Biologiyadan masala va mashqlar yechish
Ushbu o'quv-uslubiy majmua O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti o'quv-uslubiy kengashida ko'rib chiqilgan va tavsiya qilingan ( 2016 yil “14” __04_ dagi 10-sonli bayonnoma) “Biologiyadan masala va mashqlar yechish” fan dasturi asosida ishlab chiqilgan. Ushbu o’quv-uslubiy majmua Muqimiy nomidagi Qo’qon davlat pedagogika instituti Kengashining 2019 yil __ avgustdagi 1-sonli majlis bayonida ko’rib chiqilgan va tasdiqlangan.
Asosiy mavzular
- Biologiyani o’qitishda masala va mashqlardan foydalanish: Mazkur kursning vazifalari: Talabalarda biologiya o’qitishda masala va mashqlardan foydalanish uchun zarur bo’lgan metodik bilimlarni shakllantirish, ko’nikmalarni tarkib toptirish; O’quvchilarning mustaqil va ijodiy fikr yuritish ko’nikmalarini rivojlantirish maqsadida ta’lim tarbiya jarayonida turli mantiqiy yo’nalishdagi masala va mashqlardan foydalanishga o’rgatish; Biologiyani o’qitishda masala va mashqlardan foydalanish bo’yicha dars, darsdan va sinfdan tashqari mashg’ulot ishlanmalarini loyihalash ko’nikmalarini tarkib toptirish hisoblanadi. Talabalar bilimiga qo’yiladigan talablar: Talabalar qo’yidagi bilimlar: Biologiyani o’qitishda qo’llaniladigan masala va mashqlarning o’ziga xos xususiyatlari, turlari, guruhlari; Biologiyadan masala va mashqlar echish jarayonida o’quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarish, o’quvchilarga tavofutlab va individual yondoshish yo’llari; O’quvchilarni kichik guruhlarda o’qitish, ijodiy izlanishlarni tashkil etish, o’quvchilarda ijodiy va mustaqil fikrlashni tarkib toptirish usullarini bilishi lozim; Ushbu o’quv kursi davomida talabalarda qo’yidagi ko’nikmalar tarkib toptiriladi: Ilmiy, ilmiy-metodik jurnallarda chop etilgan va internet orqali berilgan ta’lim tarbiya jarayonida foydalaniladigan masala va mashqlar haqidagi maqolalar va axborotlarni tahlil qilish, o’z pedagogik faoliyatida foydalanish; Biologiyani o’qitishda masala va mashqlardan foydalangan holda dars, darsdan tashqari ishlar va sinfdan tashqari mashg’ulotlarning ishlanmalarini loyihalash. O’quvchilarning bilimlarini nazorat qilish va baholashning samarali yo’llarini qo’llash, reyting tizimini amalga oshirish. O’quvchilarning mustaqil bilim olish faoliyatini tashkil etish va boshqarish.
- Biologiyani o’qitishda masala va mashqlardan foydalanish usuli: Biologiyani o’qitishda foydalaniladigan masala va mashqlarning mantiqiy yo’nalishi. Biologiyani o’qitishda foydalaniladigan masala va mashqlarning turlari. Masala va mashqlarni echish jarayonida o’quvchilarning mustaqil va ijodiy fikrlash ko’nikmalarini rivojlantirish.
- Umurtqasiz hayvonlar tiplari yuzasidan masala va mashqlar yechish: Umurtqasiz hayvonlar tiplarini mazmuni va mohiyati. Umurtqasiz hayvonlar tiplarini mavzulari. Umurtqasiz hayvonlar tiplari mavzulari bo’yicha masala va mashqlar tuzish
- Umurtqali hayvonlar sinflaridan masala va mashqlar yechish: Umurtqali hayvonlar sinflarini mazmuni va mohiyati. Umurtqali hayvonlar sinflari mavzulari. Umurtqali hayvonlar sinflari mavzulari bo’yicha masala va mashqlar tuzish.
- Odam va uning salomatligi kursidan masala va mashqlar yechish: Odam va uning salomatligi fanini o’ziga xos xususiyatlari.. Odam va uning salomatligi kursi mavzularini taxlili. Odam va uning salomatligi kursi mavzulari bo’yicha masala va mashqlar tuzish.
- Sitologiya asoslari” bobi yuzasidan masala va mashqlar yechish: Sitologiya bobini o’ziga xos xususiyatlari Sitologiya bobini taxlili. Sitologiya mavzulari bo’yicha masala va mashqlar tuzish.
- TIRIK ORGANIZMLARNING KIMYOVIY TUZILISHI” BOOBI YUZASIDAN MASALA VA MASHQLAR YECHISH: Molekulyar biologiya bobini o’ziga xos xususiyatlari. Molekulyar biologiya bobini taxlil qilish. Molekulyar biologiya bobiga oid masala va mashqlar tuzish. Biotexnologiya mavzularini o’ziga xos xususiyatlari. Biotexnologiyaga oid masala va mashqlar tuzish.
- BIOLOGIYADAN KROSSVORD, CHAYNVORD, REBUS TUZISH: Botanikada krossvord, chaynvord, rebuslardan foydalanish Zoologiya darslarida krossvord, chaynvord, rebuslardan foydalanish Odam va uning salomatgini o’qitishda krassvord, chaynvord, rebuslardan foydalanish Genetika va Sitologiya asoslarini o’qitishda krassvord, chaynvord, rebuslardan foydalanish
- O’QUVCHILARNING BILIMINI NAZORAT QILISH VA BAXOLASHDA O’YIN MASHQLAR VA MASALALARDAN FOYDALANISH: O’quvchilar bilimini sinashda didaktik o’yin mashqlardan foydalanish. O’quvchilar bilimini sinashda rolli o’yinli mashqlardan foydalanish. O’quvchilar bilimini sinashda ishbilamonlar o’yiniga oid masala va mashqlardan foydalanish. O’quvchilarning bilimini nazorat qilish va baxolashda o’yin mashqlar va masalalarning ahamiyati.
- O’TKIR ZEXNLILAR MUSOBAQASINI O’TKAZISH METODIKASI.: O’quv mag’ulotining shakli Bilimlarni chuqurlashtirish va kengaytirish bo’yicha amaliy mashg’ulot.
- Mustaqil ta’limni tashkil etishning shakli va mazmuni: Mustaqil ish talabalar o’rganadigan ma’ruza va laboratoriya mashg’ulotlar mavzularidan iborat. Mustaqil ish talabalarning nazariy bilimlarini mustaxkamlashga, internet ma’lumotlaridan foydalanishga o’rgatadi va ularni dunyoqarashini kengaytiradi.
- GENETIKA VA EVOLYUTSION TA`LIMOT: Mustaqil ish talabalar o`rganadigan ma`ruza va laboratoriya mashg`ulotlari mavzularidan iborat.Mustaqil ish talabalarning nazariy bilimlarini mustaxkamlashga internet ma`lumotlaridan foydalanishga o`rgatadi va ularni dunyoqarashini kengaytiradi. Genetika predmeti, vazifalari va metodologik asoslari Jinssiz ko`payishning sitologik va biokimyoviy asoslari. Jinsiy ko`payishning sitologik asoslari Jinsiy ko`payishning sitologik asoslari Mendel qonunlari va monoduragay irsiylanish. Di va poliduragay irsiylanish Jins genetikasi. Belgilarni jins bilan birikkan holda irsiylanishi Belgilarni birikkan holda irsiylanishi va krossingover. Krossingoverni sitologik isboti va organizmlar genetik va sitologik xaritasi Belgilarni irsiylanishida genlarning o`zaro ta`siri turlari. Komplementar va epistaz ta`sir Genlarning irsiylanishida polimer va pleyotrop ta`sir Sitoplazmatik irsiylanish O`zgaruvchanlik Irsiyatning molekulyar asoslari Populyatsiyalarning genetik strukturasi va evolyutsiyaning genetik asoslari Odam genetikasiga kirish. Odam irsiyatining moddiy asoslari Odamda ayrim belgilarning irsiylanishida G.Mendel qonunlari Odamda belgilarning irsiylanishda genlarning o`zaro ta`siri Odamdagi belgilarning birikkan holda irsiylanishi va genetik xaritasi Odam jinsi va jinsiy xromosomalarga birikkan holda belgilarning irsiylanishi. Tibbiyot genetikasi
- EVOLYUTSION TA`LIMOT: Mustaqil ish talabalar o`rganadigan ma`ruza va laboratoriya mashg`ulotlari mavzularidan iborat.Mustaqil ish talabalarning nazariy bilimlarini mustaxkamlashga internet ma`lumotlaridan foydalanishga o`rgatadi va ularni dunyoqarashini kengaytiradi. O`rta asrlarda Osiyoda tabiat haqidagi tushunchalarning rivojlanishi XIX asrning birinchi yarmida tabiiyot fanidan erishilgan yutuqlar Darvin ta`limotining qisqacha mazmuni (irsiyat, o`zgaruvchanlik, suniy tanlanish) Evolyutsion ta`limotning o`sim-liklar va hayvonlar fiziolo-giyasiga tadbiq etilishi. ekolo-giyaning fan sifatida shakl-lanishi. Lamark ta`limotini Darvin ta`limotiga qarshi qo`yish. Metafizik, kreotsenistik va transformistik dunyoqarashlar. Linney ishlari J.B. Lamark ishlari va ta`limoti. Ch.Darvingacha bo`lgan evolyutsion g`oyalar. Ch.Darvin g`oyalari paydo bo`lishidagi ijtimoiy, iqtisodiy shart sharoitlar. Organik olam evolyutsion ob`ektiv jarayoni sifat-ida Hayotni tuzilish darajalari va uning asosiy tasnifi. Hayotni asoslari. Nazariy biolo-giyaning besh aksiomasi. Diskretlik va elementar evolyutsion hodisa - populyatsiyani genetik tarkibini o`zgarishidir. Mutatsiya jarayoni elementar evolyu-tsion omil sifatida. Genetik kombinatsiya. Tabiiy tanlanish. evolyutsiyani xarakatlanti-ruvchi va yo`naltiruvchi kuchlari. Tabiiy tanlanish omillari. Evolyutsion ta`limotning biogeog-rafiya va geologiyaga tadbiq etilishi. Hayot darajalari. Hayotning molekulyar, genetik, populyatsiya, tur darajalari. Evolyutsion ta`limotning bio-ximiyaviy usul, immunologik usul, evolyutsiyaning modellashtirish usullari. Populyatsiyaning genetik va ekologik birligi. Populyatsiyadagi genetik jarayonlar. Bir va ko`p xujayrali organizmlarni kelib chiqishi. yashash uchun kurashning matematik usulda o`rganish. Gomologik va anologik organlar, organlar oligomerizatsiyasi, poli-merizatsiyasi va koordinatsiyasi. Evolyutsiya tupiklari. Evolyutsion jarayonning tezligi. Odam irqlarining paydo bo`lishi. Odamning kelgusi taraqqiyoti to`g`risida. Evolyutsion ta`limot va tabiatni muxofaza qilish
- “ORGANIZMLARNING KO’PAYISHI” BOBINI O’QITISHDA MASALA VA MASHQLARDAN FOYDALANISH: Ko’payish turlari haqida tushuncha “Hujayra sikli” va “Organizmlarning ko’payishi” boblari yuzasidan masala-mashqlar yeichish Organizmlarning ko’payishi Asosan 2 xil a) jinssiz. b) jinsiy. JINSSIZ KO’PAYISH Jinssiz ko‘payish eng sodda, evolutsiya jarayonidagi ilk bor ko‘payish usulidir. Bu usul bilan ko‘payishda bitta organizm ishtirok etadi. Shu organizm o'z avlodlariga barcha xususiyatlarini deyarli o'zgarmagan holda o'tkazadi. Jinssiz ko'payishning: 1)bo'linish, 2)shizogoniya, 3)kurtaklanish, 4)sporogoniya, 5)vegetativ xillari bor. 1) Bo‘linish usuli bir hujayrali jonzotlarga xosdir. Bo'linish usulidagi ko'payish organizmning mitoz yo‘li bilan ko'payishidir. Bo'linish natijasida hosil bo'lgan ikki avlod (hujayra) o'rtasida genetik axborot va ichki tuzilmalar tengma-teng taqsimlanadi. Hosila organizm (hujayra) o'sadi va qayta bo'linishga tayyorlanib,so'ng yangi organizmni yaratadi. 2) Ayrim bir hujayralilarda, masalan, bezgak plazmodiysining jinssiz ko'payishi ko'p marta bo'linish – shizogoniya usuli bilan kechadi. Hujayra (organizm) shizogoniya bilan ko'payganda,dastavval uning yadrosi birin ketin ko'p marta bo'linadi, hujayra sitoplazmasi esa bo'linmaydi — sitokinez ro'y bermaydi. So'ngra, ona hujayra ichidan har bir hosila yadro bo‘linib ketgan, mayday sitoplazma bilan o‘raladi — bir qancha qiz hujayra (organizmlar)paydo bo‘ladi. Qiz hujayradagi irsiy informatsiya belgilari ona organizmi belgilariga monand ravishda bo‘ladi. Odatda, bu xildagi ko‘payish jinsiy ko‘payish bilan almashinib turadi. 3) Kurtaklanish usuli bilan ko'payishda ona organizmi (hujayra)da yadroning bir qismini tutgan sitoplazmatik do‘mboqcha — kurtak paydo bo‘ladi. Do‘mboqcha o ‘sadi va ona qismidan ajraladi. Ayrim bakteriyalar va kipriklilar shu zaylda ko‘payadi. 4) Spora hosil qilish (sporogoniya). Bu xil ko‘payish ayrim o’simlik va bir hujayrali mavjudotlarning ko‘payish usuli hisoblanadi. Spora — bu ko‘payish jarayonini ta’minlovchi va tashqi ta’sirdan saqlanish uchun qobiqqa o‘ralib olgan hujayralar to‘plamidir. Jinssiz ko‘payishning bir xili bo‘lgan sporogoniyani ayrim bakteriya (yoki bir hujayrali organizm, masalan, ichak balantidiysi, lambliya) larning spora hosil qilishidan farqlamoq lozim. Bu xil sporalanish ko‘payish uchun emas, balki noqulay sharoitdan saqlanishgagina xizmat qiladi. 5) Vegetativ ko‘payish usulida ko‘p hujayrali organizm tanasining bir qismidagi hujayralar to‘plamidan yangi organizm hosil bo‘ladi. Masalan, gidralar ko‘payishida ona organizmidan hujayralar to‘plamidan iborat kurtak hosil bo‘ladi va so‘ng u ajralib, alohida organizmni yaratadi. Vegetativ ko‘payish (masalan, gidralarda) jinsiy ko'payish bilan almashinib turadi. Halqali va kiprikli chuvalchanglar ma’lum qismlarga bo'linib har bir qism o‘z navbatida yangi organizm hosil qilishi mumkin. JINSIY KO’PAYISH Jinsiy ko‘payish natijasida genetik informatsiyaning almashinuvi, hosila individda yangi genetik to ‘plamning vujudga kelishi va shunga monand ravishda o ‘zgacha (o‘zgargan) biologik xususiyatga ega bo‘lgan, ya'ni ota-ona organizmiga qaraganda chidamli, moslashuvchan yangi avlod yuzaga keladi. Mana shunga ko’ra ham jinsiy ko‘payish biologik jihatdan afzal va mukammallashgan organizmlarning ko’payish xili hisoblanadi. Jinsiy ko'payish odatda ikki jinsiy hujayra — gametalarning qo‘shilishi bilan ro'y beradi. Jinsiy ko ‘payishning anchagina murakkablashgam xillarini 2 guruhga ajratish mumkin: a)konyugatsiya, b)kopulatsiya. Konyugatsiya bakteriya, infuzoriylarga xos bo‘lgan ko’payish usulidir. Odatda kiprikli sodda hayvonlar oddiy bo‘linish bilan ko‘payadi. Bunday ko‘payishlardan keyingi jinsiy ko'payish — konyugatsiya sodir boladi. Ma’lumki, infuzoriylarda makro va mikronukleolalar mavjud. Konyugatsiya boshlanganda ikki hujayra o‘ta yaqinlashadi - hujayralararo tutashtimvchi tortma hosil bo‘ladi. Kopulatsiya Oogamiya - kopulatsiya bilan boladigan gametogamiyaning eng yuqori shakli. Bir gameta yirik, harakat tuzilmasiga ega emas — bu urg'ochi gameta, ya'ni tuxum hujayradir. Ikkinchi gameta esa mayda, harakatlantiruvchi xivchinga ega — bu erkak jinsiy hujayrasi — spermatozoiddir. Oogamiyada jinsiy hujayralar maxsus a ’zolarda (hayvonlarda urug‘don va tuxumdonlarda) hosil boiadi.Ko‘pgina o‘simliklar va deyarli barcha hayvonlar oogamiya yo‘li bilan ko‘payadi. Partenogenezda yangi avlod urug‘lanmagan tuxum hujayrasidan rivojlanadi. Ma’lumki, partenogenez tabiiy va sun’iy bo‘lishi mumkin.
- MITOTIK BO’LINISH: (Mitoz yunoncha –ip degan manoni beradi) Hujayraning hayotiy sikli va bo’linishi. Yangi bo‘linib hosil bo ‘lgan hujayra hayotida differensiatsiya ro‘y beradi, u maxsus faoliyatini bajarishga moslashadi, funksiyasini o‘taydi, qariydi va nihoyat o’ladi. Ikki bo‘linish oralig’i-----interfaza hisoblanadi. Interfaza 3 davrni o ‘z ichiga oladi: 1) Bo’linishdan keyingi ya’ni sintezdan oldingi— birinchi o ‘sish (G1) davri 2) DNK sintezi ro‘y beradigan davr (S); Sintez davri 3) sintezdan keyingi yoki mitozdan oldingi— ikkinchi o ‘sish (G2) davri. Interfaza yakunida, odatda hujayrada mitotik bo’linish (M) ro‘y beradi. Hujayraning bo‘linishga tayyorlanishi (interfaza) va bo’linishi (mitoz) uning mitotik sikli hisoblanadi. Organizm hayoti davomida ko‘pgina hujayralar almashinib turadi. Bundan nerv hujayralari mustasno. Nerv hujayralari organizm tug'ilgandan keyin o'sadi, murakkablashadi, ammo qayta hosil bo‘lmaydi, demak ularda bo‘linish hodisasi ro‘y bermaydi. Birinchi o ‘sish (G1) davri-- hujayrada o ‘sish, oqsillar va RNK to ‘planishi bilan boshlanadi. Bu jarayon natijasida hujayra o'zining shunday massasiga ega boiib qoladiki, u mitotik siklning keyingi -- S davrining boshlanishini taqozo etadi. G1 davr mobaynida DNK yangi molekulasini va uning sintezini, RNK va oqsil metabolizmini ta’minlovchi fermentlar sistemasi hosil boladi.
- Meyoz va mitozning taqqoslash jadvali: Meyoz va mitozning taqqoslash jadvali Hayvonlarda gametogenez Jinsiy hujayralarning hosil bo‘lish jarayoni gametogenez deyiladi. Erkak jinsiy hujayralami hosil bo‘lishi — spermatogenez, Urg‘ochi jinsiy hujayralami hosil bo‘lishi — oogenez deyiladi. Gametogenez to‘rtta bosqichdan iborat - ko‘payish, o’sish, yetilish va shakllanish Gulli o‘simliklarda sporogenez va gametogenez O’simliklarda jinsiy hujayralarning shakllanish jarayoni 2 bosqichga Bo’linadi: 1- bosqich — sporogenez — gaploid sporalaming hosil bo’lishi;
- “HUJAYRA SIKLI” VA “ORGANIZMLARNING KO’PAYISHI” BOBINI O’QITISHDA MASALA VA MASHQLARDAN FOYDALANISH: Ko’payish turlari haqida tushuncha “Hujayra sikli” va “Organizmlarning ko’payishi” boblari yuzasidan masala-mashqlar yeichish Organizmlarning ko’payishi Asosan 2 xil a) jinssiz. b) jinsiy. JINSSIZ KO’PAYISH Jinssiz ko‘payish eng sodda, evolutsiya jarayonidagi ilk bor ko‘payish usulidir. Bu usul bilan ko‘payishda bitta organizm ishtirok etadi. Shu organizm o'z avlodlariga barcha xususiyatlarini deyarli o'zgarmagan holda o'tkazadi. Jinssiz ko'payishning: 1)bo'linish, 2)shizogoniya, 3)kurtaklanish, 4)sporogoniya, 5)vegetativ xillari bor. 1) Bo‘linish usuli bir hujayrali jonzotlarga xosdir. Bo'linish usulidagi ko'payish organizmning mitoz yo‘li bilan ko'payishidir. Bo'linish natijasida hosil bo'lgan ikki avlod (hujayra) o'rtasida genetik axborot va ichki tuzilmalar tengma-teng taqsimlanadi. Hosila organizm (hujayra) o'sadi va qayta bo'linishga tayyorlanib,so'ng yangi organizmni yaratadi. 2) Ayrim bir hujayralilarda, masalan, bezgak plazmodiysining jinssiz ko'payishi ko'p marta bo'linish – shizogoniya usuli bilan kechadi. Hujayra (organizm) shizogoniya bilan ko'payganda,dastavval uning yadrosi birin ketin ko'p marta bo'linadi, hujayra sitoplazmasi esa bo'linmaydi — sitokinez ro'y bermaydi. So'ngra, ona hujayra ichidan har bir hosila yadro bo‘linib ketgan, mayday sitoplazma bilan o‘raladi — bir qancha qiz hujayra (organizmlar)paydo bo‘ladi. Qiz hujayradagi irsiy informatsiya belgilari ona organizmi belgilariga monand ravishda bo‘ladi. Odatda, bu xildagi ko‘payish jinsiy ko‘payish bilan almashinib turadi. 3) Kurtaklanish usuli bilan ko'payishda ona organizmi (hujayra)da yadroning bir qismini tutgan sitoplazmatik do‘mboqcha — kurtak paydo bo‘ladi. Do‘mboqcha o ‘sadi va ona qismidan ajraladi. Ayrim bakteriyalar va kipriklilar shu zaylda ko‘payadi. 4) Spora hosil qilish (sporogoniya). Bu xil ko‘payish ayrim o’simlik va bir hujayrali mavjudotlarning ko‘payish usuli hisoblanadi. Spora — bu ko‘payish jarayonini ta’minlovchi va tashqi ta’sirdan saqlanish uchun qobiqqa o‘ralib olgan hujayralar to‘plamidir. Jinssiz ko‘payishning bir xili bo‘lgan sporogoniyani ayrim bakteriya (yoki bir hujayrali organizm, masalan, ichak balantidiysi, lambliya) larning spora hosil qilishidan farqlamoq lozim. Bu xil sporalanish ko‘payish uchun emas, balki noqulay sharoitdan saqlanishgagina xizmat qiladi. 5) Vegetativ ko‘payish usulida ko‘p hujayrali organizm tanasining bir qismidagi hujayralar to‘plamidan yangi organizm hosil bo‘ladi. Masalan, gidralar ko‘payishida ona organizmidan hujayralar to‘plamidan iborat kurtak hosil bo‘ladi va so‘ng u ajralib, alohida organizmni yaratadi. Vegetativ ko‘payish (masalan, gidralarda) jinsiy ko'payish bilan almashinib turadi. Halqali va kiprikli chuvalchanglar ma’lum qismlarga bo'linib har bir qism o‘z nаvbatida yangi organizm hosil qilishi mumkin. JINSIY KO’PAYISH Jinsiy ko‘payish natijasida genetik informatsiyaning almashinuvi, hosila individda yangi genetik to ‘plamning vujudga kelishi va shunga monand ravishda o ‘zgacha (o‘zgargan) biologik xususiyatga ega bo‘lgan, ya'ni ota-ona organizmiga qaraganda chidamli, moslashuvchan yangi avlod yuzaga keladi. Mana shunga ko’ra ham jinsiy ko‘payish biologik jihatdan afzal va mukammallashgan organizmlaming ko’payish xili hisoblanadi. Jinsiy ko'payish odatda ikki jinsiy hujayra — gametalarning qo‘shilishi bilan ro'y beradi. Jinsiy ko ‘payishning anchagina murakkablashgam xillarini 2 guruhga ajratish mumkin: a)konyugatsiya, b)kopulatsiya. Konyugatsiya bakteriya, infuzoriylarga xos bo‘lgan ko’payish usulidir. Odatda kiprikli sodda hayvonlar oddiy bo‘linish bilan ko‘payadi. Bunday ko‘payishlardan keyingi jinsiy ko'payish — konyugatsiya sodir boladi. Ma’lumki, infuzoriylarda makro va mikronukleolalar mavjud. Konyugatsiya boshlanganda ikki hujayra o‘ta yaqinlashadi - hujayralararo tutashtimvchi tortma hosil bo‘ladi. Kopulatsiya Oogamiya - kopulatsiya bilan boladigan gametogamiyaning eng yuqori shakli. Bir gameta yirik, harakat tuzilmasiga ega emas — bu urg'ochi gameta, ya'ni tuxum hujayradir. Ikkinchi gameta esa mayda, harakatlantiruvchi xivchinga ega — bu erkak jinsiy hujayrasi — spermatozoiddir. Oogamiyada jinsiy hujayralar maxsus a ’zolarda (hayvonlarda urug‘don va tuxumdonlarda) hosil boiadi.Ko‘pgina o‘simliklar va deyarli barcha hayvonlar oogamiya yo‘li bilan ko‘payadi. Partenogenezda yangi avlod urug‘lanmagan tuxum hujayrasidan rivojlanadi. Ma’lumki, partenogenez tabiiy va sun’iy bo‘lishi mumkin.
- GENLARNING O’ZARO TA’SIRI. KOPMLEMENTAR VA EPISTAZ IRSIYLANISH: Genlarning polimer ta’siri va unga oid masalalar yechish Pleyotropiya va unga oid masalalar yechish. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Genlarning o’zaro va ko’p tomonlama ta’siriga oid masalalar yechishga oid tushunchalarni shakllantirish O’quv faoliyatining natijalari: Genlarning polimer ta’siri mavzusini alohida o’ziga xos xususiyatlarini tahlil qilish; Genlarning epistaz ta’siri mavzusini alohida o’ziga xos xususiyatlarini tahlil qilish; Genlarning polimer ta’siri mavzulari bo’yicha masala va mashqlar tuzish va foydalanishni bilib olish, sinovdan o’tkazish; Genlarning epistaz ta’siri bo’yicha masala va mashqlar tuzish va foydalanishni bilib olish, sinovdan o’tkazish.
- GENLARNING EPISTAZ TA’SIRI BO’YIChA MASALALAR YeChISh: Genlarning epistaz ta’siri bu- har xil allellarga kiruvchi genlarning biri ikkinchisining ta’sirini bo’g’ib qo’yish holati. Boshqa allel gen belgilarining rivojlanishini to’sib qo’yadigan gen ingibitor yoki supressor gen deyiladi. Agarda to’sqinlik qilgan genlar dominant bo’lsa, dominant epistaz, retsessiv genlar bo’lsa, retsessiv epistaz deyiladi.
- Diduragay chatishtirishga oid masalalar: Diduragay chatishtirishga oid masalalar yechish Mazuning maqsadi: Talabalarda monoduragay va diduragay chatishtirishga oid masalalar yechish haqida ilmiy dunyoqarashni shakllantirish. O’quv faoliyatining natijalari:Monoduragay chatishtirishga oid masalalar yechishni izoxlaydi. Diduragayga oid masalalar yechishni izoxlaydi
- BIOLOGIYADAN KROSSVORD, CHAYNVORD, REBUS TUZISH.: Botanikada krossvord, chaynvord, rebuslardan foydalanish Zoologiya darslarida krossvord, chaynvord, rebuslardan foydalanish Odam va uning salomatgini o’qitishda krassvord, chaynvord, rebuslardan foydalanish Genetika va Sitologiya asoslarini o’qitishda krassvord, chaynvord, rebuslardan foydalanish
- O’QUVCHILARNING BILIMINI NAZORAT QILISH VA BAXOLASHDA O’YIN MASHQLAR VA MASALALARDAN FOYDALANISH.: O’quvchilar bilimini sinashda didaktik o’yin mashqlardan foydalanish. O’quvchilar bilimini sinashda rolli o’yinli mashqlardan foydalanish. O’quvchilar bilimini sinashda ishbilamonlar o’yiniga oid masala va mashqlardan foydalanish. O’quvchilarning bilimini nazorat qilish va baxolashda o’yin mashqlar va masalalarning ahamiyati.
- O’TKIR ZEXNLILAR MUSOBAQASINI O’TKAZISH METODIKASI.: O’quv mag’ulotining shakli Bilimlarni chuqurlashtirish va kengaytirish bo’yicha amaliy mashg’ulot.
- Mustaqil ta’limni tashkil etishning shakli va mazmuni: Mustaqil ish talabalar o’rganadigan ma’ruza va laboratoriya mashg’ulotlar mavzularidan iborat. Mustaqil ish talabalarning nazariy bilimlarini mustaxkamlashga, internet ma’lumotlaridan foydalanishga o’rgatadi va ularni dunyoqarashini kengaytiradi.
- GENETIKA VA EVOLYUTSION TA`LIMOT: Mustaqil ish talabalar o`rganadigan ma`ruza va laboratoriya mashg`ulotlari mavzularidan iborat.Mustaqil ish talabalarning nazariy bilimlarini mustaxkamlashga internet ma`lumotlaridan foydalanishga o`rgatadi va ularni dunyoqarashini kengaytiradi. O`rta asrlarda Osiyoda tabiat haqidagi tushunchalarning rivojlanishi XIX asrning birinchi yarmida tabiiyot fanidan erishilgan yutuqlar Darvin ta`limotining qisqacha mazmuni (irsiyat, o`zgaruvchanlik, suniy tanlanish) Evolyutsion ta`limotning o`sim-liklar va hayvonlar fiziolo-giyasiga tadbiq etilishi. ekolo-giyaning fan sifatida shakl-lanishi. Lamark ta`limotini Darvin ta`limotiga qarshi qo`yish. Metafizik, kreotsenistik va transformistik dunyoqarashlar. Linney ishlari J.B. Lamark ishlari va ta`limoti. Ch.Darvingacha bo`lgan evolyutsion g`oyalar. Ch.Darvin g`oyalari paydo bo`lishidagi ijtimoiy, iqtisodiy shart sharoitlar. Organik olam evolyutsion ob`ektiv jarayoni sifat-ida Hayotni tuzilish darajalari va uning asosiy tasnifi. Hayotni asoslari. Nazariy biolo-giyaning besh aksiomasi. Diskretlik va elementar evolyutsion hodisa - populyatsiyani genetik tarkibini o`zgarishidir. Mutatsiya jarayoni elementar evolyu-tsion omil sifatida. Genetik kombinatsiya. Tabiiy tanlanish. evolyutsiyani xarakatlanti-ruvchi va yo`naltiruvchi kuchlari. Tabiiy tanlanish omillari. Evolyutsion ta`limotning biogeog-rafiya va geologiyaga tadbiq etilishi. Hayot darajalari. Hayotning molekulyar, genetik, populyatsiya, tur darajalari. Evolyutsion ta`limotning bio-ximiyaviy usul, immunologik usul, evolyutsiyaning modellashtirish usullari. Populyatsiyaning genetik va ekologik birligi. Populyatsiyadagi genetik jarayonlar. Bir va ko`p xujayrali organizmlarni kelib chiqishi. yashash uchun kurashning matematik usulda o`rganish. Gomologik va anologik organlar, organlar oligomerizatsiyasi, poli-merizatsiyasi va koordinatsiyasi. Evolyutsiya tupiklari. Evolyutsion jarayonning tezligi. Odam irqlarining paydo bo`lishi. Odamning kelgusi taraqqiyoti to`g`risida. Evolyutsion ta`limot va tabiatni muxofaza qilish
- “Organik olamning filogenezi” bobi yuzasidan masala va mashqlar yechish: Organik olamning filogenezi bo’yicha masala va mashqlar yechish Reja : 1.Arxey erasi 2.Proterozoy erasi 3. Poleozoy erasi 4. Mezozoy erasi 5. Kaynazoy erasi
- “EKOLOGIYA ASOSLARI” BOBBI YUZASIDAN MASALA VA MASHQLAR YECHISH: Ekologiya asoslari bobini o’ziga xos xususiyatlari. Ekologiya asoslari bobini mavzularini taxlil qilish Ekologiya asoslariga oid masala va mashqlar tuzish
- “TIRIK ORGANIZMLARNING KIMYOVIY TUZILISHI” BOBINI O’QITISHDA MASALA VA MASHQLAR YECHISH.: Molekulyar biologiya bobini o’ziga xos xususiyatlari. Molekulyar biologiya bobini taxlil qilish. Molekulyar biologiya bobiga oid masala va mashqlar tuzish. Biotexnologiya mavzularini o’ziga xos xususiyatlari. Biotexnologiyaga oid masala va mashqlar tuzish.
- BIOLOGIYADAN KROSSVORD, CHAYNVORD, REBUS TUZISH.: Botanikada krossvord, chaynvord, rebuslardan foydalanish Zoologiya darslarida krossvord, chaynvord, rebuslardan foydalanish Odam va uning salomatgini o’qitishda krassvord, chaynvord, rebuslardan foydalanish Genetika va Sitologiya asoslarini o’qitishda krassvord, chaynvord, rebuslardan foydalanish
- O’QUVCHILARNING BILIMINI NAZORAT QILISH VA BAXOLASHDA O’YIN MASHQLAR VA MASALALARDAN FOYDALANISH.: O’quvchilar bilimini sinashda didaktik o’yin mashqlardan foydalanish. O’quvchilar bilimini sinashda rolli o’yinli mashqlardan foydalanish. O’quvchilar bilimini sinashda ishbilamonlar o’yiniga oid masala va mashqlardan foydalanish. O’quvchilarning bilimini nazorat qilish va baxolashda o’yin mashqlar va masalalarning ahamiyati.
- O’TKIR ZEXNLILAR MUSOBAQASINI O’TKAZISH METODIKASI.: O’quv mag’ulotining shakli Bilimlarni chuqurlashtirish va kengaytirish bo’yicha amaliy mashg’ulot.
- Mustaqil ta’limni tashkil etishning shakli va mazmuni: Mustaqil ish talabalar o’rganadigan ma’ruza va laboratoriya mashg’ulotlar mavzularidan iborat. Mustaqil ish talabalarning nazariy bilimlarini mustaxkamlashga, internet ma’lumotlaridan foydalanishga o’rgatadi va ularni dunyoqarashini kengaytiradi.
- GENETIKA VA EVOLYUTSION TA`LIMOT: Mustaqil ish talabalar o`rganadigan ma`ruza va laboratoriya mashg`ulotlari mavzularidan iborat.Mustaqil ish talabalarning nazariy bilimlarini mustaxkamlashga internet ma`lumotlaridan foydalanishga o`rgatadi va ularni dunyoqarashini kengaytiradi. O`rta asrlarda Osiyoda tabiat haqidagi tushunchalarning rivojlanishi XIX asrning birinchi yarmida tabiiyot fanidan erishilgan yutuqlar Darvin ta`limotining qisqacha mazmuni (irsiyat, o`zgaruvchanlik, suniy tanlanish) Evolyutsion ta`limotning o`sim-liklar va hayvonlar fiziolo-giyasiga tadbiq etilishi. ekolo-giyaning fan sifatida shakl-lanishi. Lamark ta`limotini Darvin ta`limotiga qarshi qo`yish. Metafizik, kreotsenistik va transformistik dunyoqarashlar. Linney ishlari J.B. Lamark ishlari va ta`limoti. Ch.Darvingacha bo`lgan evolyutsion g`oyalar. Ch.Darvin g`oyalari paydo bo`lishidagi ijtimoiy, iqtisodiy shart sharoitlar. Organik olam evolyutsion ob`ektiv jarayoni sifat-ida Hayotni tuzilish darajalari va uning asosiy tasnifi. Hayotni asoslari. Nazariy biolo-giyaning besh aksiomasi. Diskretlik va elementar evolyutsion hodisa - populyatsiyani genetik tarkibini o`zgarishidir. Mutatsiya jarayoni elementar evolyu-tsion omil sifatida. Genetik kombinatsiya. Tabiiy tanlanish. evolyutsiyani xarakatlanti-ruvchi va yo`naltiruvchi kuchlari. Tabiiy tanlanish omillari. Evolyutsion ta`limotning biogeog-rafiya va geologiyaga tadbiq etilishi. Hayot darajalari. Hayotning molekulyar, genetik, populyatsiya, tur darajalari. Evolyutsion ta`limotning bio-ximiyaviy usul, immunologik usul, evolyutsiyaning modellashtirish usullari. Populyatsiyaning genetik va ekologik birligi. Populyatsiyadagi genetik jarayonlar. Bir va ko`p xujayrali organizmlarni kelib chiqishi. yashash uchun kurashning matematik usulda o`rganish. Gomologik va anologik organlar, organlar oligomerizatsiyasi, poli-merizatsiyasi va koordinatsiyasi. Evolyutsiya tupiklari. Evolyutsion jarayonning tezligi. Odam irqlarining paydo bo`lishi. Odamning kelgusi taraqqiyoti to`g`risida. Evolyutsion ta`limot va tabiatni muxofaza qilish
- “Organik olamning filogenezi” bobi yuzasidan masala va mashqlar yechish: Organik olamning filogenezi bo’yicha masala va mashqlar yechish Reja : 1.Arxey erasi 2.Proterozoy erasi 3. Poleozoy erasi 4. Mezozoy erasi 5. Kaynazoy erasi
- “EKOLOGIYA ASOSLARI” BOBBI YUZASIDAN MASALA VA MASHQLAR YECHISH: Ekologiya asoslari bobini o’ziga xos xususiyatlari. Ekologiya asoslari bobini mavzularini taxlil qilish Ekologiya asoslariga oid masala va mashqlar tuzish
- “TIRIK ORGANIZMLARNING KIMYOVIY TUZILISHI” BOBINI O’QITISHDA MASALA VA MASHQLAR YECHISH.: Molekulyar biologiya bobini o’ziga xos xususiyatlari. Molekulyar biologiya bobini taxlil qilish. Molekulyar biologiya bobiga oid masala va mashqlar tuzish. Biotexnologiya mavzularini o’ziga xos xususiyatlari. Biotexnologiyaga oid masala va mashqlar tuzish.
- BIOLOGIYADAN KROSSVORD, CHAYNVORD, REBUS TUZISH.: Botanikada krossvord, chaynvord, rebuslardan foydalanish Zoologiya darslarida krossvord, chaynvord, rebuslardan foydalanish Odam va uning salomatgini o’qitishda krassvord, chaynvord, rebuslardan foydalanish Genetika va Sitologiya asoslarini o’qitishda krassvord, chaynvord, rebuslardan foydalanish
- O’QUVCHILARNING BILIMINI NAZORAT QILISH VA BAXOLASHDA O’YIN MASHQLAR VA MASALALARDAN FOYDALANISH.: O’quvchilar bilimini sinashda didaktik o’yin mashqlardan foydalanish. O’quvchilar bilimini sinashda rolli o’yinli mashqlardan foydalanish. O’quvchilar bilimini sinashda ishbilamonlar o’yiniga oid masala va mashqlardan foydalanish. O’quvchilarning bilimini nazorat qilish va baxolashda o’yin mashqlar va masalalarning ahamiyati.
- O’TKIR ZEXNLILAR MUSOBAQASINI O’TKAZISH METODIKASI.: O’quv mag’ulotining shakli Bilimlarni chuqurlashtirish va kengaytirish bo’yicha amaliy mashg’ulot.
- Mustaqil ta’limni tashkil etishning shakli va mazmuni: Mustaqil ish talabalar o’rganadigan ma’ruza va laboratoriya mashg’ulotlar mavzularidan iborat. Mustaqil ish talabalarning nazariy bilimlarini mustaxkamlashga, internet ma’lumotlaridan foydalanishga o’rgatadi va ularni dunyoqarashini kengaytiradi.
- GENETIKA VA EVOLYUTSION TA`LIMOT: Mustaqil ish talabalar o`rganadigan ma`ruza va laboratoriya mashg`ulotlari mavzularidan iborat.Mustaqil ish talabalarning nazariy bilimlarini mustaxkamlashga internet ma`lumotlaridan foydalanishga o`rgatadi va ularni dunyoqarashini kengaytiradi. O`rta asrlarda Osiyoda tabiat haqidagi tushunchalarning rivojlanishi XIX asrning birinchi yarmida tabiiyot fanidan erishilgan yutuqlar Darvin ta`limotining qisqacha mazmuni (irsiyat, o`zgaruvchanlik, suniy tanlanish) Evolyutsion ta`limotning o`sim-liklar va hayvonlar fiziolo-giyasiga tadbiq etilishi. ekolo-giyaning fan sifatida shakl-lanishi. Lamark ta`limotini Darvin ta`limotiga qarshi qo`yish. Metafizik, kreotsenistik va transformistik dunyoqarashlar. Linney ishlari J.B. Lamark ishlari va ta`limoti. Ch.Darvingacha bo`lgan evolyutsion g`oyalar. Ch.Darvin g`oyalari paydo bo`lishidagi ijtimoiy, iqtisodiy shart sharoitlar. Organik olam evolyutsion ob`ektiv jarayoni sifat-ida Hayotni tuzilish darajalari va uning asosiy tasnifi. Hayotni asoslari. Nazariy biolo-giyaning besh aksiomasi. Diskretlik va elementar evolyutsion hodisa - populyatsiyani genetik tarkibini o`zgarishidir. Mutatsiya jarayoni elementar evolyu-tsion omil sifatida. Genetik kombinatsiya. Tabiiy tanlanish. evolyutsiyani xarakatlanti-ruvchi va yo`naltiruvchi kuchlari. Tabiiy tanlanish omillari. Evolyutsion ta`limotning biogeog-rafiya va geologiyaga tadbiq etilishi. Hayot darajalari. Hayotning molekulyar, genetik, populyatsiya, tur darajalari. Evolyutsion ta`limotning bio-ximiyaviy usul, immunologik usul, evolyutsiyaning modellashtirish usullari. Populyatsiyaning genetik va ekologik birligi. Populyatsiyadagi genetik jarayonlar. Bir va ko`p xujayrali organizmlarni kelib chiqishi. yashash uchun kurashning matematik usulda o`rganish. Gomologik va anologik organlar, organlar oligomerizatsiyasi, poli-merizatsiyasi va koordinatsiyasi. Evolyutsiya tupiklari. Evolyutsion jarayonning tezligi. Odam irqlarining paydo bo`lishi. Odamning kelgusi taraqqiyoti to`g`risida. Evolyutsion ta`limot va tabiatni muxofaza qilish
- O’SIMLIKLARNING ASOSIY BO’LIMLARI: O’simliklarning asosiy bo’limlari
- O’simliklar sistematikasida masala va mashqlardan foydalanish: O’simliklar sistematikasi haqida tushuncha. O’simliklar sistematikasi doir masala va mashqlardan foydalanishning ahamiyati. O’simliklarning asosiy bo’limlaridan masala va mashqlar tuzish
- O’simliklar ekologiyasi yuzasidan masala va mashqlar yechish: O’simliklar ekologiyasi mavzularini o’ziga xos xususiyatlar. O’simliklar ekologiyasi mavzularini o’qitishda foydalanishning ahamiyati. O’simliklar ekologiyasi mavzularini o’qitishda masala va mashqlardan foydalanishning ularning o’ziga xos xususiyatlari.
- TIRIK ORGANIZMLARNING KIMYOVIY TUZILISHI” BOBINI O’QITISHDA MASALA VA MASHQLAR YECHISH.: Molekulyar biologiya bobini o’ziga xos xususiyatlari. Molekulyar biologiya bobini taxlil qilish. Molekulyar biologiya bobiga oid masala va mashqlar tuzish. Biotexnologiya mavzularini o’ziga xos xususiyatlari. Biotexnologiyaga oid masala va mashqlar tuzish.
- BIOLOGIYADAN KROSSVORD, CHAYNVORD, REBUS TUZISH.: Botanikada krossvord, chaynvord, rebuslardan foydalanish Zoologiya darslarida krossvord, chaynvord, rebuslardan foydalanish Odam va uning salomatgini o’qitishda krassvord, chaynvord, rebuslardan foydalanish Genetika va Sitologiya asoslarini o’qitishda krassvord, chaynvord, rebuslardan foydalanish
- O’QUVCHILARNING BILIMINI NAZORAT QILISH VA BAXOLASHDA O’YIN MASHQLAR VA MASALALARDAN FOYDALANISH.: O’quvchilar bilimini sinashda didaktik o’yin mashqlardan foydalanish. O’quvchilar bilimini sinashda rolli o’yinli mashqlardan foydalanish. O’quvchilar bilimini sinashda ishbilamonlar o’yiniga oid masala va mashqlardan foydalanish. O’quvchilarning bilimini nazorat qilish va baxolashda o’yin mashqlar va masalalarning ahamiyati.
- O’TKIR ZEXNLILAR MUSOBAQASINI O’TKAZISH METODIKASI.: O’quv mag’ulotining shakli Bilimlarni chuqurlashtirish va kengaytirish bo’yicha amaliy mashg’ulot.
- Mustaqil ta’limni tashkil etishning shakli va mazmuni: Mustaqil ish talabalar o’rganadigan ma’ruza va laboratoriya mashg’ulotlar mavzularidan iborat. Mustaqil ish talabalarning nazariy bilimlarini mustaxkamlashga, internet ma’lumotlaridan foydalanishga o’rgatadi va ularni dunyoqarashini kengaytiradi.
- GENETIKA VA EVOLYUTSION TA`LIMOT: Mustaqil ish talabalar o`rganadigan ma`ruza va laboratoriya mashg`ulotlari mavzularidan iborat.Mustaqil ish talabalarning nazariy bilimlarini mustaxkamlashga internet ma`lumotlaridan foydalanishga o`rgatadi va ularni dunyoqarashini kengaytiradi. O`rta asrlarda Osiyoda tabiat haqidagi tushunchalarning rivojlanishi XIX asrning birinchi yarmida tabiiyot fanidan erishilgan yutuqlar Darvin ta`limotining qisqacha mazmuni (irsiyat, o`zgaruvchanlik, suniy tanlanish) Evolyutsion ta`limotning o`sim-liklar va hayvonlar fiziolo-giyasiga tadbiq etilishi. ekolo-giyaning fan sifatida shakl-lanishi. Lamark ta`limotini Darvin ta`limotiga qarshi qo`yish. Metafizik, kreotsenistik va transformistik dunyoqarashlar. Linney ishlari J.B. Lamark ishlari va ta`limoti. Ch.Darvingacha bo`lgan evolyutsion g`oyalar. Ch.Darvin g`oyalari paydo bo`lishidagi ijtimoiy, iqtisodiy shart sharoitlar. Organik olam evolyutsion ob`ektiv jarayoni sifat-ida Hayotni tuzilish darajalari va uning asosiy tasnifi. Hayotni asoslari. Nazariy biolo-giyaning besh aksiomasi. Diskretlik va elementar evolyutsion hodisa - populyatsiyani genetik tarkibini o`zgarishidir. Mutatsiya jarayoni elementar evolyu-tsion omil sifatida. Genetik kombinatsiya. Tabiiy tanlanish. evolyutsiyani xarakatlanti-ruvchi va yo`naltiruvchi kuchlari. Tabiiy tanlanish omillari. Evolyutsion ta`limotning biogeog-rafiya va geologiyaga tadbiq etilishi. Hayot darajalari. Hayotning molekulyar, genetik, populyatsiya, tur darajalari. Evolyutsion ta`limotning bio-ximiyaviy usul, immunologik usul, evolyutsiyaning modellashtirish usullari. Populyatsiyaning genetik va ekologik birligi. Populyatsiyadagi genetik jarayonlar. Bir va ko`p xujayrali organizmlarni kelib chiqishi. yashash uchun kurashning matematik usulda o`rganish. Gomologik va anologik organlar, organlar oligomerizatsiyasi, poli-merizatsiyasi va koordinatsiyasi. Evolyutsiya tupiklari. Evolyutsion jarayonning tezligi. Odam irqlarining paydo bo`lishi. Odamning kelgusi taraqqiyoti to`g`risida. Evolyutsion ta`limot va tabiatni muxofaza qilish