Qur’oni Karim tafsiridagi o‘xshatishlarning lingvistik xususiyatlari (Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusufning “Tafsiri Hilol” asari misolida)

Ushbu dissertatsiya avtoreferati Oʻzbekiston Respublikasi Oliy taʼlim, fan va innovatsiyalar vazirligi huzuridagi Oliy attestatsiya komissiyasida roʻyxatga olingan va Andijon davlat universitetida bajarilgan ilmiy ishning asosiy qismini oʻz ichiga oladi. Unda muqaddas "Qurʼoni Karim" tafsiridagi oʻxshatishlarning lingvistik va pragmatik xususiyatlari tadqiq etilgan. Tadqiqotning maqsadi Oʻzbekiston teolingvistikasining rivojlanishiga hissa qoʻshish va diniy matnlardagi oʻxshatishlarning lingvistik va pragmatik jihatlarini chuqur oʻrganishdan iborat. Tadqiqotda jahon va oʻzbek tilshunosligida teolingvistika boʻyicha olib borilgan tadqiqotlar tahlil qilingan, "Qurʼoni Karim"ning oʻzbek tilidagi tafsiri hamda Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusufning “Tafsiri Hilol” asari tadqiqot obyekti sifatida olingan. Tadqiqot usullari sifatida teolingvistik tavsiflash, leksik-semantik, statistik, pragmatik hamda komponent tahlil usullaridan foydalanilgan. Tadqiqotning ilmiy yangiligi sifatida oʻxshatish amaliyotining ikki bosqichda amalga oshirilishi, oʻxshatish konstruksiyalarining shakliy-mazmuniy qurilishi va ularning pragmatik xususiyatlari ochib berilganligi taʼkidlangan. Tadqiqotning amaliy natijalari esa matn tilshunosligi, teolingvistika va terminologiya kabi sohalarga doir tadqiqotlar yaratishda foydalanish mumkinligi koʻrsatilgan.

Asosiy mavzular

Tadqiqotning dolzarbligi va zarurati: Jahonda tilshunoslikning rivojlanishi, yangi yoʻnalishlarning paydo boʻlishi, antropotsentrik paradigma asosida til tadqiqi, diniy matnlarning oʻrganilishi va Qurʼoni Karim tafsiridagi oʻxshatishlarning lingvistik jihatlarini tadqiq qilishning dolzarbligi va ahamiyati.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Oʻzbek tilshunosligida ilk bor Qurʼoni Karim teolingvistik tadqiq obyekti sifatida olingan hamda uning tafsiridagi oʻxshatishlar lingvistik jihatlari ochib berilgan. Oʻxshatish amaliyotining ikki bosqichda (Alloh → insoniyat va borliq; inson → insoniyat va borliq) amalga oshirilishi, oʻxshatish konstruksiyalarining shakliy-mazmuniy qurilishi va pragmatik xususiyatlari tadqiq qilingan.
Tadqiqotning amaliy natijalari: Olingan xulosalardan matn tilshunosligi, teolingvistika, terminologiya va leksikografiya kabi sohalarga doir tadqiqotlar yaratishda foydalanish mumkinligi. Diniy matnlarga oid sohaviy leksik birliklar asosida diniy terminologik lugʻatlar yaratishda manba boʻlib xizmat qilishi. Matn tilshunosligi va uslubshunoslik sohalari uchun nazariy qarashlarning shakllanishiga asos boʻlishi.