O‘zbek shevalarida dehqonchilik leksikasining qiyosiy tahlili
Ushbu ishda Xorazm viloyati Yangiariq tumani shevalarida uy-roʻzgʻor anjomlari va ish qurollari leksikasining semantik-funksional tahlili amalga oshirilgan. Tadqiqotda ish qurollari va uy-roʻzgʻor buyumlarining turlari, ularning nomlanishi, foydalanish usullari, ijtimoiy-lisoniy ahamiyati oʻrganilgan. Tadqiqotning asosiy maqsadlaridan biri Xorazm shevalaridagi dehqonchilikka oid leksikani lingvogeografik jihatdan oʻrganish hamda ushbu leksikaning tarixiy, ijtimoiy va madaniy jihatlarini ochib berishdir. Ishda shevalarda uchraydigan uy-roʻzgʻor buyumlari va mehnat qurollari, dehqonchilikka oid oʻsimliklar va ekinlar nomlari tahlil qilingan. Bu tadqiqot oʻzbek tilining dialektologik qatlamini oʻrganish va milliy leksik fondini boyitishga qaratilgan.
Asosiy mavzular
- Uy-roʻzgʻor anjomlari va ish qurollari leksikasining semantik-funksional tahlili: Ushbu bo'limda Xorazm viloyati Yangiariq tumani shevalarida uchraydigan uy-roʻzgʻor anjomlari va ish qurollarining turlari, ularning nomlanishi, foydalanish usullari, ijtimoiy-lisoniy ahamiyati hamda ularning semantik-funksional jihatdan tahlili berilgan. Jumladan,
- Dehqonchilik leksikasining shakllanish jarayoni: Ushbu bobda dehqonchilik leksikasining tarixiy taraqqiyoti, oʻzbek tili tarixi va uning moddiy madaniyati rivoji bilan bogʻliqligi, shuningdek, qishloq xoʻjalik leksikasining shakllanish jarayonida qadimiy turkiy yozma yodgorliklar, mahalliy xalqlar leksikasi va boshqa turkiy tillarning ta'siri koʻrib chiqilgan. Dehqonchilik leksikasining umumxalq leksikasi bilan aloqasi va uning rivojlanishiga ta'sir koʻrsatgan omillar tahlil qilingan.
- Boshoqli ekin nomlarining leksik-semantik guruhi: Bu bobda boshoqli ekinlar, jumladan, sholi, joʻxori va bugʻdoy nomlarining leksik-semantik xususiyatlari tahlil qilingan. Ushbu ekinlarning navlari, ularning nomlanish sabablari, ularga oid shevaviy variantlar hamda ularning adabiy til bilan munosabati oʻrganilgan.
- Dehqonchilik leksikasini oʻrgatishda darsdan tashqari mashg'ulotlarni tashkil etish: Ushbu bobda dehqonchilik leksikasini oʻquvchilarga oʻrgatish boʻyicha metodik tavsiyalar berilgan. Darsdan tashqari mashgʻulotlarni tashkil etish, orfoepik va orfografik xatolarni bartaraf qilish, nutq madaniyatini oʻstirish boʻyicha usullar taklif qilingan.