Материалшунослик ва КМТ

Ushbu kitob materialshunoslik va konstruksion materiallar texnologiyasi fanidan laboratoriya ishlarini o'tkazishga mo'ljallangan qo'llanma bo'lib, unda talabalarga materialshunoslik va konstruksion materiallar texnologiyasi fanining asosiy qoidalari, turlari, xossalari va ularni o'rganish usullari batafsil yoritilgan. Kitobda materiallarning kimyoviy tarkibi, tuzilishi, mexanik xossalari, ularni tekshirish usullari, termik ishlov berish usullari, korroziyalanish jarayonlari va polimer materiallarni qayta ishlash texnologiyalari kabi muhim mavzular atroflicha tahlil qilingan. Har bir laboratoriya ishida ishni bajarishdan maqsad, umumiy tushuncha, kerakli asbob-uskuna va materiallar, ishni bajarish tartibi, nazorat savollari va ish haqida hisobot kabi bo'limlar mavjud. Kitob materialshunoslik va texnologiya sohasida tahsil olayotgan talabalar uchun qo'llanma sifatida tavsiya etiladi.

Asosiy mavzular

Biologik mikroskop yordamida tuzli eritmalarning kristallanish jarayonini o'rganish: Mazkur mavzu biologik mikroskopning ishlashini, tuzilishini, tuzli eritmalarning bug'lanish davrida kristallanish jarayonini o'rganishga bag'ishlangan. Unda kristallanish jarayonining nazariy nuqtaga qaraganda bir oz pastroq haroratda boshlanishi, kristallanishning ikki davri (markazlarning tug'ilishi va kristallarning o'sishi), o'ta sovishning ta'siri va kristallar shakliga ta'siri haqida ma'lumot berilgan.
Metallar va qotishmalarni o'rganish: Bu mavzu metallar va qotishmalarning asosiy turlari, fizik-mexanikaviy xossalari hamda qo'llanish sohalari bilan tanishtiradi. Metallar qora va rangli metallarga bo'linishi, rangli metallarning og'ir va engil guruhlarga ajratilishi, shuningdek, ularning kimyoviy belgilari, atom og'irligi, solishtirma og'irligi kabi ma'lumotlar keltirilgan.
Po'latlarning makroskopik analizi: Mavzu makroskopik analiz o'tkazish, makroshlif tayyorlash uslubini o'rganish va po'latlarning makrostrukturasini aniqlashga bag'ishlangan. Unda materiallarning tashqi ko'rinishini, tuzilishini oddiy ko'z yoki linza (lupa) yordamida tekshirish, makroshlif tayyorlash va makroanaliz qilish usullari haqida so'z yuritiladi.
Po'lat namunalarini mikroskopik analiz qilish: Bu mavzu metallarning mikroskopik analiz qilish usullarini amaliy o'rganish, uglerodli po'lat namunalarining mikrostrukturasi va tarkibidagi uglerod miqdorini uning mikrostrukturasidan foydalanib aniqlashga qaratilgan. Unda metallografik mikroskoplar, ularning ishlash prinsipi va mikroanaliz qilish usullari haqida ma'lumot berilgan.
Temir-uglerod qotishmalarining mikrostrukturasini o'rganish: Ushbu mavzu temir-uglerod qotishmalarining mikrostrukturasini (ichki tuzilishini) o'rganish, evtektoidgacha bo'lgan po'latlardagi uglerod miqdorini uning mikrostrukturasiga qarab aniqlashga bag'ishlangan. Unda temir-uglerod diagrammasi, turli strukturalar (ferrit, tsementit, perlit, ledeburit) va ularning xossalari haqida ma'lumot berilgan.
Termik ishlashning po'lat strukturasi va xossalariga ta'sirini o'rganish: Mavzu po'latlarga termik ishlov berish - toblash jarayonini va bunda struktura hamda xossalarining o'zgarishini o'rganishga qaratilgan. Unda po'latni ma'lum temperaturgacha qizdirib, ma'lum vaqt ushlab turib, ma'lum tezlikda sovitish natijasida uning strukturasini va xossalarini o'zgartirish jarayoni, kritik nuqtalar va ularning ahamiyati haqida so'z yuritilgan.
Kimyoviy termik ishlov berishning po'lat strukturasi va xossalariga ta'sirini o'rganish: Ushbu mavzu po'latning kimyoviy tarkibi, strukturasi va xossalariga kimyoviy termik ishlov berishning ta'sirini o'rganishga bag'ishlangan. Unda sirtqi qatlamni yuqori temperatutada diffuziya yo'li bilan, uglerod, azot, nikеl, xrom kabi elementlarga to'yintirish natijasida hosil bo'ladigan kimyoviy termik ishlov berish turlari (sеmеntitlаsh, аzоtlаsh, tsiаnlаsh) va ularning xossalari haqida ma'lumot berilgan.
Asbobsozlik po'latlarining mikrostrukturasini o'rganish: Mavzu asbobsozlik po'latlarining mikroanalizlarini o'rganish, ko'rinishiga qarab tarkibini aniqlashga bag'ishlangan. Unda uglerodli asbobsozlik po'latlarining mikrostruk-turasi, ularning turlari, tarkibi va mexanik xossalari haqida ma'lumot berilgan. Tezkesar po'latlarning mikrostrukturasi va ularning xususiyatlari ham tahlil qilingan.
Metallarning qattiqligini Brinell va Rokvell usullarida aniqlash: Ushbu mavzu metallarning qattiqligini Brinell va Rokvell usullarida aniqlashni amalda o'rganishga bag'ishlangan. Unda metallarning qattiqligi deganda nima tushunilishi, qattiqlikni aniqlash usullari, Brinell va Rokvell usullarining o'ziga xos jihatlari va ulardan foydalanish tartibi haqida so'z yuritiladi.
Rangli metall va qotishmalarini mikroanaliz qilish: Mavzu mis, latun va bronza namunalarini mikroanaliz qilishni, holat diagrammasiga bog'liq holda mis, latun va bronzaning mikrostrukturasi va xossalarini o'rganishga bag'ishlangan. Unda mis, latun va bronzalarning tuzilishi, kimyoviy tarkibi va ularning mikroanaliz natijalari haqida ma'lumot berilgan.
Po'lat uchquniga qarab uning rusumini aniqlash: Ushbu mavzu po'latning xossalari, ishlab chiqarish turlari bilan tanishish va po'lat rusumini aniqlashga qaratilgan. Unda po'latlarning kimyoviy tarkibi va ishlatilish sohasiga ko'ra turlarga ajratilishi, ularning klassifikatsiyasi va uchquniga qarab rusumini aniqlash usullari haqida so'z yuritiladi.
Metall va qotishmalarning korroziyalanish (zanglash) jarayonini o'rganish: Mavzu metall va qotishmalarning korroziyalanish jarayoni bilan tanishish, korroziyalanish tezligini aniqlash va bu jarayon natijasida massaning yo'qolishini o'rganishga bag'ishlangan. Unda metallarning tashqi muhit bilan fizik-kimyoviy o'zaro ta'siri natijasida emirilishi, korroziyaning turlari (kimyoviy va elektrokimyoviy), uning sabablari va oldini olish usullari haqida ma'lumot berilgan.
Metall va qotishmalarni payvandlash usullarini o'rganish: Ushbu mavzu metall va qotishmalarni elektr yoyi va gaz alangasi bilan payvandlash usullarini o'rganishga bag'ishlangan. Unda metallarning ulanaadigan joylari yumshaguncha yoki suyuqlanguncha qizdirib bir-biriga kristallashtirish yo'li bilan ajralmas birikma hosil qilish jarayoni payvandlash deb atalishi, payvandlash usullari (elektr yoyi, gazli payvandlash, bosim ostida payvandlash) va ularning turlari haqida ma'lumot berilgan.
Tokarlik - vintqirqish dastgohining tuzilishi va ishlashi bilan tanishish: Mavzu 16K20 rusumli tokarlik - vint qirqish dastgohining tuzilishi va unda bajariladigan jarayonlar bilan tanishishga bag'ishlangan. Unda tokarlik dastgohlarining rusumlari, ularning asosiy qismlari va vazifalari, ish jarayonida qo'llaniladigan operatsiyalar haqida ma'lumot berilgan.
Tokarlik keskich, uning qismlari, elementlari va turlarini o'rganish: Ushbu mavzu tokarlik keskichlarining qismlari, geometriyasi, turlari, ishlatilish sohalari va asosiy burchaklari bilan tanishishga bag'ishlangan. Unda tokarlik keskichlarining tuzilishi, asosiy kesuvchi elementlari, ularning geometrik parametrlari (burchaklari) va turlari haqida ma'lumot berilgan.
Kesish rejimi elementlarini o'rganish: Mavzu kesish jarayonini xarakterlovchi muhim kattaliklar bilan tanishish va kesish rejimi elementlarini aniqlashni o'rganishga bag'ishlangan. Unda kesish tezligi, surish tezligi va kesish chuqurligi kabi kesish rejimi elementlari va ularning ahamiyati haqida so'z yuritilgan.
Plastmassadan buyum tayyorlash usullari bilan tanishish: Ushbu mavzu plastmassadan buyum tayyorlash usullari bilan tanishish, presslash, erkin quyish va bosim ostida quyish jarayonlarini o'rganishga bag'ishlangan. Unda polimerlarning turlari, ularning xossalari, plastmassadan buyum tayyorlash usullari va ularning texnologik jihatlari haqida ma'lumot berilgan.
Ba'zi yog'och xillari, kesmalari, tashqi belgilari va tuzilishini o'rganish: Mavzu xalq xo'jaligida konstruksion materiallar sifatida qo'llaniladigan ba'zi yog'och xillarining tuzilishi, asosiy kesmalari, rangi, hidi va tashqi qavat (qobiq) xarakterini o'rganishga bag'ishlangan. Unda yog'ochlarning turlari, ularning xossalari, mexanik mustahkamligi va tashqi belgilari haqida ma'lumot berilgan.