Халқ чолғуларида ижрочилик

Ushbu darslik O‘zbekiston davlat konservatoriyasining 5150700 – “Cholg‘u ijrochiligi” (xalq cholg‘ulari) bakalavriat ta’lim yo‘nalishi bo‘yicha 1-kursda tahsil oluvchi talabalar uchun mo‘ljallangan. Unda qashqar rubob ijrochiligining amaliy va nazariy jihatlari yakka darslar mavzulari asosida yoritilgan. Darslikdan shuningdek, turdosh cholg‘ularda o‘qitishda ham foydalanish mumkin. Kitobda O‘zbekiston xalq cholg‘ularida ijrochilik tarixi, ijrochilik mahorati, ijro dasturini shakllantirish, musiqiy bezaklar, ijro uslublari, bastakorlar ijodiyoti, Shashmaqom asarlari, jumladan Tarje’i Buzruk va Garduni Buzruk kabi mavzular chuqur o‘rganiladi. Shuningdek, turli bastakorlarning asarlari, jumladan Q.Komilovning “Fantaziya”, P.Chaykovskiyning “Kuz qo‘shig‘i”, M.Murtazoyevning “Tamanno”, M.Otajonovning “Konsert”i kabi asarlar tahlil qilinadi va ularni ijro etish bo‘yicha qo‘llanmalar berilgan. Kitobda shuningdek, musiqiy krossvordlar va test savollari ham mavjud bo‘lib, bu o‘quv jarayonini mustahkamlashga yordam beradi.

Asosiy mavzular

1-DARS: CHOLG‘U IJROCHILIK TARIXI VA QASHQAR RUBOB IJROCHILIK AMALIYOTI: Ushbu darsda qashqar rubob ijrochiligi tarixi, uning rivojlanishi va O‘zbekiston xalq cholg‘ulari ijrochiligidagi o‘rni haqida ma’lumot beriladi. Qashqar rubobining O‘zbekiston va jahon musiqa madaniyatidagi o‘rni, mashhur sozandalar va bastakorlar ijodi haqida so‘z boradi.
2-DARS: XALQ CHOLG‘ULARIDA IJROCHILIK. IJROCHILIK HOLATI(POSTANOVKA). IJRO DASTURINI SHAKLLANTIRISH: Bu darsda ijrochilik holati (postanovka) va ijro dasturini shakllantirishning ahamiyati, undagi asosiy tamoyillar va uslublar haqida so‘z yuritiladi. Shuningdek, talabalarning individual xususiyatlarini hisobga olgan holda ijro dasturini tuzish bo‘yicha ko‘rsatmalar beriladi.
3-DARS: O‘ZBEK XALQ KUYI “GULBAHOR VA TANOVOR”: Ushbu darsda o‘zbek xalq kuylaridan “Gulbahor va Tanovor” kuyini o‘rganishga kirishiladi. Kuyning tuzilishi, ijro uslublari va musiqiy bezaklari tahlil qilinadi.
4-5-DARSLAR: AMALIY IJROCHILIK MASHG‘ULOTLARI: Ushbu darslarda avvalgi mavzularda o‘tilgan ko‘nikmalarni mustahkamlashga qaratilgan amaliy mashg‘ulotlar beriladi. Mashqlar orqali qo‘l mahoratini oshirish, musiqiy bezaklarni ijro etish, va boshqa ijrochilik uslublari takomillashtiriladi.
6-DARS: O‘ZBEKISTON KOMPOZITORLARI IJODIDA QASHQAR RUBOB CHOLG‘USI UCHUN ASARLAR YARATISH TENDENSIYALARI: Bu darsda o‘zbekistonlik kompozitorlarning qashqar rubobi uchun asarlar yaratish tendensiyalari, ya’ni ularning ijodiy yo‘nalishlari va yaratgan asarlari haqida ma’lumot beriladi. Jumladan, Muhammadjon Mirzayev, Qobiljon Komilov, Muhammadjon Otajonov kabi kompozitorlarning ijodiy faoliyati tahlil qilinadi.
7-8-DARSLAR: Q.KOMILOV. QASHQAR RUBOB VA ORKESTR UCHUN “FANTAZIYA”: Ushbu darslarda Qobiljon Komilovning qashqar rubobi va orkestr uchun yozgan “Fantaziya” asarini o‘rganishga kirishiladi. Asarning shakli, tuzilishi, ijro uslublari va musiqiy bezaklari chuqur tahlil qilinadi.
9-10-DARSLAR: AMALIY IJROCHILIK MASHG‘ULOTLARI: Ushbu darslarda avvalgi darslarda o‘rganilgan “Fantaziya” asarini takomillashtirishga qaratilgan amaliy mashg‘ulotlar beriladi. Mashqlar orqali qo‘l texnikasini rivojlantirish, ijro mahoratini oshirish va musiqiy tafakkurni kengaytirish nazarda tutilgan.
11-DARS: TOVUSH KUCHINI BOSHQARISH(DINAMIKA): Bu darsda tovush kuchini boshqarish (dinamika)ning ahamiyati, uning turlari va ijrodagi o‘rni haqida ma’lumot beriladi. Talabaga dinamik belgilarini to‘g‘ri talqin qilish va ijro etish ko‘nikmalarini shakllantirishga yordam beradi.
12-DARS: QASHQAR RUBOBI TOVUSH IMKONIYATLARI. TOVUSH HOSIL QILISH VA UNI BOSHQARISH. P.I.CHAYKOVSKIY “KUZ QO‘SHIG‘I”: Ushbu darsda P.I.Chaykovskiyning “Kuz qo‘shig‘i” asari misolida qashqar rubobining tovush imkoniyatlari, tovush hosil qilish va boshqarish ko‘nikmalari o‘rganiladi. Asar ijrosida milliy musiqa uslublaridan foydalanish va musiqiy bezaklarni ijro etishga urg‘u beriladi.
13-14-DARSLAR: AMALIY IJROCHILIK MASHG`ULOTLARI: Bu darslarda avvalgi darslarda o‘rganilgan “Kuz qo‘shig‘i” asarini takomillashtirishga qaratilgan amaliy mashg‘ulotlar beriladi. Mashqlar orqali qo‘l texnikasini rivojlantirish, ijro mahoratini oshirish va musiqiy tafakkurni kengaytirish nazarda tutilgan.
15-16-DARSLAR: AMALIY IJROCHILIK MASHG‘ULOTLARI: Ushbu darslarda avvalgi darslarda o‘rganilgan mavzularni mustahkamlashga qaratilgan amaliy mashg‘ulotlar beriladi. Mashqlar orqali qo‘l texnikasini rivojlantirish, ijro mahoratini oshirish va musiqiy tafakkurni kengaytirish nazarda tutilgan.
17-18-DARSLAR: 1-SEMESTR JORIY NAZORATI UCHUN IJRO DASTURINI TAYYORLASH VA SAHNADA TOPSHIRISH: Ushbu darslarda 1-semestr yakuniy nazorati uchun tayyorgarlik ko‘rish va sahna topshirish jarayonlari muhokama qilinadi. O‘tilgan mavzular bo‘yicha test savollari va krossvordlar beriladi.
19-20-DARSLAR: O‘ZBEKISTON BASTAKORLAR IJODIYOTI. M.MURTAZOYEV “TAMANNO”: Bu darslarda O‘zbekiston bastakorlari ijodiyoti, jumladan M.Murtazoyevning “Tamanno” ashulasi tahlil qilinadi. Bastakorning ijodiy faoliyati, qo‘shiq matni va ohangining uyg‘unligi o‘rganiladi.
21-23-DARSLAR: AMALIY IJROCHILIK MASHG‘ULOTLARI: Ushbu darslarda avvalgi darslarda o‘rganilgan “Tamanno” ashulasini takomillashtirishga qaratilgan amaliy mashg‘ulotlar beriladi. Mashqlar orqali qo‘l texnikasini rivojlantirish, ijro mahoratini oshirish va musiqiy tafakkurni kengaytirish nazarda tutilgan.
24-25-DARSLAR: CHOLG`U ASARLARINI TAHLIL QILISH USLUBIYOTI. M.OTAJONOV. QASHQAR RUBOB VA ORKESTR UCHUN “KONSERT”: Bu darslarda cholg‘u asarlarini tahlil qilish uslubiyoti o‘rganiladi. M.Otajonovning “Konsert” asari tahlil qilinadi. Asarning shakli, ijro uslublari va musiqiy bezaklari chuqur o‘rganiladi.
26-28-DARSLAR: AMALIY IJROCHILIK MASHG‘ULOTLARI: Ushbu darslarda avvalgi darslarda o‘rganilgan M.Otajonovning “Konsert” asarini takomillashtirishga qaratilgan amaliy mashg‘ulotlar beriladi. Mashqlar orqali qo‘l texnikasini rivojlantirish, ijro mahoratini oshirish va musiqiy tafakkurni kengaytirish nazarda tutilgan.
29-30-DARSLAR: AMALIY IJROCHILIK MASHG‘ULOTLARI: Ushbu darslarda avvalgi darslarda o‘rganilgan mavzularni mustahkamlashga qaratilgan amaliy mashg‘ulotlar beriladi. Mashqlar orqali qo‘l texnikasini rivojlantirish, ijro mahoratini oshirish va musiqiy tafakkurni kengaytirish nazarda tutilgan.
31-33-DARSLAR: AMALIY IJROCHILIK MASHG‘ULOTLARI. KADENSIYA: Bu darslarda kadensiyani o‘rganishga kirishiladi. Kadensiyaning ahamiyati, turlari va ijro uslublari tahlil qilinadi. Shuningdek, turli mashqlar orqali kadensiyani mustahkamlash ko‘zda tutilgan.
34-36-DARSLAR: 1-SEMESTR YAKUNIY NAZORATI UCHUN IJRO DASTURINI TAYYORLASH VA SAHNADA TOPSHIRISH: Ushbu darslarda 1-semestr yakuniy nazorati uchun tayyorgarlik ko‘rish va sahna topshirish jarayonlari muhokama qilinadi. O‘tilgan mavzular bo‘yicha test savollari va krossvordlar beriladi.
37-DARS: IJROCHILIK MAHORATINI TAKOMILLASHTIRISH: Bu darsda ijrochilik mahoratini takomillashtirishning ahamiyati, ijrochilikda uchraydigan kamchiliklar va ularni bartaraf etish yo‘llari haqida so‘z yuritiladi. Zamonaviy ta’lim texnologiyalaridan foydalanish va ijrochilikni rivojlantirish uslublari muhokama qilinadi.
38-41-DARSLAR: GAMMALAR VA MASHQLAR. POZITSIYALAR: Ushbu darslarda qashqar rubobi uchun turli gamma va mashqlarni o‘rganishga kirishiladi. Pozitsiyalar, ularning turlari va ularni ijro etish uslublari tahlil qilinadi. Shuningdek, milliy musiqa ladlari ham o‘rganiladi.
42-45-DARSLAR: ETYUDLAR. APPLIKATURA: Bu darslarda qashqar rubobi uchun maxsus yozilgan etyudlar o‘rganiladi. Etyudlarning tuzilishi, ijro uslublari va applikaturasi chuqur tahlil qilinadi. Shuningdek, qo‘l texnikasini rivojlantirishga qaratilgan mashqlar beriladi.
46-48-DARSLAR: MOHIRONA ASAR. V.ASEVEDO ,,BRAZILIYALIK KICHKINTOY”: Ushbu darslarda Braziliyalik kompozitor V.Asevedoning “Braziliyalik kichkintoy” asari o‘rganiladi. Asarning shakli, tuzilishi, milliy ohanglari, jaz musiqasi elementlari, sinkopalar va metroritmik ko‘rinishlar tahlil qilinadi. Shuningdek, ijro uslublari va musiqiy bezaklar ham o‘rganiladi.
49-51-DARSLAR: AMALIY IJROCHILIK MASHG‘ULOTLARI. ASARNI FORTEPIANO JO`RLIGIDA IJRO ETISH: Bu darslarda V.Asevedoning “Braziliyalik kichkintoy” asarini fortepiano jo‘rligida ijro etishga tayyorgarlik ko‘riladi. Dastlabki mashqlar orqali qo‘l texnikasini rivojlantirish, ijro mahoratini oshirish va musiqiy tafakkurni kengaytirish nazarda tutilgan.
52-54-DARSLAR: 2-SEMESTR JORIY NAZORATI UCHUN IJRO DASTURINI TAYYORLASH VA SAHNADA TOPSHIRISH: Ushbu darslarda 2-semestr yakuniy nazorati uchun tayyorgarlik ko‘rish va sahna topshirish jarayonlari muhokama qilinadi. O‘tilgan mavzular bo‘yicha test savollari va krossvordlar beriladi.
55-56-DARSLAR: MILLIY MUSIQA NAMUNALARINING IJROCHILIK USLUBLARI. MUSIQIY BEZAKLAR USTIDA ISHLASH: Bu darslarda milliy musiqa namunalarining ijrochilik uslublari va musiqiy bezaklar, jumladan melizmlar va qochirimlar haqida ma’lumot beriladi. Forshlag, mordent, sayqal kabi bezaklarni ijro etish uslublari tahlil qilinadi.
57-59-DARSLAR: SHASHMAQOM ASARLARI NAMUNALARI. TARJE’I BUZRUK: Ushbu darslarda Shashmaqom asarlari, jumladan Tarje’i Buzruk o‘rganiladi. Maqomning tuzilishi, ijro uslublari, xonalari va bozgo‘ylari tahlil qilinadi. Shuningdek, Tarje’i Buzrukning musiqiy bezaklari ham o‘rganiladi.
60-62-DARSLAR: AMALIY IJROCHILIK MASHQLARI. GARDUNI BUZRUK: Bu darslarda Shashmaqom asarlaridan Garduni Buzruk o‘rganiladi. Asarning tuzilishi, ijro uslublari, xonalari va bozgo‘ylari tahlil qilinadi. Shuningdek, Garduni Buzrukning musiqiy bezaklari ham o‘rganiladi.
63-DARS: CHOLG`U ASARLARI TAHLILI. MURAKKAB SHAKL. H.XANMAMEDOV. TOR VA SIMFONIK ORKESTR UCHUN UCHINCHI KONSERT I-QISM: Ushbu darsda H.Xanmamedovning Tor va simfonik orkestr uchun Uchinchi Konserti I-qismi tahlil qilinadi. Asarning shakli, tuzilishi, ijro uslublari va musiqiy bezaklari chuqur o‘rganiladi.
64-66-DARSLAR: AMALIY IJROCHILIK MASHG‘ULOTLARI: Ushbu darslarda avvalgi darslarda o‘rganilgan H.Xanmamedovning “Konsert” I qismini takomillashtirishga qaratilgan amaliy mashg‘ulotlar beriladi. Mashqlar orqali qo‘l texnikasini rivojlantirish, ijro mahoratini oshirish va musiqiy tafakkurni kengaytirish nazarda tutilgan.
67-69-DARSLAR: AMALIY IJROCHILIK MASHG‘ULOTLARI: Ushbu darslarda avvalgi darslarda o‘rganilgan mavzularni mustahkamlashga qaratilgan amaliy mashg‘ulotlar beriladi. Mashqlar orqali qo‘l texnikasini rivojlantirish, ijro mahoratini oshirish va musiqiy tafakkurni kengaytirish nazarda tutilgan.
70-72-DARSLAR: 2-SEMESTR YAKUNIY NAZORATI UCHUN IJRO DASTURINI TAYYORLASH VA SAHNADA TOPSHIRISH: Ushbu darslarda 2-semestr yakuniy nazorati uchun tayyorgarlik ko‘rish va sahna topshirish jarayonlari muhokama qilinadi. O‘tilgan mavzular bo‘yicha test savollari va krossvordlar beriladi.