Ансамбль синфи

Ushbu o‘quv qo‘llanma O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining 2017 yil 28 iyundagi 434-sonli buyrug‘iga asosan nashrga tavsiya etilgan. Qo‘llanma musiqiy san’at yo‘nalishidagi OTM larida ansambl sinfi bo‘yicha saboq olayotgan bakalavriat talabalari uchun mo‘ljallangan. Unda talabalarning jo‘rnavozlik, ansambl bo‘lib ijro etishlariga oid asosiy ma’lumotlar bayon etilgan. Qo‘llanma O‘zbekiston davlat konservatoriyasi profеssori O‘lmas RASULOV va O‘zbеkiston хalq artisti, dotsеnt Rifatilla QOSIMOVlar tomonidan tayyorlangan.

Asosiy mavzular

Kirish: Ushbu bo'limda zamonaviy ta'lim tizimidagi o'zgarishlar, milliy madaniyat va san'atning ahamiyati, ota-bobolardan meros bo'lib kelayotgan qadriyatlar va an'analarni tiklash, musiqa merosini o'rganish kabi masalalarga urg'u beriladi. Shuningdek, milliy musiqa va uning xalq hayotini o'ziga xos ifodasi hamda milliy mafkura va g'oyaning o'rni haqida so'z yuritiladi. Ansamblning ta'rifi, uning turlari va ansamblga kiruvchi har bir ijrochining o'ziga xos dunyosi hamda jamoadagi o'rni muhokama qilinadi.
Ansambl ijrochiligi tarixidan: Bu bo'limda qadimdan shakllangan boy madaniyat, o'zbek xalqining mumtoz san'ati, ustoz-shogird an'analari, musiqa va miniatyura, me'morchilik, xalq og'zaki va yozma ijodiyotida o'z aksini topgan milliy madaniyat haqida so'z yuritiladi. Markaziy Osiyodagi musiqa san'atining rivojlanishi, arxeologik qazilmalar natijalari, jo'rnavozlik namunalari va uning qadimdan mavjudligi haqida ma'lumot beriladi. Shuningdek, musiqa ansambllari masalalariga oid Forobiy, Marog'iy, Kavkaviy, Darvesh Ali Changiy kabi allomalar, musiqashunos olimlarning asarlari tilga olinadi. XVII asrda Darvesh Ali Changiyning risolasi, o'sha davrdagi musiqa hayoti va ijrochilik amaliyotida ko'plab hunarmandlarning ishtiroki haqida ham so'z boradi. Buxoro, Samarqand, Xiva va Qo'qon vohalarida madaniyatning rivojlanishi, saroy ayonlari va ularning musiqachiligi, musiqa ilmini o'rganishdagi yuqori saviya haqida ma'lumot beriladi. XX asr boshlarida o'zgarishlar, jamoaviy mehnat va musiqa san'atiga bo'lgan qarashlarning o'zgarishi, ansambl jamoalarining tashkil topishi, o'zbek musiqasi merosidagi yangi bosqich hamda musiqa san'atining rivojlanishi haqida so'z yuritiladi. Misol tariqasida Ro'zimatxon Isaboyev va uning ansambli, uning tarkibi va faoliyati haqida ham ma'lumot beriladi.
Fan dasturining maqsadi va vazifalari: Ushbu bo'limda o'quv qo'llanmasida milliy mumtoz asarlar, ya'ni bastakorlar yaratgan musiqiy asarlar o'rin olganligi, ularning xalqimiz qalbidan chuqur o'rin egallaganligi va milliy madaniyatimizni ularsiz tasavvur qilib bo'lmasligi ta'kidlanadi. Shuningdek, qo'llanmadagi musiqiy namunalar qadim ajdodlarimizdan tortib hozirgi kungacha yetib kelgan maqom merosi asosida ishlanganligi, o'zbekona bezak, melizmlar va milliy ruhni o'zida mujassam etgan asarlar sirasiga kirishi haqida so'z yuritiladi. Yevropa nota vositasi orqali o'zbek milliy asarlarini to'la ifoda etib bo'lmasligi, chunki ba'zi pardalar ijrochining ta'bi, didi va uslubiga moslanishi, sharq musiqasining Yevropa musiqasidan farqi ham ana shunda ekanligi ta'kidlanadi. Shuningdek, qo'llanmaning boshqa musiqiy adabiyotlardan farqi va yutug'i hamda bunga sabab bo'lgan omillar haqida ham so'z yuritiladi.
Ansambl va rahbar(ustoz-shogird): Bu bo'limda ansambl rahbari, ya'ni ustozning eng muhim vazifalari, ularning ijro jarayonida talabalar bilan ishlash uslublari, ansambl qatnashchilarining guruhlarga bo'linishi va ularni jo'rnavozlik ijro amallariga o'rgatish, asarni mukammal o'zlashtirgandan so'ng jamoa bo'lib ansambl sifatida birlashish, tarbiya jarayonining muhim tomonlari, talabalar imkoniyatiga mos va ruhiyatiga xos ijro dasturini tanlash, sozandalarga asarni o'rgatish jarayonini kuzatish, umumiy tarbiya omillari, ansamblning har xil sozlardan tashkil topganligi va bir sozni o'rnini ikkinchi bir soz bilan almashtira olmaslik holati, jamoaga hurmat, ehtirom, o'zaro mehr-muhabbat va insoniylik fazilatlarini singdirish kabi masalalar yoritiladi. Oliygohlarga qabul qilingan talabalar, ularning musiqa ta'lim tizimini takomillashtirishga asoslanishi, o'qituvchining har bir talabani bilim saviyasi va ijro mahoratini nazorat qilishi, ijodiy rivojlanish qobiliyatini hisobga olib saboq rejasini tuzishi, an'anaviy musiqa o'zlashtirish jarayonida an'anaviy va texnikaviy jihatlarga asoslanishi, ustoz va shogird an'analari, talabalar o'zlashtirish omillari alohida e'tibor berishlari lozimligi, ya'ni tanlangan dasturni ustozlar ijrolaridan kompakt disk orqali eshitish, musiqiy asarni yod olish, nota yozuvlarini ravon va erkin ijro etish, asar kompakt disklarida mavjud bo'lsa, nota yozuvi bilan taqqoslash, asar ijrosiga ijodiy yondashish kabi masalalar tahlil qilinadi.
Ansambl sinfi bakalavr talabalari uchun ijro dasturini tanlash: Ushbu bo'limda an'anaviy ijrochilikda har bir talabaning o'ziga xos imkoniyati va jamoaviy xarakter kasb etishi, talqinning bir umumiy cholg'u tarovatiga xos bo'lishi, talabalarning bir-birini tinglab, o'zaro hamnavozligi, asarni tushunishi va talqin etishda bir xil tushunchaga ega bo'lishi zarurligi ta'kidlanadi. Ansambl ijrochiligi uchun musiqa bezaklarini ifoda etish, shtrixlar va boshqa musiqiy belgilar, nola-qochirimlarni ijro jarayonida ishlatish qoidalari, ijro madaniyati, ansambl talqiniga mos bir xil ijro, ustozlar tomonidan nazorat, ansambl ijrosini uzviy-ravon yo'nalishda olib borish, asar tanlashda ansambl jamoasining o'quv jarayonini to'g'ri tashkil etish, har bir ijrochining musiqiy qobiliyati, shaxsiy imkoniyati va bilim darajasini hisobga olish, murakkab asarni singdira olmaslik holatiga yo'l qo'ymaslik, oraliq nazoratlarni sahnaviy chiqishlar bilan amalga oshirish, konsertlar tashkil qilish va talabalar amaliyotida ijroga bo'lgan ko'nikmalarni shakllantirish muhimligi haqida so'z yuritiladi. Qo'llanmaning asosiy vazifasi an'anaviy ijrochilikda ansambl sinfi uchun ijro dasturini saralash va talabalar imkoniyati hamda konservatoriyaga mos holda shakllantirishdan iboratligi ta'kidlanadi. Ta'lim standartlari va ustoz-shogird an'analariga tayanish zarurligi ham aytib o'tiladi. Respublika musiqa o'quv muassasalarida an'anaviy ijrochilik bo'limlarining faoliyati va bakalavr tizimi haqida ham ma'lumot beriladi.
Cholg‘u qismlar sharhi: Ushbu bo'limda musiqa ta'limida asarlarning mohiyatini anglab o'zlashtirishning muhimligi, boshlang'ich darajadagi sozandalarning asarlarni to'laqonli anglab, tushunib olishlari zarurligi ta'kidlanadi. Nazariy manbalarda maqomlarning tarkibiy qismlari haqida atroflicha ma'lumot berilganligi, ammo mashg'ulotlar uchun qisqacha sharh zarurligi aytib o'tiladi. Tasnif, Tarjе', Gardun, Muхammas, Saqil singari qismlarning o'ziga xos xususiyatlari, ularning ma'nolari, shakllanishi va ijro uslublari haqida ma'lumot beriladi. Jumladan, har bir qismning tavsifi, takt o'lchovi, ritmik va melodik xususiyatlari, bo'limlarining o'ziga xosligi haqida so'z yuritiladi. Shuningdek, Sharq musiqa usulining Yevropa musiqasidan farqi va uning ijro amaliyotidagi ahamiyati ham tahlil qilinadi. Zamonaviy musiqa ta'limida ansambl ijrochiligining muhim jihatlari, jumladan, bir ohangni ikki ijrochi bir xil tushunishi, biri chalganda ikkinchisining unga mutanosib jo'r bo'lishi va bu ansamblning asosiy negizi ekanligi ta'kidlanadi. Maqomlarning cholg'u qismlari, ularning shakli, badiiy-estetik qiymati va ijro uslublari haqida ham ma'lumot beriladi.
Foydalanilgan va tavsiya etilgan adabiyotlar: Ushbu bo'limda kitobni tayyorlashda foydalanilgan va tavsiya etilgan ilmiy va badiiy adabiyotlar ro'yxati keltirilgan. Unda turli mualliflarning musiqa, maqomlar, ansambl ijrochiligi, sharq musiqa merosi va boshqa mavzularga oid asarlari keltirilgan.
Ilova: Ushbu bo'limda kitobda keltirilgan asarlarning nota namunalari berilgan. Bu nota namunalarida ansambl ijrosi uchun mo'ljallangan turli cholg'u partiyalari va ularning ijro uslublari ko'rsatilgan.