Psixologiya

Ushbu kitob "Psixologiya" fanidan olingan ma'ruzalar matni bo'lib, unda psixologiya fanining predmeti, vazifalari, rivojlanish tarixi, asosiy tushunchalari, xotira, tafakkur, hissiyot, iroda, temperament, xarakter, qobiliyat, nutq va muloqot kabi mavzular chuqur yoritilgan. Kitobda har bir mavzu bo'yicha nazariy ma'lumotlar, tayanch tushunchalar, nazorat savollari va adabiyotlar ro'yxati keltirilgan.

Asosiy mavzular

Psixologiya fanining predmeti, maqsadi va vazifalari. Fanning ilmiy tadqiqot metodlari: Ushbu mavzuda psixologiya fanining predmeti, maqsadi, vazifalari va fanni o'rganish usullari haqida ma'lumot beriladi. Fanlarning o'ziga xos jihatlari, falsafa, pedagogika, sotsiologiya, matematika, fizika va boshqa fanlar bilan aloqadorligi, shuningdek, psixologiyaning tarmoqlari, jumladan, umumiy psixologiya, yosh davrlari psixologiyasi, pedagogik psixologiya, ijtimoiy psixologiya kabi yo'nalishlar atroflicha yoritilgan. Shuningdek, fan bo'yicha bilim, malaka va ko'nikmaga qo'yiladigan talablar va fanning asosiy tadqiqot metodlari, ya'ni kuzatish, so'rov, eksperiment, modellashtirish metodlari haqida batafsil ma'lumot berilgan.
Psixologiya tarixi: Ushbu mavzu psixologiya fanining tarixiy rivojlanish bosqichlarini o'z ichiga oladi. Bunda qadimgi davrlardan boshlab to hozirgi kungacha bo'lgan davrlar, ularning ilmiy nazariyalari, asosiy yo'nalishlar va tadqiqot metodlari ko'rib chiqiladi. Jumladan, psixologiyaning falsafa, tibbiyot, pedagogika kabi fanlar bilan aloqadorligi, G'arb va Sharq falsafasi hamda psixologiyasidagi asosiy yo'nalishlar, jumladan, assotsiativ psixologiya, bixeviorizm, gestaltsizm, freydizm, funktsional psixologiya, Vurtsburg maktabi, gestaltsizm, Freydizm kabi maktablar, ularning asoschilari, predmeti va metodologiyasi haqida batafsil ma'lumot beriladi. Shuningdek, Rossiyada psixologiyaning rivojlanishi, Sеchеnovning psixologiya fani oldidagi xizmatlari, hamda O'zbekistonda psixologiya fanining shakllanishi va rivojlanishi haqida batafsil ma'lumot berilgan.
Faoliyatning psixologik tahlili: Ushbu mavzu faoliyat tushunchasini, uning tarkibiy qismlarini (maqsad, motiv, ish harakat, eksteriorizatsiya va interiorizatsiya), faoliyatni egallashni (malakalar, ko'nikmalar), faoliyatning asosiy turlarini (o'yin, ta'lim, mehnat), ijtimoiy xulq motivlarini va shaxs motivatsiyasini, motivlarning turlarini va ularning anglanganlik darajasini o'z ichiga oladi. Faoliyatning tashqi va ichki turlari, ularning o'zaro aloqasi va shakllanishi haqida ma'lumot beriladi. Shaxs faoliyatining mohiyati, uning umumiy va xususiy jihatlari, hamda shaxsning faoliyatida namoyon bo'ladigan ijtimoiy va tashqi omillar haqida batafsil ma'lumot berilgan.
Shaxs psixologiyasi: Ushbu mavzu shaxs tushunchasini, uning rivojlanishiga ta'sir ko'rsatuvchi omillarni o'z ichiga oladi. Shaxsning shakllanish bosqichlari, psixologik xususiyatlari, jumladan, temperament, xarakter, qobiliyatlar va ularning rivojlanishiga ta'sir etuvchi omillar haqida batafsil ma'lumot berilgan. Shuningdek, shaxsning o'z-o'zini anglash, o'z-o'ziga baho berish, ijtimoiy munosabatlar va ularning ahamiyati ham yoritilgan. Xususan, shaxsning ijtimoiy faolligi, uning xulq-atvorining shakllanishi, ijtimoiy normalar va sanksiyalar, shaxsiy rollar, maqsadlar va ideallar, qiziqish va e'tiqodlar, shaxsning o'z-o'zini baholashi kabi masalalar atroflicha tahlil qilingan.
Shaxs taraqqiyotining davrlarga bo’linishi: Mavzu shaxs taraqqiyotining davrlarga bo'linishini, ijtimoiy va genetik omillarning ta'sirini, jumladan, bolalik, o'smirlik va voyaga yetish davrlarida shaxsning shakllanishi va rivojlanishiga ta'sir etuvchi omillar haqida ma'lumot beradi. Shaxsning turli yoshdagi rivojlanish bosqichlari, ularning o'ziga xos xususiyatlari va rivojlanish qonuniyatlari atroflicha tahlil qilingan. Shaxsning har bir yosh davrida o'zlashtirgan bilimlar, ko'nikmalar va malakalar tizimi uning kelajakdagi faoliyati va taraqqiyotida muhim rol o'ynashi haqida batafsil ma'lumot berilgan.
Bilish jarayonlari. Diqqat: Ushbu mavzu bilish jarayonlari, jumladan, diqqat, sezgi, idrok, xotira, tafakkur, xayol, nutq va muloqot kabi psixik jarayonlarning mohiyati va ahamiyati haqida ma'lumot beradi. Diqqatning turlari, fiziologik mexanizmlari, vazifalari va xususiyatlari, jumladan, diqqatning kuchi, barqarorligi, ko'lami va ko'chishi kabi masalalar atroflicha yoritilgan. Shuningdek, diqqatni nazorat qilish va rivojlantirish usullari ham ko'rsatilgan.
Sezgi va Idrok: Mavzu sezgi va idrok jarayonlarini, ularning turlari, xususiyatlari va qonuniyatlarini o'z ichiga oladi. Sezgi va idrokning fiziologik asoslari, ularning bir-biriga bog'liqligi, idrokning klassifikatsiyasi va xossalari, jumladan, konstantlik, illyuziya, gallyutsinatsiya va appertseptsiya kabi masalalar atroflicha yoritilgan. Shuningdek, idrokning individual xususiyatlari va tafakkur bilan aloqadorligi ham tahlil qilingan.
Xotira: Ushbu mavzu xotira, uning turlari, jarayonlari va ahamiyati haqida ma'lumot beradi. Xotiraning mexanik va mantiqiy turlari, esda olib qolish, esga tushirish va unutish jarayonlari, ularning fiziologik asoslari va ixtiyoriy hamda ixtiyorsiz xotira turlari atroflicha yoritilgan. Xotiraning sifat jihatlari, ya'ni uning kuchi, tezligi, barqarorligi va mazmuni ham tahlil qilingan. Shuningdek, xotirani rivojlantirish usullari ham ko'rsatilgan.
Xayol: Mavzu xayol jarayonini, uning turlari va sifatlarini, hamda shaxs taraqqiyotida xayolning ahamiyatini o'rganadi. Xayolning turlari, jumladan, tasavvur xayoli, ijodiy xayol, passiv va aktiv xayol turlari, shuningdek, orzu, tush ko'rish kabi masalalar atroflicha tahlil qilingan. Xayolning sifat jihatlari, ya'ni kengligi, torligi, chuqurligi, realligi, kuchi va fantaziyaga boyligi ham ko'rib chiqilgan. Xayolning inson hayotida va shaxs taraqqiyotida tutgan o'rni ham yoritilgan.
Tafakkur: Ushbu mavzu tafakkur, uning turlari, jarayonlari va xossalarini o'rganadi. Tafakkurning umumiy tushunchasi, tahlil, sintez, taqqoslash, umumlashtirish, abstraktsiya, konkretlashtirish kabi jarayonlari, shuningdek, tafakkur turlari va ularning ahamiyati atroflicha yoritilgan. Tafakkurning individual farqlari, masala hal qilishda tafakkurning roli, hamda tafakkurning tabiiy va ijtimoiy shakllari ham tahlil qilingan.
Hissiyot va Iroda: Mavzu hissiyot, uning turlari, shakllanishi va iroda jarayonlarini o'rganadi. Hissiyot va iroda tushunchalari, ularning turlari, shakllanishi, fiziologik asoslari, hamda affekt, stress, kayfiyat kabi hissiyot turlari atroflicha tahlil qilingan. Iroda, uning tuzilishi, irodaviy faoliyat turlari, shuningdek, irodani tarbiyalash usullari ham ko'rib chiqilgan. Hissiyot va iroda shaxsning xulq-atvori va hayotida tutgan o'rni ham yoritilgan.
Temperament: Ushbu mavzu temperament, uning turlari, xususiyatlari va shakllanishiga ta'sir etuvchi omillarni o'rganadi. Temperamentning to'rtta asosiy turi, ya'ni sangvinik, xolerik, flegmatik, melankolik tiplari va ularning psixologik xarakteristikalari, shuningdek, temperamentni aniqlash metodlari ham atroflicha yoritilgan. Temperament va xarakterning o'zaro aloqadorligi va farqlari ham tahlil qilingan.
Xarakter: Mavzu xarakter tushunchasi, uning tuzilishi, turlari va rivojlanishiga ta'sir etuvchi omillarni o'rganadi. Xarakterning individual va ijtimoiy xususiyatlari, jumladan, tashqi qiyofa, nutq, muloqot, qobiliyatlar, xarakter tiplari (E. Krechmer, K. Leongard va boshqalar) hamda ularning shakllanishida ijtimoiy muhitning roli atroflicha tahlil qilingan. Xarakterning rivojlanishi va tarbiyasi masalalari ham ko'rib chiqilgan.
Qobiliyat: Ushbu mavzu qobiliyat, uning turlari, tuzilishi, rivojlanishi va ahamiyati haqida ma'lumot beradi. Qobiliyat va iste'dod tushunchalari, ularning tabiiy va ijtimoiy asoslari, hamda qobiliyatlarni aniqlash metodlari atroflicha yoritilgan. Qobiliyatlarning tarkibi, turlari va shaxs hayotida tutgan o'rni ham tahlil qilingan.
Nutq va Muloqot: Mavzu nutq va muloqot tushunchalarini, ularning turlari, funksiyalari, ahamiyati va rivojlanishini o'rganadi. Nutqning fiziologik asoslari, nutq turlari, jumladan, verbal va noverbal nutq, shuningdek, muloqotning ahamiyati, turlari va shakllari ham atroflicha yoritilgan. Muloqotning ijtimoiy ahamiyati, uning rivojlanishi va samaradorligi masalalari ham ko'rib chiqilgan.