Fizikaviy kimyo
Ushbu darslik O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi hamda Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zbekiston Milliy universiteti tomonidan tayyorlangan bo‘lib, universitetlarning Kimyo, Polimer va kompozitsion materiallar kimyosi, Neft va gaz kimyosi va boshqa yo‘nalishlarida tahsil olayotgan bakalavriat talabalari uchun mo‘ljallangan. Qo‘llanmada fizikaviy kimyo fanining bazaviy tushunchalari, uning boshqa fanlar bilan uzviy bog‘liqligi, kimyoviy termodinamika, termokimyo, kimyoviy muvozanatlar, fazaviy muvozanatlar, eritmalar termodinamikasi, elektrokimyo, kimyoviy kinetika va kataliz boblari bo‘yicha seminar va amaliy mashg‘ulotlar bayon etilgan. Darslik talabalarga nazariy bilimlar bilan bir qatorda amaliy ko‘nikmalarni shakllantirishga ham qaratilgan.
Asosiy mavzular
- Fizikaviy kimyoning asosiy tushunchalari: Ushbu bo‘limda termodinamik sistema, uning holati va parametrlari (harorat, bosim, hajm, entropiya), ekstensiv va intensiv parametrlarning farqlari, hamda Pyuasson tenglamalarining xossalari tahlil qilingan.
- Termodinamikaning matematik apparati: Bu bo‘limda to‘liq differensiallar va ularning xossalari, kimyoviy reaksiyalar tenglamasining differensial ko‘rinishi hamda termik koeffisientlar (α, β, γ) kabi muhim tushunchalar ko‘rib chiqilgan.
- Termodinamikaning birinchi qonuni: Termodinamikaning birinchi qonuni, ichki energiya, ish va issiqlik orasidagi bog‘liqlik, Issiqlik sig‘imi, Entalpiya, Gess va Kirxgoff qonunlari hamda ularning tatbiqlari haqida ma’lumot berilgan.
- Termodinamikaning ikkinchi qonuni: Bu bo‘limda entropiya tushunchasi, uning o‘zgarish sabablari, kimyoviy ta’sirlar natijasida entropiyaning o‘zgarishi va uning tartibsizlik darajasi bilan bog‘liqligi tahlil qilingan.
- Termodinamik potensiallar va xarakteristik funksiyalar: Ushbu bo‘limda Gibbs va Gelmgols energiyalari va ularning o‘zgarishini belgilab beruvchi asosiy tenglamalar, shuningdek xarakteristik funksiyalar haqida ma’lumot berilgan.
- Kimyoviy muvozanat termodinamikasi: Kimyoviy muvozanat shartlari, muvozanat konstantalarining hisoblash usullari, Vant-Goff tenglamasi va uning tatbiqlari, shuningdek Temkin-Shvarsman usuli bo‘yicha muvozanat konstantalarini hisoblash ko‘rib chiqilgan.
- Fazalar goidasini bir komponentli sistemalarga qo‘llash: Ushbu bo‘limda fazalar qoidasini keltirib chiqarish va uning asosiy tenglamalarining son jihatdan o‘rganilishi, suvning holat diagrammasi va boshqa bir komponentli sistemalar uchun holat diagrammalarini tahlil qilish haqida ma’lumot berilgan.
- Klapeyron-Klauzius tenglamasi: Klapeyron-Klauzius tenglamasining taqribiy va aniq ifodalari, uning bug‘lanish va sublimatlanish uchun qo‘llanilishi hamda suvning holat diagrammasini tahlil qilish ko‘rib chiqilgan.
- Real eritmalarni termodinamik ifodalash usullari: Ushbu bo‘limda aktivlik, aktivlik koeffisiyenti va uchuvchanlik tushunchalari, Raul va Genri qonunlari, Dyugem-Margulis tenglamasi va ularning tatbiqlari haqida ma’lumot berilgan.
- Elektrolit eritmalarning termodinamik nazariyalari: Elektrolitlarning dissosilanish nazariyasi, ularning kolligativ xossalari, elektrolitik dissosilanish mexanizmi va elektrolitik dissosilanish nazariyasining tajribaviy asoslanishi haqida ma’lumot berilgan.
- Elektrolitlarining elektr o‘tkazuvchanligi: Ushbu bo‘limda elektrolitlarning elektr o‘tkazuvchanligi, uning konsentratsiyaga va boshqa omillarga bog‘liqligi, Kolraush qonuni va Onzager nazariyasi hamda elektrokimyoviy jarayonlar haqida ma’lumot berilgan.
- Elektrokimyoviy jarayonlar kinetikasi: Kimyoviy jarayonlar kinetikasi, reaksiyalar tartibi, molekulyarlik, faol to‘qnashishlar nazariyasi, faollanish energiyasi, katalizatorlar va ularning ta’siri haqida ma’lumot berilgan.
- Kimyoviy reaksiyaning muvozanat konstantasi: Muvozanat konstantasining hisoblash usullari, Vant-Goff tenglamasi, Temkin-Shvarsman usuli va Galvanik elementlar EYuKsi bilan bog‘liqligi haqida ma’lumot berilgan.