Юрак кон-томир тизими физиологияси

Ushbu kitob O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligining Mirzo Ulug'bek nomidagi O'zbekiston Milliy Universitetida chop etilgan, Yurak-qon-tomir tizimi fiziologiyasi fanidan ma'ruzalar matnidir. Unda yurak-qon-tomir tizimining umumiy tushunchasi, evolyutsiyasi, yurakning anatomiyasi, muskullari, o'tkazuvchi tizimi, elektro-fiziologik xususiyatlari, qon bosimi, qon aylanishi va boshqa ko'plab muhim mavzular chuqur yoritilgan.

Asosiy mavzular

Kirish. Yurak tomir tizimi haqida umumiy tushuncha: Yurak-qon-tomir tizimining asosiy vazifasi, yurakning tuzilishi, qon aylanish doiralari (kichik va katta), yurak mushaklarining xossalari, o'tkazuvchi tizimi, elektrokardiografiya, fonokardiografiya, qon bosimi, mikrosirkulyatsiya va qonning oqish qonuniyatlari haqida ma'lumot beriladi.
Yurak-qon tomir tizimi evolyutsiyasi: Umurtqasizlardan tortib to sut emizuvchilargacha bo'lgan davrda qon aylanish tizimining rivojlanishi, turli hayvon turlarining yurak tuzilishi va funksiyalari haqida batafsil ma'lumot berilgan.
Qon aylanish doiralari. Yurak anatomiyasi: Katta va kichik qon aylanish tizimlari, yurakning ko'krak qafasidagi joylashishi, tashqi qobig'i, kattaliklari, bo'limlari, devorining tuzilishi, arteriya va venalari, yurak muskullari innervatsiyasi haqida batafsil yoritilgan.
Yurak mushaklarining xossalari: Yurak mushaklarining tuzilishi, qo'zg'aluvchanligi, harakat potensiali, yurak mushaklarining qisqarishi va uning mexanizmlari, muskul tolalarining tuzilishi, energetik ta'minoti haqida ma'lumot beriladi.
Yuragining o'tkazuvchi tizimi: Yurak o'tkazuvchi tizimining tuzilishi, elektr faolligi, sinoatrial va atrioventrikulyar tugunlar, Purkinye tolalarining vazifasi, qo'zg'alishning tarqalishi va yurak ritmining boshqarilishi haqida ma'lumot berilgan.
Elektrokardiografiya. Elektrokardiogramma: Yurakning elektr faolligini yozib olish usuli, elektrokardiogramma elementlari (tiщчалар, segmentlar, intervallar), ularning tuzilishi va yurak siklidagi o'rni haqida batafsil ma'lumot berilgan.
Yurak tsikli: Yurakning ishlash tsikli, uning fazalari, mexanik va tovush hodisalari, yurak siklining davom etish muddati va qon aylanishi haqida ma'lumot beradi.
Yurak hajmlari: Qonning sistolik va daqiqalik hajmlari, yurak qisqarish kuchi, yurak ishining mexanik va fiziologik ko'rsatkichlari haqida ma'lumot beriladi.
Yurak ishini boshqarilishi. Intrakardial mexanizmlar: Yurakning avtonom boshqarilishi, Frank-Starling qonuni, miokardning qisqarish kuchi va uning uzunligiga bog'liqligi haqida ma'lumot beriladi.
Yurak faoliyatini reklektor boshqaruv: Sintetik va parasintetik nerv tizimlarining yurakka ta'siri, reflektsli boshqaruv mexanizmlari, miozagi va boshqa omillar ta'siri haqida ma'lumot berilgan.
Yurak faoliyatini gemoral boshqaruv: Yurak faoliyatiga gormonlar va boshqa moddalarning ta'siri, ularning mexanizmlari va yurak faoliyatiga ta'siri haqida batafsil ma'lumot berilgan.
Qon tomirlar anatomiyasi va gistologiyasi: Qon tomirlarining tuzilishi, turli qon tomirlarining vazifasi, qon oqimi qonuniyatlari, qon bosimi, mikrosirkulyatsiya va kapillyarlarning roli haqida ma'lumot berilgan.
Venalarda qonning oqishi. Mikrosirkulyatsiya: Venalarda qon oqimi, bosimi va tezligi, mikrosirkulyatsiyaning ahamiyati, kapillyarlarning tuzilishi va moddalar almashinuvi haqida ma'lumot beriladi.