Жинғил (Lycium L.) туркум турларининг морфобиологияси ва фойдаланиш истиқболлари
Ushbu doktorlik dissertatsiyasi Lycium L. turkumining O'zbekistonda tarqalgan turlarini umumiy o'rganish, ularning morfobiologik xususiyatlarini aniqlash va ko'paytirish usullarini ishlab chiqishga bag'ishlangan. Tadqiqotda ushbu turkumga mansub Lycium L. ning to'rtta turi: L. barbarum, L. dasystemum, L. depressum va L. ruthenicumning o'sishi, rivojlanishi, fenologiyasi, biologiyasi, urug' va vegetativ ko'payish usullari, shuningdek, mevalarining kimyoviy tarkibi o'rganilgan. Natijalar bo'yicha ushbu o'simliklarni O'zbekiston sharoitida o'stirish va dorivor vosita sifatida foydalanish bo'yicha tavsiyalar berilgan.
Asosiy mavzular
- Lycium L. turkumining o'rganilishi, tarqalishi, ekologiyasi va xo'jalik ahamiyati: Ushbu bobda Lycium L. turkumining jahon va O'zbekistondagi o'rganilish tarixi, tarqalishi, ekologik xususiyatlari va xo'jalik ahamiyati haqidagi ilmiy tadqiqotlar tahlil qilingan. Lycium L. turkumiga oid umumiy ma'lumotlar, O'zbekiston florasidagi o'rni, mahalliy va introduksiyalangan turlarning tavsifi keltirilgan. Tadqiqot hududining tabiiy sharoitlari, ob'ektlari va tadqiqot usullari ham ko'rsatib o'tilgan.
- Lycium L. turkumining morfobiologiyasi va ko'paytirish usullari: Ushbu bobda Lycium L. ning to'rtta turining urug'lari va ko'chatlarining morfologik ko'rsatkichlari, urug'larning laboratoriya va dala sharoitlarida unuvchanligi, optimal ko'paytirish usullari tadqiq qilingan. Vegetativ ko'paytirish usullari, xususan qalamchalar orqali ko'paytirish samaradorligi aniqlangan. Shuningdek, urug'larni ekish muddatlari, chuqurligi va bu omillarning unuvchanlikka ta'siri o'rganilgan.
- Lycium L. turkumining ontogenezi, fenologiyasi, gullash biologiyasi va urug' mahsuldorligi: Ushbu bobda Lycium L. turlarining ontogenetik rivojlanish bosqichlari, fenologik davrlari (birinchi yildan boshlab), gullash biologiyasi, gullash davomida harorat va namlikning ta'siri, urug' mahsuldorligi va uning yil davomida o'zgarishi tadqiq qilingan. Ma'lumotlar jadvallar va grafiklar orqali tasvirlangan.
- Lycium L. turkumining biom kimyoviy tarkibi: Dissertatsiyaning bu qismida Lycium L. turkumining mevalaridagi aminokislotalar, vitaminlar, uglevodlar va flavonoidlarning miqdoriy ko'rsatkichlari aniqlangan. Turli turlarning mevalaridagi ushbu moddalarning miqdori taqqoslangan va dorivor ahamiyati ko'rsatilgan.
- Xulosalar: Tadqiqot natijalari asosida Lycium L. turkumining O'zbekiston sharoitida o'stirish, ko'paytirish va dorivor vosita sifatida foydalanish bo'yicha ilmiy va amaliy tavsiyalar ishlab chiqilgan. Xususan, urug'larni ekish muddatlari, chuqurligi, ko'paytirish usullari va mevalarining kimyoviy tarkibini o'rganish natijalari asosida xulosalar chiqarilgan.