Ўлчаш усуллари ва воситалари

Ushbu o'quv qo'llanma «O'lchash usullari va vositalari» fanidan uslubiy qo'llanma (1-qism) bo'lib, FarPI Energetika fakulteti 5310900-“Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlashtirish» yo’nalishi talabalari uchun mo’ljallangan. Unda o’lchovshunoslik va elektr o’lchashlar sohasiga oid asosiy ta’riflar, tushunchalar, o’lchash usullari va turlari hamda turli elektr o’lchash asboblari va vositalari, shu jumladan, zamonaviy mikroprotsessorli o’lchash vositalari to’g’risida ma’lumotlar keltirilgan. O’zbekiston Respublikasi uzluksiz ta’lim Davlat standartlari va fan dasturiga moslashtirilgan holda yozilgan bo’lib, u energetika, elektrotexnika, avtomatika, radiotexnika va elektr aloqa sohalariga oid ta’lim yo’nalishlari talabalari uchun ham mo’ljallangan. Undan ishlab chiqarish sohalarining mutaxassislari, muhandislar, magistrantlar va ilmiy-texnik xodimlar ham foydalanishlari mumkin.

Asosiy mavzular

ELEKTR O'LCHASHLAR. UMUMIY MA'LUMOTLAR: Ushbu bo'lim elektr o'lchashlarning umumiy tushunchalarini, elektr kattaliklarini, ularning turlari va usullarini o'rganishga qaratilgan. Shuningdek, o'lchashlar tarixi, elektr o'lchashlarning ahamiyati va metrologiya haqida ma'lumot beradi.
FIZIKAVIY KATTALIKLAR VA ULARNING SIFAT VA MIQDORIY TAVSIFLARI: Bu mavzu fizik kattaliklar, ularning o'lchamliligi, birliklari, o'lchash birliklari va ularni belgilash qoidalarini o'rganadi. Katttaliklarning ta'rifi va ularning tavsiflari tushuntiriladi.
ELEKTR O’LCHASH TURLARI VA USULLARI: Bu mavzu elektr o'lchash turlari, jumladan bevosita, bilvosita va majmuiy o'lchashlarni hamda o'lchash usullari, jumladan, bevosita baholash usuli va taqqoslash usulini o'rganadi. Shuningdek, statik va dinamik o'lchashlar hamda diskret o'lchash usuli tushuntiriladi.
O’LCHASH XATOLIKLARI VA ULARNI BAXOLASH: Mavzu o'lchash xatoliklari, ularning tabaqalanishi, muntazam va tasodifiy xatoliklar, ularni kamaytirish usullari va ularni baholash usullarini o'rganadi. Xatoliklarning turlari va ularni hisoblash usullari tushuntiriladi.
TASODIFIY XATOLIKLARNI TAQSIMLANISH QONUNIYATLARI: Mavzu tasodifiy xatoliklar, ularning taqsimlanish qonuniyatlari va ularni baholash usullarini o'rganadi. Tasodifiy xatoliklarning normal qonun bo'yicha taqsimlanishi va uning ehtimoliy baholanishi tushuntiriladi.
O’LCHASHLAR NOANIQLIGI: Mavzu o'lchashlar noaniqligi, standart noaniqlik, yakuniy noaniqlik va qamrov koeffitsientlari kabi tushunchalarni o'rganadi. O'lchash noaniqligini baholash usullari va noaniqlik manbalari tushuntiriladi.
ELEKTR O’LCHASH VOSITALARI TO’G’RISIDA UMUMIY MA’LUMOTLAR: Bu mavzu o'lchash vositalari, ularning metrologik xususiyatlari va ularga qo'yiladigan talablarni o'rganadi. O'lchash vositalarining statik va dinamik xususiyatlari hamda asosiy statik xususiyatlari tushuntiriladi.
ELEKTR O‘LCHASH O‘ZGARTKICHLARI: Mavzu o'lchash zanjirlari, shuntlar, qo'shimcha rezistorlar va o'lchash transformatorlarini o'rganadi. Ularning ishlash prinsipi va parametrlari tushuntiriladi.
ELEKTRODINAMIK O’LCHASH ASBOBLARI: Mavzu elektrodinamik o'lchash asboblarini, ularning turlari va metrologik tavsiflarini o'rganadi. Elektrodinamik o'lchash mexanizmlarining ishlash prinsipi va afzalliklari tushuntiriladi.
ELEKTRON ASBOBLAR. O’ZGARMAS VA O’ZGARUVCHAN TOK ZANJIRLARIDA ISHLATILADIGAN ELEKTRON VOLTMETRLAR: Mavzu elektron o'lchash asboblarining umumiy tavsiflari, jumladan elektron osilograf va elektron voltmetrlar haqida ma'lumot beradi. Ularning ishlash prinsipi va afzalliklari tushuntiriladi.
O’ZGARUVCHAN TOK KO’PRIKLARI YORDAMIDA INDUKTIVLIK, SIG’IM, O’ZARO INDUKTIVLIKLARNI O’LCHASH: Mavzu o'zgaruvchan tok ko'priklarini, ularning turlarini va muvozanat tenglamalarini o'rganadi. Induktivlik, sig'im va o'zaro induktivlikni o'lchash usullari tushuntiriladi.
ELEKTR KUCHLANISHNI KOMPENSATSION USULDA O’LCHASH: Mavzu elektr kuchlanishini kompensatsiya usulida o'lchashni o'rganadi. Millivoltmetr, potentsiometr, avtomatik ko'prik va logometrlar haqida ma'lumot beradi.
RAQAMLI O’LCHASH ASBOBLARI VA ULAR YORDAMIDA HAR XIL KATTALIKLARNI O’LCHASH: Mavzu raqamli o'lchash asboblarining umumiy tushunchalari, kombinatsiyalangan va mikroprotsessorli raqamli o'lchash asboblarini o'rganadi. Ularning afzalliklari va kamchiliklari tushuntiriladi.
Elektron ostsillograflar. elektron ostsillografning funktsional (blok) sxemasi: Mavzu elektron osiloskoplar, ularning turlari, ishlash prinsipi va blok sxemalarini o'rganadi. Sinusoidal signallarni tekshirish va ularning parametrlarini o'lchash usullari tushuntiriladi.