"Влияние изменения региональной циркуляции атмосферы на селевые процессы Чирчик-Ахангаранского бассейна"
Ushbu dissertatsiya ishi Oʻzbekistondagi Chirchiq-Axangaran havzasida sel oqimlari va ularning mintaqaviy atmosferalarning oʻzgaruvchanligiga ta'sirini oʻrganishga bagʻishlangan. Tadqiqotda 1870-2013 yillarga oid sel hodisalari va ularning sabablari boʻlgan sinoptik jarayonlar tahlil qilingan. Sel hodisalarining takrorlanish davriyligi, ularning suv oqimlarida tarqalishi, yillik va mavsumiy xususiyatlari oʻrganilgan. Shuningdek, sel hosil boʻlishiga ta'sir etuvchi mintaqaviy va global iqlim oʻzgarishlari hamda ularning sel faolligiga ta'siri koʻrib chiqilgan. Tadqiqot natijasida sel xavfini kamaytirish boʻyicha takliflar va tavsiyalar ishlab chiqilgan.
Asosiy mavzular
- Sel hodisalarining umumiy ma'lumotlari: Sel oqimlarining ta'rifi, tasnifi, kelib chiqish sabablari, sel hodisalarining morfologik shakllari va sel yuzaga kelishi mumkin boʻlgan omillar haqida ma'lumot beriladi. Jumladan, sel xavfini baholash metodologiyasi va sel oqibatida yuzaga keladigan iqtisodiy va ijtimoiy zararlar ham tahlil qilingan.
- Chirchiq-Axangaran havzasining tabiiy-geografik va iqlimiy tavsifi: Chirchiq-Axangaran havzasining relyefi, geologik tuzilishi, iqlimi va gidrografik xususiyatlari batafsil oʻrganilgan. Havzada namlikning taqsimlanishi, yogʻinlar miqdori va iqlim oʻzgarishlarining ushbu hududga ta'siri tahlil qilingan.
- Sel hodisalarining statistik va dinamik tavsiflari: 1870-2013 yillardagi sel hodisalari statistik ma'lumotlari asosida tahlil qilingan. Sel hodisalarining takrorlanishi, ularning yil davomida tarqalishi va davrlarga koʻra oʻzgarishi oʻrganilgan. Sel hodisalarining oʻrtacha takrorlanish davri va ularning oʻzgarish tendensiyalari koʻrsatilgan.
- Sel hodisalarining aerosinoptik sharoitlari: Sel hodisalarining yuzaga kelishiga sabab boʻluvchi mintaqaviy sinoptik jarayonlar, jumladan, siklonlar, antitsiklonlar va boshqa atmosferalardagi oʻzgarishlar tahlil qilingan. Har bir sinoptik jarayonning sel hosil boʻlishidagi oʻrni va ularning takrorlanish davriyligi koʻrsatilgan.
- Xulosa va tavsiyalar: Tadqiqot natijalari asosida Chirchiq-Axangaran havzasidagi sel hodisalarining takrorlanish tendensiyalari va ularga ta'sir etuvchi iqlimiy omillar boʻyicha xulosalar chiqarilgan. Sel xavfini bashorat qilish va oldini olish boʻyicha aniq tavsiyalar berilgan.