Nafas olish organlari fiziologiyasi
Ushbu kitob nafas olish fiziologiyasiga bag'ishlangan. Unda nafas olishning ahamiyati, nafas olish organlarining evolyutsiyasi, o'pkaning tuzilishi va funksiyalari, gaz almashinuvi, qonning gazlarni tashishi, nafas harakatlari va ularni boshqarish kabi mavzular yoritilgan.
Asosiy mavzular
- Nafas olishning ahamiyati: Nafas olish organizm va atrof-muhit o'rtasidagi gaz almashinuvini ta'minlaydi. U oksidlanish jarayonlari uchun zarur bo'lgan kislorod yetkazib beradi va karbonat angidridni chiqarib tashlaydi.
- Nafas olish tiplarining evolyutsiyasi: Bir hujayralilarda diffuz nafas olish, ko'p hujayralilarda teri, jabra yoki o'pka orqali nafas olish kuzatiladi.
- O'pkaning tuzilishi: O'pka alveolalardan tashkil topgan. Bronxlar diametriga qarab birinchi, ikkinchi va uchinchi tartibli bronxlarga bo'linadi. Uchinchi tartibli bronxlar bo'linib, tarmoqlanib, juda ingichka naychalarni –bronxiollarni hosil qiladi.
- Gaz almashinuvi: Alveola va kapillyarlar o'rtasida parsial bosimlar farqi tufayli kislorod qonga o'tadi, karbonat angidrid esa alveolaga o'tadi.
- Qonning gazlarni tashishi: Kislorod asosan gemoglobin bilan birikkan holda, karbonat angidrid esa erigan, birikkan va bikarbonat holida tashiladi.
- Nafas harakatlari: Nafas olish va chiqarish nafas muskullarining qisqarishi va bo'shashishi tufayli amalga oshadi. Nafas olishning ko'krak, qorin va aralash tiplari farqlanadi.
- Nafas olishni boshqarish: Nafas olish markazi qon tarkibidagi kislorod va karbonat angidridning miqdoriga sezgir xemoreseptorlar orqali boshqariladi.