Шўрланишга бардошли G.HIRSUTUM L. турига мансуб ғўза навлари селекцияси
Ushbu doktorlik dissertatsiyasi (DSc) "Sho'rlanishga bardoshli G.hirsutum L. turiga mansub g'o'za navlari seleksiyasi" mavzusiga bag'ishlangan. Tadqiqotda sho'rlangan tuproqlar sharoitida G.hirsutum L. turiga mansub yo'vvoyi va ruderal shakllar hamda AQSh seleksiyasiga mansub navlar bilan murakkab chatishtirish usullari orqali olingan duragaylarda qimmatli xo'jalik belgilari, jumladan, hosildorlik, tolasi sifati va tezpisharlik kabi xususiyatlari o'rganilib, sho'rlanishga chidamli yangi g'o'za navlarini yaratish bo'yicha ilmiy ishlar amalga oshirilgan. Tadqiqot natijasida "Guliston", "S-5706" va "S-5707" navlari yaratilgan bo'lib, ular respublikamizning turli hududlarida ekish uchun tavsiya etilgan.
Asosiy mavzular
- Tadqiqot mavzusining dolzarbligi va zarurati: Yer yuzida sho'rlanish muammosining global miqyosda o'sishi va uning qishloq xo'jaligiga, xususan, g'o'za hosildorligiga ta'sirining kuchayishi ushbu tadqiqotning dolzarbligini belgilaydi. Sho'rga chidamli, tezpishar, yuqori tolali navlarni yaratish qishloq xo'jaligi uchun muhim vazifa hisoblanadi.
- Tadqiqotning O'zbekiston Respublikasi Prezidentining qarorlari bilan bog'liqligi: Tadqiqot O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi 4947-sonli "Harakatlar strategiyasi" va 2019 yil 23 oktyabrdagi PF-5853-sonli "Qishloq xo'jaligini rivojlantirishning 2020-2030 yillarga mo'ljallangan strategiyasi" kabi me'yoriy-huquqiy hujjatlarda belgilangan vazifalarni bajarishga qaratilgan.
- Tadqiqotning xorijiy ilmiy-tadqiqotlar sharhi: Dunyodagi yetakchi ilmiy markazlarda ham sho'rga chidamli va suv tanqisligiga bardoshli navlarni yaratish bo'yicha keng ko'lamli tadqiqotlar olib borilmoqda. Ushbu tadqiqotda AQSh, Xitoy, Avstraliya, Hindiston kabi davlatlarning tajribalari ham o'rganilgan.
- Tadqiqotning maqsadi va vazifalari: Maqsadi – sho'rga chidamli va yuqori xo'jalik belgilarga ega bo'lgan yangi g'o'za navlarini yaratish. Vazifalari – sho'rga chidamli yo'vvoyi va ruderal shakllarni aniqlash, ularni chatishtirish, duragaylarni o'rganish va yangi navlarni yaratish.
- Tadqiqot obyekti va predmeti: Obyekti – Meksikaning Yucatan yarim orolidan keltirilgan G.hirsutum L. turiga mansub yo'vvoyi va ruderal shakllar hamda AQSh seleksiyasiga mansub navlar. Predmeti – murakkab chatishtirish usullari, sho'r sharoitida duragaylarda xo'jalik belgilari va tola sifatining o'rganilishi.
- Tadqiqot usullari: Murakkab va resiprok duragaylash, fenologik kuzatuvlar, tuproq sho'rlanishiga bardoshlilikni aniqlash, tanlov ishlari, matematik va variatsion tahlil usullaridan foydalanilgan.
- Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Meksika genofondidan foydalangan holda yangi g'o'za navlarini yaratish, duragaylashning samaradorligini o'rganish va ota-ona shakllarining genetik xususiyatlarini aniqlash.
- Tadqiqot natijalarining amaliy ahamiyati: Yangi "Guliston", "S-5706" va "S-5707" navlarining yaratilishi, ularning Sirdaryo, Xorazm va Surxondaryo viloyatlarida rayonlashtirilishi va hosildorligi, tola sifati bo'yicha ijobiy natijalarga erishilganligi.
- Tavsiyalar: Sho'rga chidamli navlarni yaratishda yo'vvoyi, ruderal va xorijiy navlardan foydalanish; yangi yaratilgan "Guliston", "S-5706" va "S-5707" navlarini respublikamizning sho'r va suv tanqis hududlarida ekish; IV tip tolali navlarni ishlab chiqarishga joriy etish.