Molekulyar biotexnologiya

Ushbu darslik molekulyar biotexnologiya fani asoslarini o‘rganishga bag‘ishlangan. Unda gen muhandisligi, hujayra muhandisligi, DНК texnologiyalari, plazmidlar, gen klonlash, genetik kod, replikatsiya, transkripsiyа, translyatsiya, PCR, gel elektroforezi, DNK gibridizatsiyasi, gen muhandisligi (o‘simliklar, hayvonlar, mikroorganizmlar), genetik kutubxonalar yaratish, molekulyar markerlar, genetik xaritagrafiya, genetik seleksiya, biotexnologik mahsulotlar, GMOlar va ularning bioxavfsizligi kabi muhim mavzular chuqur yoritilgan. Darslik talabalar va mutaxassislar uchun mo‘ljallangan bo‘lib, zamonaviy biotexnologiya yutuqlarini va uning istiqbollarini tushunishga yordam beradi.

Asosiy mavzular

Molekulyar biotexnologiyaga kirish: Molekulyar biotexnologiyaning paydo bo‘lishi, rivojlanish tarixi, boshqa fanlar bilan bog‘liqligi hamda istiqbollari va xavfli jihatlari yoritilgan.
Molekulyar biotexnologiyada foydalaniladigan biologik tizimlar: Mikroorganizmlar, o‘simliklar va hayvonlar hujayralari, prokaryot va eukariot hujayralarning tuzilishi va funksiyalari hamda ularning molekulyar biotexnologiyada qo‘llanilishi haqida ma'lumot berilgan.
DНК tuzilishi: DНКning kimyoviy tuzilishi, nukleotid tarkibi, qo‘shaaloq spiral tuzilishi va uning genetik axborotni saqlashdagi roli tushuntirilgan.
Replikatsiya: DНКning o‘z-o‘zini ko‘paytirish (sintiz) jarayoni, uning mexanizmlari va bosqichlari haqida batafsil ma'lumot berilgan.
Genetik axborotning deşifr qilinishi: RNK va oqsil: Genetik kod, RNK turlari, transkripsiya va translatsiya jarayonlari, oqsillarning tuzilishi va funksiyalari yoritilgan.
Rekombinant DNK texnologiyasi: Rekombinant DNK texnologiyasining asosiy usullari, jumladan, restriksiyа fermentlari, klonlash vektorlari, transformatsiya va tanlash haqida batafsil ma'lumot berilgan.
Plazmid vektorlari. Transformatsiya va tanlash: Plazmidlar haqida umumiy tushuncha, pBR322 vektori, transformatsiya va tanlash jarayonlari batafsil bayon qilingan.
Genomik kutubxonani yaratish: Genomik kutubxonalarni yaratishning maqsadi, usullari va DNK-zondlar yordamida skrining qilish haqida ma'lumot berilgan.
Gibridizatsiya yordamida skrining qilish. DNK polimorfizmi: DNK gibridizatsiyasi, DNK-zondlar, DNK polimorfizmi turlari va ularning DNK diagnostikasida qo'llanilishi haqida ma'lumot berilgan.
Eukariotlarning struktural genlarini klonlash: Eukariot genlarni klonlash usullari, jumladan, retrovirus vektorlari va DNK mikroin'eksiyasi haqida ma'lumot berilgan.
Prokaryotlarning genetik transformatsiyasi. DNKni E.coli ga ko‘chirish: Prokaryotlarda genetik transformatsiya va DNKning E.coli ga ko‘chirilishi usullari, shu jumladan elektroforеz haqida ma'lumot berilgan.
DNKni kimyoviy sintezi, nukleotid ketma-ketligini aniqlash: DNKni kimyoviy sintezlash usullari, nukleotid ketma-ketligini aniqlash usullari (Sanger usuli) va PZR texnologiyasi haqida ma'lumot berilgan.
DNK amplifikatsiyasi. Polimeraza zanjir reaksiyasi: DNK amplifikatsiyasi, PZR usuli, uning bosqichlari va qo'llanilishi haqida batafsil ma'lumot berilgan.
Tijoriy mahsulotlarni ishlab chiqarishda rekombinant mikroorganizmlardan foydalanish: Rekombinant mikroorganizmlardan tibbiyot, qishloq xo‘jaligi va sanoat sohalarida foydalanish, jumladan, insulin, somatotropin, interferon ishlab chiqarish haqida ma'lumot berilgan.
O‘simliklar gen muhandisligi: O‘simliklarda gen muhandisligining bosqichlari, agro-bakteriyalar yordamida transformatsiya qilish, genetik o‘zgargan o‘simliklar yaratish va ularning afzalliklari haqida ma'lumot berilgan.
O‘simliklar gen muhandisligi yutuqlari: GM o‘simliklarning yaratilishi va ularning global bozordagi o‘rni, shuningdek, metabolik muhandislik yutuqlari haqida ma'lumot berilgan.
Transgen o‘simliklar bioxavfsizligi muammolari: Transgen o‘simliklarning potentsial xavflari, jumladan, allergiklik, toksiklik, genetik o‘zgarishlar, atrof-muhitga ta’siri va ularning oldini olish choralari haqida ma'lumot berilgan.
Hujayra seleksiya va hujayra muhandisligining asosiy usullari: Hujayra seleksiyasi turlari, in vitro urug‘lantirish, hujayra madaniyati, mikroklonal ko‘paytirish, somatik gibridizatsiya va hujayra muhandisligining boshqa usullari haqida ma'lumot berilgan.
O‘simlik hujayralarining protoplastlari: Protoplastlar, ularni ajratish va biriktirish usullari hamda o‘simliklarning mikroklonal ko‘payishi haqida ma'lumot berilgan.
Molekulyar markerlar: tasnifi va qo‘llanilishi: Molekulyar markerlar turlari, ularning qo‘llanilishi, MAS va genomik seleksiya usullari haqida batafsil ma'lumot berilgan.
Transgen hayvonlar: Transgen hayvonlar yaratish strategiyalari, jumladan, DNK mikroin'eksiyasi, retrovirus vektorlari, klonlash va monoklonal antitanalar ishlab chiqarish haqida ma'lumot berilgan.
Molekulyar biotexnologiya sohasidagi tadqiqotlarni nazorat qilish. Biotexnologik tadqiqotlarni patentlash: Molekulyar biotexnologiya sohasidagi tadqiqotlarni nazorat qilish, biotexnologik ixtirolarni patentlash, genetik resurslar, patent qonunchiligi va biotexnologik mahsulotlarning xavfsizligi masalalari haqida ma'lumot berilgan.
Atamalar lug‘ati: Darslikda ishlatilgan asosiy atamalar va ularning ta'riflari keltirilgan.