Xalqabad romanında atawısh frazeologizmlerdiń qollanılıwı
Ushbu ish Sh.Seyitovning «Xalqabad» romanining tilini, unda frazeologik birliklarning qo'llanilishi, ularning grammatik va semantik xususiyatlarini o'rganishga bag'ishlangan. Tadqiqotda roman tilidagi otliq, sifatdosh va ravish frazeologizmlarining qo'llanilishiga alohida urg'u berilgan bo'lib, ularning obrazli va ta'sirchanligini ta'minlashdagi o'rni yoritilgan. Sh.Seyitovning adabiy tilimizga qo'shgan hissasi va o'ziga xos uslubi frazeologizmlar orqali ochib berilgan.
Asosiy mavzular
- Qaraqalpaq tilindegi frazeologiyalıq sóz dizbekleri haqqında: Frazeologiyalıq sóz dizbekleriniń semantikalıq, emotsionallıq-ekspressivlik jaqtan tildiń qaymağı hám maģızı sıpatında áhmiyetli ekenligi, olar arqalı ádebiy shıģarmalar tiliniń kórkemligi hám baylıģı kórsetiliwi haqqında sóz etiledi.
- Sh.Seyitovtıń «Xalqabad» romanı tiliniń ózgeshelikleri: Roman tiliniń ózine tán ózgeshelikleri, atap aytqanda, fonetikaliq, leksika-frazeologiyalıq, grammatikalıq hám stilistikaliq ayrıqshalıqları sóz etiledi. Jazıwshınıń frazeologizmlerden paydalanıwdaǵı sheberligi hám obrazlılıǵı tálallanadı.
- Atlıq (substantivlik) frazeologizmlerdiń qollanılıwı: Roman tilinde otliq frazeologizmlerdiń qollanılıwı, olardıń zat mánisin bildiriwi, obrazlılıq hám kórkemlik jaratıwdaǵı roli tálallanadı. Mısal retinde «qara shorı alaman», «tolı jurt» sıyaqlı frazeologizmler keltiriledi.
- Kelbetlik (ad`ektivlik) frazeologizmlerdiń qollanılıwı: Roman tilinde kelbetlik frazeologizmlerdiń qollanılıwı, olar arqalı personajlardıń minez-qulqı, sırtqı kórinisi, qásiyetleri hám emotsiyalıq hal-ahwalları sáwlelendirilgenligi tálallanadı. «Tawdan oyıp alganday», «jeńil ayaq», «bawırı bos» sıyaqlı frazeologizmler tálallanadı.
- Ráwish frazeologizmlerdiń qollanılıwı: Roman tilinde is-hárekettiń hár qıylı mánilerin bildirip, til tásirsheńligin arttıratuģın ráwishlik frazeologizmlerdiń qollanılıwı tálallanadı. Sın, mugdar, orın, waqıt mánilisin bildirip keletuģın frazeologizmler kóplep úyreniledi. Mısal retinde «kes gellem», «qarsaq jortpas», «usı bastan-aq», «tuw anaday jerde», «állen waqıtta» sıyaqlı frazeologizmler keltiriledi.