Ғўза-ғалла навбатлаб экиш тизимида юмшоқ буғдойнинг дон ҳосили ва сифатини ошириш
Ushbu avtoreferat, Gʻoʻza-Gʻalla navbatlab ekish tizimida qishloq xoʻjaligi ekinlarining hosildorligi va sifatini oshirishga bagʻishlangan ilmiy-tadqiqot ishining asosiy natijalarini oʻz ichiga oladi. Tadqiqot Qashqadaryo viloyati sharoitida, ayniqsa, och tuproqli boʻz tuproqlarda olib borilgan. Asosiy eʼtibor qishki yumshoq bugʻdoy va paxta ekinlarining hosildorligi hamda sifatini yaxshilashga qaratilgan. Tadqiqot natijasida takroriy va oraliq ekinlardan foydalanishning tuproq unumdorligiga ijobiy taʼsiri, ekinlarning oʻsishi va rivojlanishiga taʼsir etishi hamda iqtisodiy samaradorlikni oshirish boʻyicha ilmiy-amaliy asoslar ishlab chiqilgan.
Asosiy mavzular
- Tadqiqotning dolzarbligi va zarurati: Jahon miqyosida qishloq xoʻjaligi ekinlari hosildorligini oshirishga qaratilgan saʼy-harakatlar bilan birga, tuproq unumdorligini saqlash va oshirish muhim ahamiyat kasb etadi. Bu borada navbatlab ekish tizimlaridan foydalanish ekologik toza mahsulot yetishtirish va tuproqni organik moddalar bilan boyitishning samarali usuli hisoblanadi. Oʻzbekistonda ham ushbu yoʻnalishda amalga oshirilayotgan ishlar va qabul qilingan qarorlar tadqiqotning dolzarbligini asoslaydi.
- Tadqiqot obyekti va predmeti: Tadqiqot obyekti sifatida Qashqadaryo viloyatining sugʻoriladigan och tupli boʻz tuproqlari, jumladan, qishki yumshoq bugʻdoy (Gʻozgʻon navi), paxta (Buxoro-8 navi), noʻxot (Durdona), makkajugʻori (Qorasuv-350) navlari olingan. Tadqiqot predmeti esa, gʻoʻza-gʻalla navbatlab ekish tizimida asosiy, takroriy va oraliq ekinlarni ekish usullari, ularning oʻsishi, rivojlanishi, hosildorligi, tuproqqa qoldirilgan organik qoldiqlar hamda tuproqning agrofizik va agrokimyoviy xususiyatlariga taʼsirini oʻrganishdir.
- Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Ilk bor Qashqadaryo viloyati sharoitida gʻoʻza-gʻalla navbatlab ekish tizimida takroriy va oraliq ekinlardan foydalanib, tuproq unumdorligini saqlash va oshirish, qishki yumshoq bugʻdoy va paxtadan yuqori va sifatli hosil olishning ilmiy-amaliy asoslari ishlab chiqilgan. Tadqiqotda takroriy va oraliq ekinlar hosildorligi va ulardan olingan biomassa tahlil qilinib, tuproqning agrofizik va agrokimyoviy koʻrsatkichlariga taʼsirini ilmiy jihatdan isbotlangan.
- Tadqiqotning amaliy natijalari va iqtisodiy samaradorligi: Tadqiqot natijalariga koʻra, takroriy va oraliq ekinlardan foydalanish paxta hosilini 1,8-5,0 sentner/ga ga oshirgan va har gektaridan 2240,1-3915,4 ming soʻm qoʻshimcha sof daromad olib kelgan. Qishki bugʻdoy hosildorligini esa 6,1-9,6 sentner/ga oshirib, 1792,2-2848,8 ming soʻm sof daromad hamda 28,8-45,4% rentabellikni taʼminlagan. Ushbu natijalar qishloq xoʻjaligi ishlab chiqarishini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega.