Ўзбекистон флорасидаги Scutellaria L. туркумига мансуб ўсимликларнинг флавоноидлари ва қутбсиз бирикмалари ҳамда улар асосида самарали дори воситаларини яратиш истиқболлари

Ushbu doktorlik dissertatsiyasi jahon florasidagi Scutellaria L. turkumiga mansub o‘simliklarning kimyoviy tarkibini, xususan, ulardagi flavonoidlar va qutbsiz birikmalarni o‘rganishga bag‘ishlangan. Tadqiqotda O‘zbekiston florasidagi etti tur Scutellaria o‘simligining kimyoviy tarkibi o‘rganilib, yangi flavonoid birikmalari ajratib olindi va ularning tuzilishi aniqlandi. Shuningdek, o‘simliklarning biologik faolligi, xususan, ularning adaptogen, gipoksiyaga qarshi, yallig‘lanishga qarshi va boshqa ta’sirlari o‘rganildi. Tadqiqot natijalari asosida yangi dori vositalari yaratish istiqbollari ko‘rsatib berilgan.

Asosiy mavzular

• Scutellaria L. turkumiga mansub o‘simliklarning flavonoidlari va qutbsiz birikmalari: Tadqiqotning asosiy obyekti O‘zbekiston florasidagi Scutellaria turkumiga mansub yetti tur o‘simlik (S. adenostegia, S. comosa, S. haematochlora, S. immaculata, S. intermedia, S. nepetoides, S. ocellata) bo‘lib, ularning kimyoviy tarkibi, xususan, flavonoidlari va efir moylari o‘rganildi. Tadqiqot davomida ushbu o‘simliklardan 35 ta individual flavonoid ajratib olindi, ulardan 2 tasi yangi birikmalar ekanligi aniqlandi. Shuningdek, 14 ta favon, 4 ta flavanon, 2 ta flavonol va 15 ta flavonoid glikozidlari aniqlandi. S. intermedia o‘simligining kimyoviy tarkibi birinchi marta o‘rganilib, undan 2 ta yangi flavonglikozid ajratib olindi. Norvogonin, izoskutellarein va gipolatinning 5,8-digidroksigruppalariga ega bo‘lgan glyukozidlarining yallig‘lanishga qarshi va anti-gipoksik ta’sirli ekanligi aniqlandi.
• Scutellaria o‘simliklarining biologik faolligi: Tadqiqot natijasida aniqlangan flavonoidlar va ularning yig‘indilari hayvonlarda turli ta’sirlarga ega ekanligi aniqlandi. Xususan, S. comosa o‘simligining flavonoidlar yig‘indisi adaptogen va gipoksiyaga qarshi faollikka ega bo‘lib, bu ta’sir ko‘pgina import vositalaridan ustun ekanligi isbotlandi. S. adenostegia o‘simligining flavonoidlari esa analgetik, yallig‘lanishga qarshi va gipoksiyaga qarshi ta’sirlarga ega ekanligi aniqlandi. Ushbu tadqiqotlar asosida “Adaptagen” nomli yangi dori vositasi yaratildi va uning ishlab chiqarish texnologiyasi ishlab chiqildi hamda ushbu vosita bo‘yicha patent olindi.