Тиомочевина ва формалдегид смолалари ва К-4 полиэлектролитларини Со (II) ва Сu (II) ионлари билан таъсирини ўрганиш

Ushbu bitiruv malakaviy ishi tio-mochevina, formaldegid smolalari va K-4 polielektrolitlarining Co(II) va Cu(II) ionlari bilan o'zaro ta'sirini o'rganishga bag'ishlangan. Tadqiqotda mazkur moddalarning kompleks birikmalari sintez qilinib, ularning tarkibi va tuzilishi turli fizik-kimyoviy usullar (DTA, IK-spektroskopiya) yordamida o'rganilgan. Ishning asosiy maqsadi – O'zbekistonda mavjud nodir metallarni ajratib olish uchun samarali texnologiyalar ishlab chiqishdan iborat. Tadqiqot natijasida tio-mochevina, fenol va formaldegid asosida turli kompleks birikmalar olindi va ularning termik parchalanishi hamda adsorbsion xossalari o'rganildi. Ishning oxirida hayot faoliyati xavfsizligi va zaharli moddalar bilan ishlash qoidalari ham yoritilgan.

Asosiy mavzular

• Kirish: Mavzuning dolzarbligi, biometallarning aminokislotalar va vitaminlar bilan aralashgan rangli kordinatsion birikmalar o'zining tarkibi va biologik xossalari bo'yicha fermentlarga xos bo'ladi. Shuning uchun ham oraliq metallarni turli hil aminokislotalar va vitaminlar bilan aralash birikmalarini hosil bo'lish qonuniyatlari va xossalarini yuqori samaradorlik va kam zaharli dorivor preparatlar va biostimulyatorlar yaratish maqsadida o'rganish katta qiziqish uyg'otadi. Shuningdek tarkibida N,O va S-tutgan ligandlarni d elementlari bilan kordinatsion birikmalarni o'rganish, bu metallarni turli hil foydali komponentlarning konsentratsion eritmalaridan ajratib olish texnologiyasi yaratish muhim ahamiyat kasb etadi. Xozirgi kunda dunyoda tadqiqotlarning katta e'tiborini atrof-muhitni himoya qilish va uning zaxiralaridan unumli foydalanish muommolariga yechimida metallarni koordinatsion birikmalar shaklida selektiv ajratib olish usullarini ishlab chiqarish chiqish tadqiqotlari o'riga xos o'rin tutadi. Shu maqsadda 3d-metallari bilan tarkibida N,O,S tutgan ligandlar o'rtasidagi o'zaro ta'sirlarni o'rganish uchun tadqiqot obdekti sifatida mochevina obgekti sifatida mochevina tiomochevina vapolimer ko'rinishidagi ligandlarni oldin. Bu ligandlar bilan metallarni aralashli kordinatsion birikmalarni o'rganish koordinatsion birikmalar kimyosi nuqtai nazaridan nazariy qiziqish uyg'otadi, chunki o'rganiladigan ligandlar (k-4 yoki fenol formaldeyid yoki smolalar ) polidendat xisoblanadi va ularning molekulasida turlicha joylashgan bir qator polensia donor atomlarni tutadi. Donor markazlarinim aniqlashga ularning raqobutchi koordinatsiyasini aniqlashga imkon beradi va shuday tarda sintar qilingan bo'rimalarni turilishini tasavur qilish mumuin.
• I. Adabiyotlar tahlili: Aminokislotalar o'z tarkibida ham karboksil (-COOH) ham aminoguruhlar (-NH2) ni tutadiganmuhim organik birikmalar hisoblanadi. Bunday tarkibida N-va O- kabi donor atomlarini tutgan guruhlarning bo'lishini ularni oraliq metallar bilan o'ziga hos birikmalarni olish yoki sinter qilish imkonini beradi. Reaksiyaning borish sharoiti ciminokislotalarining tabiatga va metallarning xossalariga bog'liq ravishda xar hil turdagi koordinatsion birikmalarini hosil qiladi. Yuqorida aytilganidek quyidagi tipdagi komplekslar hosil bo'lishi mumkin. Demak aminokislotalarni reaksion sharoitiga qarab mono va bidentatli bo'lishi mumkin ekan. Bari aminokislotalar tarkibidagi donor gruppalarining bo'lishiga va tabiatga qarab musbat neytral manfiy zaryadli bo'ladi. Masalan glitsin, alanin kabi aminokislotalar neytral, lizin va arginin tarkibida ortiqcha amino (-NH2 yoki -NH) guruhlari borligi sababli musbat zaryadli asparagin va glutamine kislotalari esa ortiqcha karbousil (-COOH) guruhlari borligi tufayli manfiy zaryadli hisoblanadi. Bunday aminokislotalarning kompleks birikmalar hosil qilishini o'rganish ancha qiziqarlidir. Ayniqsa tarkibida ikkita karbonsil guruhlari va aminokislotalarning bo'lishini bu kislotalarning reaksion qobiliyatini yuqoriligidan dalolat beradi. So'nggi yillarda shu yo'nalishda chop etilgan adabiyotlarni tahlil etishda to'liq ishonch hosil qilishingiz mumkin. Asparagin va glutamin kislotalari hamda ularning amidlari asuaragin va glutamin biologik jihatdan muhim ahamiyatga ega bo'lganligi uchun bu aminokislotalarni bir qancha metallar bilan kompleks hosil birikmalarni o'rganilgan. Masalan potensiometrik filtrlash usulida eritmada e-aspargin kislotasining nodir yer metallari bilan kompleks hosil qilishni 30C temperaturada ion usuli 0.1 m bo'lgan sharoitda o'rganildi. O'rganilgan komplekslarning muozanat konstantasi va guruhlar konstantalari aniqlanadi. Kislotali kompleuslarni har xil organik erituvchilarda o'rganilganda olingan natijalar qiymati suvda olingan qiymatlarga nisbatan huddi shunday usulda asparagin sistemasida suvli eritmada kompleks hosil bo'lishini o'rganildi.
• II. Eksperimental qism: Ishning eksperimental qismi reaktivlar va sintez qilinadigan moddalarni fizik-kimyoviy analiz qilish usullari, azotning miqdoriy analizi, metallar ionlarini miqdoriy aniqlash, mis (II) va tio-mochevina bilan koordinatsion birikmalarini sintezi, mis (II) ioni bilan fenolning kompleks birikmasini sintezi, mis (II) ionlarini mochevina va fenol bilan aralash koordinatsion birikmalarini sintez qilish kabi bo'limlardan iborat. Har bir usul batafsil yoritilgan.
• III. Olingan natijalarining muhokamasi: Ushbu bo'limda Cu(II) va Co(II) ionlarining tio-mochevina tarkibli komplekslarining tarkibi va tuzilishi, Cu(II) va Co(II) ionlarining fenol tarkibli komplekslarini tarkibi va tuzilishi, Cu(II) va Co(II) ionlarini aralash ligand tarkibli komplekslarini tarkibi va tuzilishi, Tio-mochevina – formaldegidli smolani olish va metall ionlari bilan ta'sirini o'rganish natijalari va ularning muhokamasi keltirilgan. Natijalar jadval va grafiklar ko'rinishida taqdim etilgan.
• IV. Hayot faoliyati xavfsizligi: Ushbu bo'limda kimyo laboratoriyasida ishlatiladigan moddalarning xavfliligi va ularga rioya qilish qoidalari, jumladan, konsentrlangan kislotalar, xlor, yod, vodorod sulfid kabi moddalar bilan ishlashda ehtiyot choralariga rioya qilish, zaharlanish holatida birinchi yordam ko'rsatish qoidalari hamda xavfli moddalar bilan ishlashda qo'llaniladigan shaxsiy himoya vositalari haqida ma'lumot berilgan.
• Xulosa: Ushbu ishda aminokislotalarning, tio-mochevinaning va fenolning metall ionlari (Cu (II) va Co (II)) bilan kompleks birikmalari sintez qilingan va ularning tarkibi, tuzilishi, termik va boshqa xossalari o'rganilgan. Aralash ligandli komplekslar sintezi amalga oshirilib, ularning tuzilishi va xossalari aniqlangan. Tio-mochevina – formaldegid smolasi sintez qilinib, uning mis (II) ionlarini ushlash qobiliyati fotokolorimetrik va IK-spektrlarida o'rganilgan va uning O va N atomlari orqali koordinatsiyalashi aniqlangan.
• Foydalanilgan adabiyotlar: Ushbu ishda foydalanilgan adabiyotlar keltirilgan bo'lib, ular kimyo, biokimyo, polimer kimyosi va boshqa tegishli sohalardagi kitoblar, maqolalar va avtoreferatlardir.