Мойлар ва махсус суюқликлар технологияси

Ushbu kitob "Moylar va maxsus suyuqliklar texnologiyasi" fanining oliy va o'rta maxsus ta'lim tizimi uchun mo'ljallangan o'quv-uslubiy majmuasidir. Kitobda moylar va maxsus suyuqliklarning asosiy turlari, ularning olinish texnologiyalari, fizik-kimyoviy xossalari, ularni tozalash usullari, ularga qo'yiladigan talablar, shuningdek ulardan foydalanish qoidalari va ularning baholash mezonlari batafsil yoritilgan. Kitobda shuningdek, mazkur yo'nalish bo'yicha zarur bo'lgan nazariy va amaliy mashg'ulotlar, nazorat savollari va testlar ham keltirilgan.

Asosiy mavzular

1-modul. Neft va neft maxsulotlari tarkibidagi suvni aniklash.: Moylarning fizik-kimyoviy xossalaridan biri bo'lgan suvni aniqlash usullari, suvni aniqlashning miqdoriy usuli, gidrid kalstiyli usul, neft maxsulotlari tarkibidagi suvni aniqlash.
2-mavzu. Neft tarkibidagi tuz mikdorini aniklash.: Neft maxsulotlarining tarkibida bo'ladigan tuzlar va ularni aniqlash usullari, ularni tarkibiga qarab qanday aniqlash mumkinligi haqida ma'lumot beradi.
3-mavzu. Neft maxsulotining tarkibidagi oltingugurtni aniklash.: Barcha neftlarda turli mikdorda oltingugurt birikmalari uchraydi. Asosiy mikdori neftning yukori molekulyar frakstiyalarda (mazut, gudron, yoglari) uchraydi. Kimyoviy tarkibiga karab bu moddalar asosan neytral birikmalar tipidagi molekulalarning stiklik soniga turlicha bulgan tiofan va gomologlar tipidagi alifatik va stiklik radikallar va geterostiklik birikmalariga aks etadi. Ayrim neftlarda kam mikdorda erkin xoldagi oltingugurt, vodorod sulfid, engil molekulali merkaptan va disulfidlar topiladi. Ular ikkilamchi kelib chikishi extimoliga ega.
4-mavzu. Neft va neft maxsulotlari tarkibidagi mineral kushimchalarni aniklash.: Neft va neft maxsulotlari tarkibidagi mineral kushimchalarga suv, tuzlar, mexanik kushimchalar, mineral kislota va ishkorlar kiradi. Bu kushimchalarning kupchiligi neft tarkibida bulib, kayta ishlash vaktida neft maxsulotlari tarkibiga kisman utib kolishi mumkin. Bunday kushimchalar kayta ishlash jarayonini kiyinlashtiradi va neft maxsulotlari sifatiga salbiy ta’sir kursatadi.
5-mavzu. Neft moylarining qovushqoqligini aniqlash.: Suyuqlik qovushqoqligi. Bu xususiyat harakat qarshiligini ko’rsatadi. Neftni qayta ishlashda dinamik, kinematik va shartli qovushqoqliklarga ajratiladi. Dinamik qovushqoqlik. Suyuqlikni ichki ishqalanishi bilan tavsiflanadi va Nyutonni ma’lum tenglamasiga kiradi. Cu da dinamik qovushqoklik o’lcham birligi – paskal sekund (Pa.s). Texnologik hisoblashlarda ba’zida kinematik qovushqoqlik V foydalaniladi, u ma’lum temperaturada dinamik qovushqoqlikni zichlikka nisbati bilan ifodalaniladi. Cu da kinematik qovushqoqlik birligi metr kvadrat taksim sekund (m2/s) hisoblanadi.
6-mavzu. Neft maxsulotlarini bosim bilan boliq qaynash haroratini aniqlash nomogrammasi.: Neft fraksiyalari va aloxida uglevodorodlar to’yingan bu bosimini aniqlash nomogrammasi: egrilik chiziidagi raqamlar – fraksiyaning o’rtacha qaynash harorati.
7-mavzu. Gazsimon aralashmalarning issiqlik xususiyatlari va ularni aniqlash.: Issiqlik sig’imi. Gazlar issiqlik sig’imi aniqlanadigan doimiy bosim (izobarali issiqlik sig’imi) Sr va doimiy hajm (izoxorali issiqlik sig’imi) SV bilan farqlanadi. Bu issiqlik sig’imlari ideal gazlarda o’zaro C C R o v o p   nisbatda bog’langan. Bu erdagi O indeksi normal bosimni bildiradi. Xuddi suyuq neft maxsulotlaridagidek (§ 1.6. qarang), gazlarni issiqlik sig’imi ham molyar, massali va hajmda bo’lishi mumkin. Texnologik hisoblashlarda, asosan gazlarni izobarik issiqlik sig’imi foydalaniladi, ularni normal sharoitdagi qiymatlari 16 – ilovada keltirilgan.
8-Amaliy mashg’ulot. Neft mahsulotlarini zichligini hisoblash: Zichlik. Zichlik neft va neft maxsulotlari uchun muhim fizik kattalik bo’lib, modda massasini uni hajmiga nisbati bilan aniqlanadi. Xalkaro birliklar tizimi (Si) da zichlikni birligi sifatida kilogrammni metr kubga (kg/m3)nisbati qabul qilingan. Amaliyotda ko’proq nisbiy zichlik qo’llaniladi. Suyuq neft maxsulotlari nisbiy zichligi – bu o’lchamsiz kattalik bo’lib, ma’lum temperaturalarda uning haqiqiy zichligini distillangan suv zichligiga nisbati bilan ifodalaniladi.
1-mavzu. Neft va neft maxsulotlari tarkibidagi suvni aniklash.: Neft maxsulotlari tarkibida suv mavjudligi. Suvni aniqlashning sifatiy usuli va miqdoriy usuli.
2-mavzu. Neft tarkibidagi tuz mikdorini aniklash.: Neft tarkibidagi tuzlarni aniqlash usullari. Benzol, azot kislotasi, simob azot oksididan foydalanish.
3-mavzu. Neft maxsulotining tarkibidagi oltingugurtni aniklash.: Neft va neft maxsulotlarining tarkibidagi oltingugurtni aniqlash usullari. Oltingugurtning kimyoviy tarkibi va uning ta'siri.
4-mavzu. Neft va neft maxsulotlari tarkibidagi mineral kushimchalarni aniklash.: Neft va neft maxsulotlari tarkibidagi mineral kushimchalar, ularning turlari va ularni aniqlash usullari.
5-mavzu. Neft moylarining qovushqoqligini aniqlash.: Suyuqlik qovushqoqligi. Dinamik va kinematik qovushqoqlik. Moylar uchun qovushqoqlikning asosiy ko'rsatkichlari.
6-mavzu. Neft maxsulotlarini bosim bilan boliq qaynash haroratini aniqlash nomogrammasi.: Neft fraksiyalari va aloxida uglevodorodlar to’yingan bu bosimini aniqlash nomogrammasi. Sistema harorati, bosim bilan bog'liqligi.
7-mavzu. Gazsimon aralashmalarning issiqlik xususiyatlari va ularni aniqlash.: Gaz aralashmalarining umumiy xususiyatlari. Gazlar uchun issiqlik sig’imi, bosim va temperatura bilan bog'liqligi.
8-Amaliy mashg’ulot. Neft mahsulotlarini zichligini hisoblash: Suyuq neft maxsulotlari va ularning nisbiy zichligini hisoblash usullari. Turli haroratlarda neft va neft maxsulotlarining zichligini aniqlash.
1-mavzu. Neft va neft maxsulotlari tarkibidagi suvni aniklash.: Neft maxsulotlari tarkibida suv mavjudligini aniqlash usullari. Moydagi suvni aniqlashning sifatiy va miqdoriy usullari.
2-mavzu. Neft tarkibidagi tuz mikdorini aniklash.: Neft maxsulotlari tarkibidagi tuzlarni aniqlash usullari. Benzol, azot kislotasi, simob azot oksididan foydalanish.
3-mavzu. Neft maxsulotining tarkibidagi oltingugurtni aniklash.: Neft va neft maxsulotlarining tarkibidagi oltingugurtni aniqlash usullari. Oltingugurtning kimyoviy tarkibi va uning ta'siri.
4-mavzu. Neft va neft maxsulotlari tarkibidagi mineral kushimchalarni aniklash.: Neft va neft maxsulotlari tarkibidagi mineral kushimchalar, ularning turlari va ularni aniqlash usullari.
5-mavzu. Neft moylarining qovushqoqligini aniqlash.: Suyuqlik qovushqoqligi. Dinamik va kinematik qovushqoqlik. Moylar uchun qovushqoqlikning asosiy ko'rsatkichlari.
6-mavzu. Neft maxsulotlarini bosim bilan boliq qaynash haroratini aniqlash nomogrammasi.: Neft fraksiyalari va aloxida uglevodorodlar to’yingan bu bosimini aniqlash nomogrammasi. Sistema harorati, bosim bilan bog'liqligi.
7-mavzu. Gazsimon aralashmalarning issiqlik xususiyatlari va ularni aniqlash.: Gaz aralashmalarining umumiy xususiyatlari. Gazlar uchun issiqlik sig’imi, bosim va temperatura bilan bog'liqligi.
8-Amaliy mashg’ulot. Neft mahsulotlarini zichligini hisoblash: Suyuq neft maxsulotlari va ularning nisbiy zichligini hisoblash usullari. Turli haroratlarda neft va neft maxsulotlarining zichligini aniqlash.
9-Amaliy mashg’ulot. Neft moylarining qovushqoqligini aniqlash.: Suyuqlik qovushqoqligi. Dinamik, kinematik va shartli qovushqoqlik. Moylar uchun qovushqoqlikning asosiy ko'rsatkichlari.
10-Mavzu. Amaliy mashg’ulot.: Qovushqoqlik xossalari va ularning mexanik xossalari.
11-mavzu. Moylar uchun qo’ndirmalar (prisadkalar).: Moylarga qo’shimcha qilinadigan moddalar va ularning turlari.
12-mavzu. Tovar moylarini tayyorlash.: Moylarni aralashtirish orqali tovar moylarini tayyorlash usullari va texnologiyasi.
13-mavzu. Motor moylari va ularga qo’yiladigan talablar.: Motor moylarining asosiy turlari va ularga qo'yiladigan talablar.
14-mavzu. Transmission moylar.: Transmissiya moylari va ularning turlari, xossalari va qo'llanilishi.
15-mavzu. Turboreaktiv va aviastiya dvigatellar uchun moylar.: Turboreaktiv va aviastiya dvigatellari uchun moylar va ularning xossalari.
16-mavzu. Industrial moylar.: Industrial moylar va ularning turlari, xossalari va qo'llanilishi.
17-mavzu. Izolyastion moylar.: Izolyastion moylar va ularning xossalari.
18-mavzu. Plastik surkov moylari.: Plastik surkov moylari va ularning xossalari.
19-mavzu. Ishlatilgan moylarni yig’ish va ularni regenirastiyalash.: Ishlatilgan moylarni yig'ish va ularni qayta tiklash usullari.
20-mavzu. Yurgazib yuborish va sovitish suyuqliklari.: Yurgazib yuborish va sovitish suyuqliklari, ularning turlari va xossalari.
21-mavzu. Neft bitumlari.: Neft bitumlari, ularning turlari, xossalari va qo'llanilishi.
22-mavzu. Parafinlarni va sterezinlarni ishlab chiqarish.: Parafinlar va sterezinlarni ishlab chiqarish jarayonlari va ularning xossalari.
23-mavzu. Yoqilg’ilar, texnik suyuqliklar va moylash materiallarini saqlash qoidalari.: Yoqilg’ilar, texnik suyuqliklar va moylash materiallarini saqlash qoidalari.