Коронавирус инфекцияси билан касалланган беморларда гемостаз тизими патологияси, клиник–лаборатор диагностикаси ва даволаш йўлларини такомиллаштириш
Ushbu doktorlik dissertatsiyasi (DSc) O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Oliy attestatsiya komissiyasi tomonidan tasdiqlangan hamda Toshkent tibbiyot akademiyasi negizida bajarilgan. Tadqiqot COVID-19 (koronavirus infeksiyasi) bilan kasallangan bemorlarning gemostaz tizimidagi o‘zgarishlar, patologiyalar, ularning klinik-laboratoriya diagnostikasi hamda davolash usullarini takomillashtirishga bag‘ishlangan. Tadqiqotda genetik omillar (trombofiliya genlari) va ularning kasallik kechuviga ta’sirini o‘rganish, shuningdek, yangi davolash usullarini qo‘llash samaradorligini baholash kabi muhim masalalar ko‘rib chiqilgan. Tadqiqot natijalari jahon tibbiyot amaliyotida COVID-19 bilan kasallangan bemorlarni davolash samaradorligini oshirishga hissa qo‘shishi mumkin.
Asosiy mavzular
- Tadqiqotning dolzarbligi va zarurati: Hozirgi kunda dunyoda COVID-19 infeksiyasining keng tarqalishi va uning hayot uchun xavfli asoratlar, jumladan, qon tomir tizimidagi trombozlar keltirib chiqarishi ushbu mavzuni dolzarb qilib ko‘rsatadi. Infeksiyaning gemostaz tizimiga ta’siri, patologik o‘zgarishlar va genetik moyillikni o‘rganish kasallikni samarali davolash va oldini olish uchun muhim ahamiyatga ega.
- Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Tadqiqotda Kovid-19 ning har bir bosqichida qon ivish tizimidagi o‘zgarishlar, ayniqsa, trombositlar faoliyati va genetik moyillikning (trombofiliya genlari) ta’siri birinchi bor batafsil o‘rganilgan. Yangi davolash usullarining samaradorligi baholangan.
- Tadqiqot natijalarining amaliy ahamiyati: Tadqiqot natijalari asosida ishlab chiqilgan tavsiyalar COVID-19 bilan kasallangan bemorlarda tromboz va boshqa qon tomir asoratlarini oldini olish, kasallikni tashxislash va davolash samaradorligini oshirishga, bemorlar hayot sifatini yaxshilashga yordam beradi.
- Tadqiqot metodlari va ob’ekti: Tadqiqotda klinik, gemotologik, gemostaziologik, bioximik, immunologik, molekulyar-genetik va statistik metodlar qo‘llanilgan. Tadqiqot ob’ekti sifatida 400 ta COVID-19 bilan kasallangan bemor tanlab olingan.
- Tromboz va gemostaz tizimidagi o‘zgarishlar: COVID-19 ning og‘irlik darajasi oshishi bilan trombozlar, jumladan, o‘pka arteriyasi tromboemboliyasi, chuqur venalar trombozi, miokard infarkti va miya qon aylanishining o‘tkir buzilishlari kabi asoratlar ko‘payishi aniqlangan. Kasallikning o‘rta va og‘ir bosqichlarida trombositlar faoliyatining (agregatsiya va adgeziya) sezilarli darajada oshishi hamda gemostaz ko‘rsatkichlarining o‘zgarishi kuzatilgan.
- Genetik omillar va gemostaz: Trombofiliya genlari (MTHFR, MTRR, MTR) polimorfizmlarining COVID-19 bilan kasallangan bemorlarda trombotik asoratlarning rivojlanishida muhim rol o‘ynashi isbotlangan. Xususan, ma’lum genotiplarning mavjudligi bemorlarda homosistein miqdorini oshirib, tromboz xavfini kuchaytiradi.
- Davolash usullari samaradorligi: Piragspin (asetilsalitsil kislota va klopidogrel kombinatsiyasi) preparati tromboz xavfini kamaytirish va gemostaz o‘zgarishlarini tuzatishda yuqori samaradorlik ko‘rsatgan. Ayniqsa, genetik moyillikka ega bo‘lgan bemorlarda bu davolash usuli samaraliroq ekanligi aniqlangan.