Standartlashtirish asoslari fanidan amaliy mashg‘ulotlarni bajarish uchun uslubiy ko‘rsatma

Ushbu o'quv-uslubiy qo'llanma "Standartlashtirish asoslari" fanidan amaliy mashg'ulotlarni bajarish uchun uslubiy ko'rsatma sifatida tayyorlangan. Qo'llanmada standartlashtirishning qonuniy asoslari, maqsad va vazifalari, tamoyillar, organlar, xizmatlar, nazariy, texnologik va metodologik asoslari, standartlashtirish obyektlari va parametrlarini optimallashtirish usullari, kompleks standartlashtirish, oldindan standartlashtirish, me'yoriy hujjatlar, ularning turlari, ishlab chiqish va joriy etish tartib-qoidalari, standartni tekshirish va qayta ko'rib chiqish, iqtisodiy samaradorlik, tarmoqlararo standartlashtirish tizimlari, texnik-iqtisodiy va ijtimoiy axborotlarning yagona tasniflash va kodlash tizimi, xalq xo'jaligi taraqqiyotida standartlashtirishning ahamiyati hamda Davlat nazorati kabi muhim mavzular yoritilgan. Shuningdek, talabalar bilimini tekshirish uchun nazorat savollari, test savollari va topshiriqlar ham berilgan.

Asosiy mavzular

• 1-MAVZU: VAZIRLAR MAHKAMASINING 1992 YIL 2 MART 93 - «O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA STANDARTLASHTIRISH BO‘YICHA ISHLARNI TASHKIL QILISH TO‘G‘RISIDA»GI QARORINI O‘RGANISH VA TAHLIL QILISH: Ushbu mavzuda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1992-yil 2-martdagi №93-sonli «O‘zbekiston Respublikasida standartlashtirish ishlarini tashkil etish to‘g‘risida»gi qarori bilan tanishish va uning mazmuni hamda ahamiyatini o‘rganishga qaratilgan. Qarorning qabul qilinish sabablari, unda belgilangan me’yoriy-texnikaviy hujjatlar toifalari hamda "O‘zdavstandart" tashkilotining tashkil etilishi va uning vazifalari batafsil yoritilgan.
• 2-MAVZU. XALQARO STANDARTLASHTIRISH TASHKILOTI (ISO) VA XALQARO ELEKTROTEXNIKA KOMISSIYASI (IEC) FAOLIYATLARINI O‘RGANISH: Mavzuda Xalqaro standartlashtirish tashkiloti (ISO) va Xalqaro elektrotexnika komissiyasi (IEC)ning tuzilishi, maqsadlari, vazifalari va faoliyati bilan tanishiladi. ISO va IEC ning tashkil etilish sanalari, ularning nomlanishi, asosiy maqsadlari, tuzilmasi va ish uslublari haqida ma’lumot beriladi.
• 3-MAVZU. HUDUDIY STANDARTLASHTIRISH TASHKILOTLARI FAOLIYATLARINI O‘RGANISH: Mavzu doirasida standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish bo‘yicha davlatlararo kengash, Yevropa qo‘mitalari (SEN, SENELEK)larning tuzilishi, maqsadlari, vazifalari va faoliyati bilan tanishiladi. Davlatlararo kengashning faoliyatining asosiy yo‘nalishlari va tuzilgan bitimlar, hamda Yevropa qo‘mitasi (SEN)ning tashkil etilishi va uning faoliyati haqida ma’lumot beriladi.
• 4-MAVZU. STANDARTLASHTIRISH SOHASIDAGI ATAMA VA TUSHUNCHALAR, ME’YORIY HUJJATLAR TAHLILI: Ushbu mavzu standartlashtirish sohasida qo‘llaniladigan atama va tushunchalar bilan tanishish hamda “Standartlashtirish to‘g‘risida”gi Qonun va boshqa me’yoriy hujjatlar tahlilini o‘z ichiga oladi. Mavzuda standartlashtirish, standart, birxillashtirish, birxillashtirish darajasi kabi tushunchalar va ularning turlari haqida ma’lumot beriladi.
• 5-MAVZU. DAVLAT STANDARTLASHTIRISH TIZIMI VA UNING UMUMIY QOIDALARINI O‘RGANISH: Mavzu O‘zbekiston standartlashtirish davlat tizimi (O‘z SDT)ning tuzilishi, maqsad va vazifalari, faoliyati bilan tanishishga qaratilgan. Unda O‘zbekiston standartlashtirish tizimining asosiy prinsiplari, tashkiliy va huquqiy asoslari, shuningdek tayanch tashkilotlar va ularning vazifalari haqida ma’lumot berilgan.
• 6-MAVZU. BUTUNJAHON SAVDO TASHKILOTI VA YEVROPA IQTISODIY UYUSHMASI TASHKILOTLARINING TUZILISHI VA FAOLIYAT SOHALARI: Mavzu Jahon savdo tashkiloti (JST) va uning faoliyati bilan tanishishga bag‘ishlangan. Tashkilotning jahon hamjamiyati va standartlashtirish sohasida to‘tgan o‘rni va ahamiyati o‘rganiladi. JSTning tuzilishi, savdo tizimining asosiy prinsiplari va O‘zbekistonning JSTga kirish jarayoni haqida ma’lumot berilgan.
• 7-MAVZU. «STANDARTLASHTIRISH TO‘G‘RISIDA»GI QONUNNI O‘RGANISH VA MUNOZARA YURITISH: Ushbu mavzu O‘zbekiston Respublikasining «Standartlashtirish to‘g‘risida»gi Qonuni bilan tanishish va uni o‘rganishga qaratilgan. Qonunning tuzilishi, asosiy maqsadlari va undagi moddalar batafsil sharhlangan.
• 8-MAVZU. O‘ZBEKISTON DAVLAT STANDARTLARINI O‘RGANISH VA SHARHLASH: Mavzu O‘zbekiston Respublikasining о‘lchashlar birliligini ta’minlash davlat tizimi. Kattaliklar birliklari” davlat standarti, uning mazmuni va qo‘llanilish sohalari bilan tanishishga qaratilgan. Standartda keltirilgan xalqaro birliklar tizimi (SI) va uning qoidalari hamda O‘zbekiston davlat standartlari haqida ma’lumot berilgan.
• 9-MAVZU. STANDARTLASHTIRISH SOHASIDAGI MEYORIY HUJJATLAR VA STANDARTLAR KO‘RSATKICHLARI BILAN ISHLASHNI O‘RGANISH: Mavzu standartlashtirish sohasida qo‘llaniladigan me’yoriy hujjatlar (standartlar, texnik shartlar, rhabariy hujjatlar) bilan tanishish va ularning tuzilishi, mazmuni hamda rasmiylashtirish tartiblarini o‘rganishga qaratilgan. Me’yoriy hujjatlarning turlari va ularga qo‘yiladigan talablar hamda ularning belgilari haqida ma’lumot berilgan.
• 10-MAVZU. AFZAL SONLAR QATORINING XUSUSIYATLARI VA XOSSALARINI O‘RGANISH: Ushbu mavzu sanoatda qo‘llaniladigan afzal sonlar qatorlari va ularning xususiyatlari hamda xossalarini o‘rganishga bag‘ishlangan. Afzal sonlar qatorlarining kelib chiqish sabablari, geometrik va arifmetik progressiyalar asosida tuzilishi, ularning shartli belgilanishi va qo‘llanish usullari haqida ma’lumot berilgan.
• 11-MAVZU. UNIFIKATSIYALASH VA UNING MOHIYATI. MAHSULOT VA BUYUMLARNING UNIFIKATSIYALASHTIRISH: Mavzu standartlashtirishning unifikatsiyalash usuli, uning mohiyati va mahsulotlar hamda buyumlarning unifikatsiyalash tartibi va ketma-ketligi bilan tanishishga qaratilgan. Birxillashtirish va unifikatsiya tushunchalari, ularning ahamiyati va qo‘llanilishi haqida ma’lumot beriladi.
• 12-MAVZU. AGREGATLASHTIRISH VA UNING MOHIYATI. AGREGATLASHTIRISHNING TEXNIK-IQTISODIY SAMARADORLIGINI ANIQLASH: Mavzu agregatlashtirish usuli, uning mohiyati va qo‘llanilishi hamda agregatlashtirishning texnik-iqtisodiy samaradorligini aniqlashga bag‘ishlangan. Agregatlashning asosiy tushunchalari, afzalliklari va kamchiliklari hamda samaradorligini aniqlash usullari haqida ma’lumot berilgan.
• 13-MAVZU. STANDARTLARNI ISHLAB CHIQISH BOSQICHLARINI O‘RGANISH: Ushbu mavzu standartlarni ishlab chiqish bosqichlari, tartib-qoidalari, ularni tasdiqlash va davlat ro‘yxatidan o‘tkazish tartibi bilan tanishish va o‘rganishga qaratilgan. Standart loyihasini ishlab chiqish bosqichlari va ularning mazmuni batafsil sharhlangan.
• 14-MAVZU. ME’YORIY HUJJATLARNING TUZILISHI, BAYON ETILISHI VA RASMIYLASHTIRISH TARTIBLARI: Mavzu me’yoriy hujjatlarning tuzilishi, bayon etilishi va rasmiylashtirishga oid bilimlar va tartib-qoidalarni o‘rganishga qaratilgan. Me’yoriy hujjatlarning har bir qismi, ularga qo‘yiladigan talablar va ularning mazmuni haqida batafsil ma’lumot berilgan.
• 15-MAVZU. TEXNIK REGLAMENTLARNI ISHLAB CHIQISH VA ULARGA QO‘YILGAN TALABLAR: Mavzu texnik reglamentlar, ularning turlari va ularni ishlab chiqish va ularga qo‘yiladigan talablar haqida bilimlarni o‘rganish va tushunchalarga ega bo‘lishga qaratilgan. Texnik reglamentlarning turlari, mazmuni va ularga qo‘yiladigan asosiy talablar haqida batafsil ma’lumot berilgan.
• 16-MAVZU. STANDARTLASHTIRISHNING IQTISODIY SAMARADORLIGI: Mavzu standartlashtirishning iqtisodiy samaradorligi va uni aniqlash usullari bilan tanishishga bag‘ishlangan. Standartlashtirishning iqtisodiy samaradorligini aniqlash usullari, ya’ni kapital mablag‘lar, tannarx, iqtisodiy samaradorlik koeffitsienti kabi ko‘rsatkichlar hisoblanishi va ularning tahlili haqida ma’lumot berilgan.