Tilshunoslik va tabiiy fanlar

Ushbu lug'at O'zbekiston Respublikasi Oliy va O'rta Maxsus Ta'lim Vazirligi tomonidan Namangan Davlat Universiteti uchun tayyorlangan "Tilshunoslik va Tabiiy Fanlar" fanidan iborat. Lug'atda tilshunoslik va tabiy fanlarga oid asosiy terminlar va ularning izohlari keltirilgan. Kitobda tilshunoslikning turli yo'nalishlari, nazariy konsepsiyalar, grammatik kategoriyalar, fonetika, semasiologiya, etimologiya, frazeologiya kabi mavzular yoritilgan. Har bir terminning izohida uning ilmiy mohiyati, kelib chiqishi va qo'llanilishi haqida ma'lumot berilgan. Lug'at talabalar, o'qituvchilar va tilshunoslikka qiziquvchilar uchun foydali manba bo'lib xizmat qiladi.

Asosiy mavzular

• Ilmi qol va Ilmi xol: Bu mavzuda Abu Rayhon Beruniy va Bahouddin Naqshband kabi allomalarning ilmiy bilimlar haqidagi qarashlari va ularning tafakkuriga asoslangan bilim turlari yoritiladi.
• Fan: Fan tushunchasi, uning tabiat va jamiyatni o'rganishdagi roli va bilish jarayonidagi ahamiyati haqida ma'lumot beriladi.
• Oraz va Javhar: Bu mavzuda Aristotel falsafasidagi aksidensiya (oraz) va mohiyat (javhar) tushunchalari, ularning sezgi va idrok bilan bog'liqligi izohlanadi.
• Sistema: Sistemaning tuzilishi, qismlari, o'zaro munosabati va dialektik mohiyati haqida ma'lumot beriladi.
• Metodologik asos: Ilmiy tadqiqotlarning asosiy tamoyillari, jumladan, obyektga yondashuv, ziddiyatlar, sistemaviylik, shakl va mazmun dialektikasi kabi jihatlar tahlil qilinadi.
• Substansiya va Oraz: Falsafadagi substansiya (doimiy, barqaror narsa) va obraz (o'zgaruvchi narsa) tushunchalari, ularning antik davrdan hozirgi kungacha bo'lgan evolyutsiyasi yoritiladi.
• Til birliklari va Grammatik ma'no: Tilning asosiy birliklari (fonema, morfema, leksema) va grammatik ma'noning turlari (nosintaktik, sintaktik, subyektiv) haqida ma'lumot beriladi.
• Grammatik shakl va Sinergetika: Grammatik shaklning mazmun bilan aloqasi va sinergetika dialektikasining tabiat va jamiyat taraqqiyotidagi o'rni tushuntiriladi.
• Mantiqiy yo'nalish va Por-Royal grammatikasi: Tilshunoslikdagi mantiqiy yo'nalish, uning muammolari va "Por-Royal grammatikasi"ning tilshunoslikka ta'siri haqida so'z yuritiladi.
• Fonetik hodisalar: Assimilyatsiya, metateza, proteza, apokopa, eliziya, sinerezis, aferezis, dissimilyatsiya kabi fonetik hodisalar va ularning o'zbek tilidagi namunalari keltiriladi.
• Til turlari va lingvistik tahlil: Amorf, analitik, sintetik tillar, lingvistik tipologiya, morfem, nomema, semema, etimologiya, frazeologiya kabi tushunchalar va ularning o'zaro farqlari yoritiladi.
• Lug'at turlari: Ensiklopedik, filologik lug'atlar va ularning turlari (izohli, sinonimlar, omonimlar va boshqalar) hamda lug'at maqolasi tushunchasi izohlanadi.
• Onomasiologiya va Onomastika: Narsa va hodisalarga nom berish, ularning sabab va qonuniyatlarini o'rganuvchi fanlar, xususan, antroponimika, toponimika, etnonimika haqida ma'lumot beriladi.
• Eksperimental fonetika va Fonologiya: Nutq tovushlarining fiziologik va akustik xususiyatlarini o'rganuvchi fan hamda fonemalarning farqlovchi belgilarini o'rganuvchi fonologiya haqida so'z yuritiladi.