Nemis va o‗zbek tillarida affikslarning polisemik xususiyatlari va ularning tarjima muammolari
Ushbu magistrlik dissertatsiyasi nemis va oʻzbek tillaridagi affikslarning polisemantik xususiyatlarini va ularning tarjima muammolarini qiyosiy tahlil qilishga bagʻishlangan. Tadqiqotda affikslarning lugʻaviy va grammatik maʼnolari, ularning til tizimidagi oʻrni, qoʻllanilishi va tarjimadagi qiyinchiliklari atroflicha oʻrganiladi. Nemis va oʻzbek tilshunosligidagi tadqiqotlar asosida affikslarning mazmuniy jihatlari, ularning hosil qilayotgan turli maʼnolari va bu maʼnolarning tarjima jarayonida qanday aks etishi tahlil qilinadi. Ishning asosiy maqsadi - ikki tilning affiksal tizimini qiyoslab, affikslarning koʻp maʼnoliligi (polisemiya) va oʻziga xos jihatlarini ochib berish, shuningdek, ularni tarjima qilishdagi murakkabliklarni aniqlashdan iborat. Tadqiqotda kontrustiv usul, lingvistik tahlil va qiyosiy metodlardan foydalanilgan.
Asosiy mavzular
- Ableitung im Bestand der Wortbildung und ihre Besonderheiten (Nemis tilida so‘z hosil qilishning tayanch va o‘ziga xos jihatlari): Ushbu bo‘limda so‘z hosil qilishning umumiy nazariyasi, uning birliklari va rivojlanish omillari (produktivlik, kreativlik, analogiya) ko‘rib chiqiladi. So‘z yasalish modellarining qoidalari va cheklovlari, affikslarning tasnifi hamda ularning so‘z yaratishdagi o‘rni tahlil qilinadi. Grammatiklashuv nazariyasi orqali til belgisining leksikadan grammatikaga o‘tish jarayoni tushuntiriladi.
- Polysemantische Potenz der Ableitung im Deutschen und Usbekischen (Nemis va o‘zbek tillarida so‘z yasalishining polisematik potensiali): Mazkur bobda affikslarning polisemiya va sinonimiyasi, ularning nemis va o‘zbek tillaridagi qo‘llanilishi hamda mazmuniy farqlari tahlil etiladi. Affikslarning maʼno hosil qilishdagi roli, ularning tilshunoslikdagi ahamiyati va hosil qilinayotgan yangi maʼnolarning tarjima jarayonidagi o‘rni ochib beriladi. Jumladan, nemis tilida prefikslarning va suffikslarning, o‘zbek tilida esa qo‘shimchalarning mazmuniy jihatlari ko‘rsatib o‘tiladi.
- Die Probleme der Übersetzbarkeit und Unübersetzbarkeit der Ableitung (So‘z yasalishining tarjima qilinishi va qilinmasligi muammolari): Uchinchi bobda nemis tilidan o‘zbek tiliga va o‘zbek tilidan nemis tiliga affikslarning tarjima qilinishidagi muammolar va ularning yechimlari o‘rganiladi. Tarjima nazariyasi, uning asosiy tushunchalari, jumladan, ekvivalentlik, tarjimadagi qiyinchiliklar va ularni bartaraf etish usullari haqida so‘z yuritiladi. Muayyan matnlar misolida affikslarning tarjimadagi qiyinchiliklari va ularning yechimlari ko‘rsatiladi. Tadqiqotda ikki til o‘rtasidagi qiyosiy tahlil asosida aniq xulosalar chiqariladi.