tiyardi aldinnan boljaw qilip tiykarlardin jeterli emesligi. Gures juritiwdin turleri ham formalari. Polemika tusinshesi. Sipatlaw ham biykar etiwdin alimiy biliwdegi ahmiyeti.
• 13 ‖Etika ‖ pa‘ninin‘ predmeti ha‘m jamiyet turmisindagi ahmiyeti.: ‖Etika‖ paninin predmeti, manisi, onin tiykargi belgileri ham duzilisi. Etikanin payda boliwi Gedonizm, ham evdonizm tusiniklerinin etikaliq ahmiyeti.Etikanin panler araliq baylanisi: filosofiya, etika, dintaniw, huqiqtaniw, milliy ideya, psixologiya, pedagogika, siyasattaniw, ekologiya, Etikanin payda boliwi haqqindagi diniy emperik ham genetik kontseptsiyalar. O‘zbekstan Garezsizliginin etika paninin rawajlaniwina konstruktor tasiri.XXI asirde global etnosfera( erikaliq ortaliq) payda etiw zarurligi. Insaniyat onin adamzat aldindagi minneti ham waziypasi.
• 14 Neke ha`m shan`araqtin` etikaliq tiykarlari, onin` jaslar ta`rbiyasindag`i orni: Shan`araq-da`slepki a`dep-ikramliq ma`kan sipatinda. Nekenin psihologik, sotsialliq-ruwhiy ortaliginin` jaslar tarbiyasina tasiri. Shan`araq ar-namisin saqlawda ata-ana ha`m perzentler juwapkershiligi. Milliy ruwqiylig`imizda neke ha`m shan`araqqa tiyisli a`dep-ikramliliq qa`driyatlar. O`zbekstanda jaslar ta`rbiyasi, ruwqiy a`dep ikramliliq ka`malatinda neke ha`m shan`araq haqqindag`i milliy, a`dep ikramliq printsiplerin qa`liplestiriw.
• 15 A`dep-ikramliliq ma`deniyat ha`m qa`driyatlar: Qarim-qatnas madeniyati-etikaliq madeniyattin quram bolimi. Qarim-qatnas adeptin sotsiyalliq- tariyxiy ahmiyeti. Qarim –qatnas adebi ham onin etikada payda boliwi. Zamanagoy etikanin teoriyaliq ameliy tiykari. Tiykargi etikaliq qadiriyatlar: aymaqliq etikaliq qadiriyatlar,kasiplik adeptin etikaliq madeniyat penen saykesligi: kasiplok erkinlik ham kasiplik mekkeptin manisi. Insannin kasiplik adebi, sawda xizmetleri adebi tagi basqa.
• 16 Estetikanin predmeti, maqseti ham waziypalari.: ‖Estetika‖ gozzalliqti uyreniwshi ayyemgi pan. ‖ Estetika‖ paninin obekti ham filosofiyaliq manisi. Duniyanin estetikaliq seziwde mifologiyaliq, diniy, ilimiy ham filosofiyaliq jantastiriwlar. ‖Estetika‖ haqqinda koz-qaraslar tariyxi,estetika ham sotsiyal panlerdin oz-ara baylanisligi. Filosofiya etika, tariyx, milliy ideya, logika, psixologiya, ruwxiyliq tiykarlari dintaniw, ekonomika, ekologiya, sotsiyalogiya, tabiyiy panler ‖estetikaliq strukturasi‖ Estetikaliq anlaw tusinigi ham onin individual xarakteri insaniyat tariyxinda estetikaliq anlaw qarim-qatnas ham pikirliktin analizi. Estetik biliw ham estetikaliq qadiriyatlar . Estetikaliq anlawdin tiykargi elementleri estetikaliq talap, estetikaliq qatnas,estetikaliq tuygi, estetikaliq talgam, estetikaliq baha, estetikaliq ideal, estetikaliq koz-qaraslar, estetikaliq teoriyalar. Estetikaliq iskerliktin doretiwshilik xarakteri miynet, oyin, iskusstvonin qarim-qatnaslari. Estetikaliq iskerliktin turleri: Xaliq doretiwshiligi ham profesional doretiwshilik iskerlik, korkem iskerlik ham onin estetikaliq tabiyati, ilimiy iskerlik, diniy iskerlik, doretiwshilik iskerlik, texnik iskerlik.
• 17 Ta`biyat ha`m tehnogen tsivilizatsiya estetikasi: Ja`miyet rawajlaniwinda ta`biatqa estetikaliq qatnastin` qa`liplesiwi. Ta`biyattin` estetik ta`repleri. Ekologiyaliq estetikanin` qa`driyatli statusi. Ta`biyatti estetik an`lawdin` da`stu`riy ha`m da`sturiy emes usili. Ekoestetikanin` XXI a`sir ilimiy-tehnika rawajlaniwindag`I orni. Tehnogen tsivilizatsiyanin` islep shig`ariw estetikasi ha`m ilimnin` rawajlaniwina ta`siri. Hizmet ko`rsetiw turmis estetikasi. Zamanag`oy sha`harsazliq estetikasi. Dizaynnin` estetik o`zgeshelikleri.
• 18 Estetikanin` zamanagoy mashqalalri: Estetikaliq ta`rbiyanin` tu`rleri ha`m bag`darlari/ Shaqsti Estetikaliq ta`rbiyalawda ilim, bilimlendiriw ha`m`deniyattin` oz-ara baylanisi. Global protsesslerdin shaqs etikasinin kamalatqa tasirin Sananin omir mazmunina ham olimine qatnas, manawiy ruwxiy fizikaliq azap. Evtanoziya aktiv ham passiv evtanoziya klonlastiriw,transplantatsiya, ksenotran plantatsiya (insanga haywan organi ham toqima otkiziliwi) ham donorliq diniy etika.