Оқилона овқатланиш асослари

Ushbu o'quv-uslubiy majmua O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligining 201__ yil “___” _____dagi ___ -sonli buyrug'i bilan tasdiqlangan «Re-staurantda parhez taomlar bilan ovqatlanishni tashkil etish» fanining dasturi asosida ishlab chiqilgan. Majmuaning tuzuvchilari Shu-kurov I.X. va Suvonov Z.Sh. bo'lib, ular «Xizmatlar ko'rsatish, servis va uni tashkil etish» kafedrasining professor-o'qituvchilari hisoblanadi. Taqrizchilar Z.T.Rajamurodov (Samarqand Davlat Universiteti) va N.N.Muminov (SamISI) bo'lishgan. Majmua 2018 yilda chop etilgan.

Asosiy mavzular

1-MAVZU. OQILONA OVQATLANISHNING INSON SOG'LIGI VA HAYOTI UCHUN AHAMIYATI: Bu mavzu insonning sog'lom va uzoq umr ko'rishi uchun oqilona ovqatlanishning ahamiyatini tushuntirib beradi. Oziq-ovqatlar tarkibidagi moddalar, ularning organizmdagi roli, ovqatlanish tamoyillari va me'yorlari, shuningdek, sog'lom ovqatlanishning hayot uchun muhimligi yoritilgan. Mavzu O'zbekistonning qadimiy mutafakkirlari va xalq maqollariga ham to'xtalib o'tgan.
2-MAVZU. TAOMLAR OZIQA MODDALARINING ORGANIZM UCHUN AHAMIYATI: Bu mavzu organizm uchun oqsillar, yog'lar, uglevodlar, vitaminlar va mineral moddalarning ahamiyatini tushuntiradi. Har bir moddaning organizmdagi roli, funktsiyalari, ular yetishmasa yoki ortiqcha bo'lsa organizmga qanday ta'sir ko'rsatishi, shuningdek, ularning tabiatda qayerda ko'proq uchra-shi haqida ma'lumot beriladi. Mavzu ayniqsa oqsil, yog' va uglevodlarning ahamiyatiga urg'u beradi.
3-MAVZU. VITAMINLAR, MINE-RAL MODDALAR VA SUVNING ODAM ORGANIZMI UCHUN AHAMIYATI: Ushbu mavzu vitaminlar, mineral moddalar va suvning organizmdagi rolini va ahamiyatini ochib beradi. Har bir vitaminning funktsiyasi, ularning organizmga kirish yo'llari va yetishmaslik yoki ortiqcha bo'lish holatlari, shuningdek, mineral moddalar va suvning ahamiyati batafsil yoritilgan. Mavzu bolalar va o'smirlarning, keksalarning hamda talabalarning ovqatlanishiga oid tavsiyalar bilan boyitilgan.
4-MAVZU. TAOMLAR OZIQA, MINE-RAL VA BIOLOGIK AKTIV MODDALARINING ORGANIZM TALABIDAN KO'P YOKI KAM MIQDORLARINING SOG'LIQQA TA'SIRI: Bu mavzu oziqa moddalarining organizm talabidan ortiqcha yoki kam bo'lishining salbiy oqibatlarini tushuntiradi. Oqsil, yog', uglevodlar, vitaminlar va mineral moddalarning me'yoridan ortiqcha iste'moli yoki yetishmasligi organizmga qanday ta'sir ko'rsatishi, turli kasalliklarga qanday olib kelishi mumkinligi haqida ma'lumot beradi.
5-MAVZU. ODAM ORGANIZMINING TAOM HAZM QILISH SISTEMASI: Mavzu organizmning hazm qilish tizimini, uning organlarini, hazm jarayonining mexanizmlarini ochib beradi. Og'iz bo'shlig'i, halqum, halqum, o'n ikki barmoqli ichak, oshqozon, jigarlar, o't pufagi va ichaklarning funktsiyalari, hazm qilishda fermentlarning roli, hamda yog'larning hazm bo'lishi haqida batafsil ma'lumot beradi.
6-MAVZU. OQILONA OVQATLANISH NAZARIYASI VA OVQATLANISH KONSEPSIYALARI: Ushbu mavzu oqilona ovqatlanish nazariyasini, uning tarixiy rivojlanishini va zamonaviy konsepsiyalarini yoritadi. Insonning sog'lom hayot kechirishida oziq-ovqatning ahamiyati, turli ovqatlanish uslublari va ularning salbiy hamda ijobiy tomonlari, shuningdek, vegetarianlik va har bir mahsulotni alohida iste'mol qilish kabi konsepsiyalar tahlil qilinadi.
7-MAVZU. OQILONA OVQATLANISHNING MOXIAYATI: Mavzu oqilona ovqatlanishning asosiy tamoyillarini, ya'ni organizmning energiya talabiga qarab ovqatlanishni, ratsionni me'yorida iste'mol qilishni, ovqatlanish tartibiga rioya qilishni, oziq-ovqatlarni turli xil qilishi, energiyaning balansini ta'minlashni va hazm qilishga yordam berishini tushuntiradi. Shuningdek, har bir yosh va jinsdagi odamning oziq-ovqatga bo'lgan talabi ham batafsil yoritilgan.
8-MAVZU. OQILONA OVQATLANISH OZIQA VA BIOLOGIK AKTIV MODDALARGA BO'LGAN TALAB: Ushbu mavzu organizmning oqsillar, yog'lar, uglevodlar, vitaminlar va mineral moddalarga bo'lgan talabini, ularning organizmdagi rolini va ahamiyatini yoritadi. Har bir moddaning yetishmasligi yoki ortiqcha bo'lishining salbiy oqibatlarini, shuningdek, har bir yosh va jinsdagi odamning oziq-ovqatga bo'lgan talabini batafsil tushuntiradi.
9-MAVZU. AHLI GURUH-LARINING OQILONA OVQATLANISHI BO'YICHA AMALIY KO'RSATMALAR: Mavzu aholining turli guruhlari, jumladan, maktab o'quvchilari, talabalar va keksalarning oqilona ovqatlanishiga oid amaliy ko'rsatmalarni beradi. Har bir guruhning oziq-ovqatga bo'lgan talabi, ularning yoshi, jinsi, kasbi, geografik sharoitlari va salomatligi hisobga olingan holda tavsiyalar berilgan.
10-MAVZU. TAOMLAR TARKI-BIY QISMLARINI OPTIMAL-LASHTIRISHNING FIZIOLOGIK VA IQTISODIY AHAMIYATI: Ushbu mavzu taomlar tarkibini optimal-lashtirishning (muvozanatlashtirishning) fiziologik va iqtisodiy ahamiyatini ochib beradi. Har bir oziq-ovqat mahsulotining oqsil, yog', uglevodlar va vitaminlar bo'yicha optimal nisbatlarni aniqlash, ularning organizmga ta'sirini hisoblash va sog'lom ovqatlanish uchun ularni to'g'ri tanlash yo'llari tushuntiriladi. Mavzu oqsilning biologik qiymatini aniqlash usullarini ham yoritadi.
11-MAVZU. ORGANIZM FERMENTLARI SISTEMASINING TAOMLAR KIMYOVIY TARKIBIGA REAK-SIYASI: Mavzu organizm fermentlarining taomlar tarkibi bilan o'zaro munosabatini, fermentlar faoliyati-ning taom hazm qilishdagi rolini tushuntiradi. Har bir oziq-ovqat mahsulotining fermentlar ta'sirida hazm bo'lishi, fermentlar tanqisligi va uning oqibatlari, shuningdek, organizmning mikroflorasi va oziq-ovqat o'rtasidagi bog'liqlik haqida ma'lumot beradi.
12-MODUL. PARHEZ VA SHIFOBAXSH TAOMLAR: Ushbu modul parhez va shifobaxsh taomlarning ahamiyatini va ularning qo'llanilishini yoritadi. Parhez ovqatlanishning sog'lom odamlar uchun, shuningdek, turli kasalliklarga chalingan bemorlar uchun ahamiyati, dietoterapiyaning roli, shuningdek, xalq tabobati va zamonaviy tibbiyotning ushbu sohadagi yutuqlari haqida batafsil ma'lumot beradi.