Indoneziyada islom dini tarqalishida samarqandlik olimlarning oʻrni

Ushbu dissertatsiya avtoreferati Indoneziyada islom dinining tarqalishida Samarqandlik olimlarning oʻrni mavzusini oʻrganadi. Unda islomning Indoneziyaga kirib kelishining tarixiy bosqichlari, mintaqadagi islom tarixi va tarqalishiga doir nazariyalarning tahlili, shuningdek, arxeologik va manbashunoslik tadqiqotlari yoritilgan. Tadqiqotda Ibrohim Samarqandiy boshchiligidagi samarqandlik olimlarning Indoneziya madaniyati va islom dini rivojiga qoʻshgan hissasi ilmiy jihatdan asoslangan.

Asosiy mavzular

Tadqiqotning dolzarbligi va zarurati: Jahonda islom dinining yoyilishida Oʻzbekiston xalqaro islom akademiyasi huzuridagi ilmiy darajalar beruvchi ilmiy kengashning veb-sahifasida (www.iiau.uz) hamda «ZiyoNET» Axborot ta'lim portali (www.ziyonet.uz) manzillariga joylashtirilgan.
Tadqiqotning maqsadi: Indoneziyada islom dinining tarqalish jarayonida samarqandlik ulamolar faoliyatini ochib berishdan iborat.
Tadqiqotning vazifalari: Indoneziyadagi islom dini tarixini oʻrganishning manbaviy asoslarini aniqlash va tasniflash; mintaqadagi islom tarixi va tarqalishiga doir zamonaviy tadqiqotlarni tahlil qilish hamda olimlar tomonidan ilgari surilgan ilmiy qarashlarni qiyoslash; Janubi-Sharqiy Osiyo xalqlari va arablar oʻrtasidagi ilk aloqalar tarixini ochib berish; Indoneziya jamiyatiga islom dini kirib borishining tarixiy jarayonlarini koʻrsatish; kubraviylik va naqshbandiylik tariqatlarining mintaqada islom dini rivojidagi hissasini ochib berish; "Valiy songo" avliyolar silsilasining Indoneziya diniy-ma'rifiy hayotidagi oʻrnini aniqlash; arxipelagda faoliyat yuritgan samarqandlik olimlar shaxsiyati va faoliyatini ochib berish; Ibrohim Samarqandiy nasabnomasining germenevtik tahlilini amalga oshirish; Indoneziyada islom tarqalishidagi Ibrohim Samarqandiy targ'ibotchilik faoliyatining oʻziga xos xususiyatlarini ochib berish hamda ulardan unumli foydalanish yuzasidan taklif va tavsiyalar ishlab chiqish.
Tadqiqotning ob'yekti: Indoneziyaga islom dini kirib kelishi va tarqalishining tarixiy jarayonlari.
Tadqiqotning predmeti: Indoneziyaga islom dini tarqalishida samarqandlik olimlarning oʻrni.
Tadqiqotning usullari: Dissertatsiyada kompleks yondashuv, ilmiy bilishning dialektik, tarixiylik, mantiqiylik, analiz, sintez, germenevtik va qiyosiy tahlil kabi tadqiqot usullaridan foydalanilgan.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Indoneziyaga islomning Gujarot, Makka, Xitoy va Eron orqali kirib kelgani toʻgʻrisidagi yondashuvlar orasida “Makka nazariyasi
Tadqiqotning amaliy natijasi: Indoneziyaga islom dini kirib kelishi va tarqalishining 650-yildan hozirgacha bo'lgan tarixiy bosqichlari 650-1100 hamda 1101-1500-yillar va 1501-yildan to bugungi kunga qadar bo'lgan uch davrga ajratilib, birlamchi manbalar hamda G'arb va Sharq tadqiqotchilari asarlarini qiyosiy solishtirish orqali ochib berilgan.
Tadqiqot natijalarining ishonchliligi: Tadqiqot natijalarining ishonchliligi metodologik bazaning yaratilgani, Sharq va G'arb islomshunoslik maktablarida shakllangan qator ilmiy tadqiqot usullaridan foydalanilgani, ilmiy xulosalarni ilgari surishda Indoneziyada islom dini tarqalishida samarqandlik olimlarning hayot faoliyatini ochib beruvchi “Hikayat Hasanuddin”, “Sajarah Banten”, “Babad Chirebon",
Tadqiqot natijalarining ilmiy va amaliy ahamiyati: Tadqiqot natijalarining ilmiy ahamiyati unda bayon etilgan islom dinining Indoneziyaga kirib kelishi va tarqalishining tarixiy jarayonlarida samarqandlik olimlarning muhim o'rin tutgani borasidagi ilmiy-nazariy xulosalar sohaga oid kelgusi ilmiy tadqiqot hamda izlanishlarga asos boʻlishi mumkinligida namoyon boʻladi.
Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi: Indoneziyada islom dini tarqalishida samarqandlik olimlarning oʻrni boʻyicha olib borilgan tadqiqot natijasida ishlab chiqilgan ilmiy taklif va amaliy tavsiyalar asosida: Indoneziyaga islom dinining Gujarot, Makka, Xitoy va Eron orqali kirib kelgani toʻgʻrisidagi yondashuvlar orasida “Makka nazariyasi”ning tarixiy voqelikka hamohangligi qadimiy Barus shahrida VII asr oʻrtalaridayoq arab-musulmon qishlogʻining boʻlgani hamda u yerdan topilgan arab tilida "Shayx Rukuniddin 672-yilda vafot etgan" va "Shayx Usuluddin" bitiklari yozilgan qabr toshlariga binoan dalillangani toʻgʻrisidagi ilmiy xulosalari Din ishlari boʻyicha qo'mita buyurtmasi asosida Imom Moturidiy xalqaro ilmiy tadqiqot markazi tomonidan tayyorlangan "Xorijiy mamlakatlardagi diniy vaziyat tahlili" deb nomlangan kitob mazmuniga singdirilgan.
Tadqiqot natijalarining aprobatsiyasi: Mazkur tadqiqot natijalari 7 ta ilmiy anjuman va konferensiyalarda, shu jumladan, 2 ta xalqaro va 5 ta respublika ilmiy-amaliy konferensiyalarida muhokamadan oʻtkazilgan.
Tadqiqot natijalarining e'lon qilinganligi: Tadqiqot mavzusi boʻyicha jami 7 ta ilmiy ish chop etilgan. Jumladan, Oʻzbekiston Respublikasi Oliy attestatsiya komissiyasining dissertatsiyalar asosiy ilmiy natijalarini chop etish tavsiya etilgan ilmiy nashrlarda 5 ta maqola, xorijiy jurnallarda 2 ta maqola chop etilgan.
Dissertatsiyaning tuzilishi va hajmi: Dissertatsiya tarkibi kirish, uchta bob, xulosa, foydalanilgan manba va adabiyotlar ro'yxati hamda ilovalardan iborat. Dissertatsiyaning umumiy hajmi 146 betni tashkil etadi.
Xulosa 1: Indoneziya arxipelagiga islom dini kirib kelishi va tarqalishi toʻgʻrisida ma'lumot beruvchi manbalarni: Indoneziya tarixiga oid qo'lyozma, toshbosma asarlar; mintaqadan topilgan moddiy va madaniy arxeologik topilmalar; musulmon xalqlariga oid tabaqot, manoqib, tarojim shaklidagi tarixiy asarlar; sayyoh va savdogarlar tomonidan yozib qoldirilgan geografik manbalarga ajratish mumkin.
Xulosa 2: Indoneziyada islom dini rivoji, uning kirib kelishi va tarqalishi borasida olimlar turli nazariyalarni ilgari surgan. Ushbu qarashlar orasida: islomning arxipelagga to'g'ridan-to'g'ri Arabiston yarim oroli orqali VII asrda arablar; Hindistonning Gujarot mintaqasi orqali hindistonliklar; Xitoy hamda Eron orqali forslar tomonidan olib kelingani toʻgʻrisidagi nazariyalar nisbatan mashhur hisoblanadi.
Xulosa 3: Janubi-Sharqiy Osiyo xalqlari va arablar oʻrtasidagi oʻzaro savdo aloqalari tarixi islomdan avvalgi davrlarga borib taqaladi. Islom paydo boʻlgan vaqtda Arabiston yarim oroli va arxipelag oʻrtasida oʻzaro savdo aloqalari mavjud boʻlgan.
Xulosa 4: Arxipelagga islom dini milodiy VII asrning ikkinchi yarmidayoq arab savdogarlari orqali kirib kelgan bo'lsa-da, aholi orasida keng tarqalishi XIV asr o'rtalarida yuz bergan.
Xulosa 5: Islomning mintaqa aholisi ijtimoiy hayotiga kirib borishida tariqatlar alohida o'rin tutgan. XIV asrlardan boshlab mintaqaga kirib borgan kubraviylik va naqshbandiylik islom dinining yoyilishi bilan bir qatorda aholi turmush tarzi hamda madaniy hayoti shakllanishiga ham katta ta'sir ko'rsatgan.
Xulosa 6: Musulmon avliyolar ikki toifaga ajratilgan. Birinchisi, "Valiy songo" pirlari, ikkinchisi, ushbu silsilaga kirmaydigan valiylar.
Xulosa 7: Indoneziyadagi samarqandliklar oilasi Jumadil Kubro va uning farzandlari Ibrohim Samarqandiy hamda Mavlono Ishoq bilan boshlanadi.
Xulosa 8: Ibrohim Samarqandiy arxipelagda faoliyat yuritgan samarqandlik olimlar ichida mintaqa tarixiga eng katta ta'sir ko'rsatgan shaxs hisoblanadi.
Xulosa 9: Ibrohim Samarqandiy islomni oʻzi qurgan masjidda ham aholi ijtimoiy hayotiga yaqinlashish usulini tanlagan.