Алишер Навоий асарларининг лисоний-концептуал тадқиқи

Ushbu doktorlik dissertatsiyasi Alisher Navoiy asarlaridagi lingvistik-konseptual tadqiqotga bag'ishlangan. Tadqiqotda Navoiy ijodida qo'llanilgan lingvistik birliklar, konseptlar, ularning semantik, kognitiv va madaniy xususiyatlari, tilshunoslikning nazariy va amaliy jihatdan o'rganilgan. Asosiy e'tibor kiyim, rang, yosh, qiyos va hayvonot olami bilan bog'liq konseptlarning tahliliga qaratilgan. Tadqiqotda Navoiy ijodiy merosi va o'zbek tilshunosligida lingvistik-konseptual tadqiqotning ahamiyati ham ko'rsatib o'tilgan.

Asosiy mavzular

Kiyim kategoriya: Navoiy asarlarida kiyim nomlarining lingvistik-konseptual jihatlari tahlil qilingan. Kiyimlar tananing qismlariga, mavsumga, ijtimoiy tabaqaga qarab tasniflangan. Kiyim nomi sifatida 'tún', 'terlik', 'zebó libos' kabi tushunchalarning milliy-madaniy va diniy stereotiplar darajasiga ko'tarilganligi ko'rsatilgan.
Rang kategoriya: Navoiy asarlaridagi rang nomlarining semantik xususiyatlari lingvo-kognitiv asosda o'rganilgan. Jumladan, 'qizil', 'oq', 'sariq', 'yashil', 'ko'k' kabi ranglar va ularning qo'shimcha ma'nolari, etimologik va lingvistik jihatlari tahlil qilingan. Ranglarning madaniy va diniy ma'nolari ham yoritilgan.
Yosh kategoriya: Navoiy ijodida 'keksalik' tushunchasining kognitiv va lingvistik jihatlari tadqiq etilgan. Keksalikning jismoniy, ruhiy va ijtimoiy jihatlari metaforalar orqali ifodalangan. Keksalikning 'yoshlik' konsepti bilan aloqasi ham ko'rsatib o'tilgan.
Qiyos kategoriya: Navoiy asarlaridagi qiyos konstruksiyalarining lingvistik-kognitiv jihatlari tahlil qilingan. Qiyosning etalonlari, ularning lingvistik belgilar va ma'nosi tadqiq etilgan. 'Sevgi' konsepti 'arilar uyasi' metaforasi orqali ifodalanishi tahlil qilingan.
Hayvonot olami kategoriya: Navoiy asarlarida hayvonot olami bilan bog'liq lingvistik-konseptual jihatlar o'rganilgan. Hayvon nomlarining ijtimoiy-madaniy va diniy ma'nolari, ularning metaforik va ramziy ma'nolari tahlil qilingan. Jumladan, 'tulkut', 'qulon', 'kiyik', 'sher' kabi hayvonlar bilan bog'liq konseptlarning lingvistik tahlili berilgan.
Kema konsepti: Navoiyning 'Saddi Iskandariy' dostonidagi 'kema' konseptining фрейм-analizi amalga oshirilgan. Kemaning 'ufq', 'taqdir', 'sayohatchi', 'dono' kabi ma'nolari tahlil qilingan. Kema va dengiz metaforik ma'nolari ham yoritilgan.
Oltin konsepti: Navoiy asarlaridagi 'oltin' konseptining falsafiy, diniy va mistik ma'nolari tadqiq etilgan. Oltinning 'simvol', 'mukammallik', 'qon (o'lim)', 'tozalik', 'sevgi', 'qo'rquv', 'shodlik', 'tuḥfa', 'jannat bezaklari', 'martaba' kabi ma'nolari ko'rib chiqilgan. Oltinning rang (sariq, qora) jihatdan farqlanishi va gender xususiyatlari ham tahlil qilingan.