To‘rtko‘l-ellikqal’a shevasida o‘z va o‘zlashgan leksik qatlam

Ushbu bitiruv malakaviy ish O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tasarrufidagi Ajiniyoz nomidagi Nukus Davlat Pedagogika institutining Filologiya fakulteti O‘zbek tilshunosligi kafedrasi tomonidan taqdim etilgan. Ish «To‘rtko‘l-Ellikqal’a shevasida o‘z va o‘zlashgan leksik qatlam» mavzusiga bag‘ishlangan bo‘lib, unda ushbu shevaga xos bo‘lgan leksik xususiyatlar, o‘z va o‘zlashgan so‘zlar tahlil qilingan. Ishning maqsadi shevaning leksik-semantik xususiyatlarini qiyosiy-tarixiy aspektda o‘rganishdan iborat.

Asosiy mavzular

• Umumturkiy leksik qatlamga oid LMG: Shevada ishlatiladigan ko‘p so‘zlar umumturkiy ildizga ega ekanligi, shuningdek, qo‘shni turkiy tillar – qoraqalpoq, qozoq, turkman tillari bilan mushtarakligi ko‘rsatilgan. Shevadagi so‘zlarning fonetik o‘zgarishlari va adabiy tilda qo‘llanilishi haqida ma’lumot berilgan.
• Chet tillardan o‘zlashtirilgan LMG: Shevaga arab, fors-tojik, rus tillaridan o‘zlashgan so‘zlar kirib kelishi sabablari va bu so‘zlarning fonetik o‘zgarishlari, semantik doirasi haqida ma’lumotlar keltirilgan. O‘zlashgan so‘zlarning shevada qo‘llanilishi adabiy tildan farqlanishi tahlil qilingan.
• Turarjoy nomlarini ifodalovchi LMG: Turarjoy va uning qismlari nomlari, qurilish materiallari, binokorlik asboblari, kasb egalari nomlari kabi mavzularni qamrab olgan. Har bir mavzu bo'yicha shevaga xos atamalar va ularning etimologiyasi ko‘rib chiqilgan.
• Binokorlik leksikasidagi oʻzlashgan LMG: Binokorlik leksikasiga fors-tojik va arab tillaridan kirib kelgan soʻzlar hamda XX asrda rus tili orqali oʻzlashgan soʻzlar koʻrib chiqiladi.