Elektr xavfsizligi

Ushbu uslubiy koʻrsatma bakalavriaturaning "Mehnat muhofazasi va texnika xavfsizligi" yoʻnalishidagi talabalar uchun "Elektr xavfsizligi" fanidan oʻtkaziladigan seminar mashgʻulotlarni oʻzlashtirishda foydalanishga moʻljallangan. Bu uslubiy ko‘rsatma matni 2022 yil 4 iyulda Namangan muhandislik-qurilish institutida tasdiqlangan Elektr xavfsizligi fanining o‘quv dasturiga muvofiq tuzildi. Ushbu ma’ruzalar matni Mehnat muhofazasi va ekologiya kafedrasining 2022 yil «___» ______dagi «_____» -son yig‘ilishida muhokamadan o‘tgan va fakultet kengashida muhokama qilish uchun tavsiya etilgan. Energetika va mehnat muhofazasi fakultetining kengashida muhokamadan o‘tgan va foydalanishga tavsiya etilgan. (20 yil «___» _______dagi «_____» -sonli bayonnoma). Asosiy maqsadi – talabalarga elektr tokidan foydalanishda yuzaga keladigan xavflarning kelib chiqish sabablarini, xususiyatlarini, oqibatlarini va ularni bartaraf etish choralari, xavfsiz ish sharoitlarini yaratish, ularni nazariy jihatdan yondashilib amalga oshirilishini, elektr qurilmalari, uskunalar, mashina va mexanizmlarni ishlatganda, texnik xizmat ko‘rsatganda va ta’mirlashda ko‘riladigan asosiy xavfsizlik texnikasi talablarini o‘rgatishdan iborat. Ushbu maqsadga erishish uchun fan talabalarni nazariy bilimlar, amaliy ko‘nikmalar, hodisa va jarayonlarga uslubiy yondashuv, ishlab chiqarish faoliyatida yuzaga keladigan xavflar va ularni o‘rganish; ishlab chiqarish jarayonlarida xavfsiz mehnat sharoitlarini yaratish; ishlab chiqarishda elektr toki xavfi va elektr qurilmalarining himoya vositalari, tokdan shikastlanishda birinchi tibbiy yordam to‘g‘risida tasavvur uyg‘otadi hamda ilmiy dunyoqarashini shakillantirish vazifalarini bajaradi. SHunga ko‘ra nazariy bilimlarni talabalar ongiga singdirishda ushbu fanga doir mavzular kesimidagi tushunchalarni amaliy mashg‘ulotlar bilan bir tizim holiga keltirib tayyorlangan ushbu uslubiy ko‘rsatma har bir talaba uchun, qolaversa shu fandan dars mashg‘ulotlarini olib boradigan o‘qituvchilar foydalanishlariga mo‘ljallangan.

Asosiy mavzular

1-mavzu. Kirish.Elektr xavfsizligi fanining asosiy maqsadi: Fan o‘qitilishining maqsadi - talabalarga elektr tokidan foydalanishda yuzaga keladigan xavflarning kelib chiqish sabablarini, xususiyatlarini, oqibatlarini va ularni bartaraf etish choralari, xavfsiz ish sharoitlarini yaratish, ularni nazariy jihatdan yondashilib amalga oshirilishini, elektr qurilmalari, uskunalar, mashina va mexanizmlarni ishlatganda, texnik xizmat ko‘rsatganda va ta’mirlashda ko‘riladigan asosiy xavfsizlik texnikasi talablarini o‘rgatishdan iborat.
2-mavzu: ELEKTR TOKI BILAN SHIKASTLANISH: Elektr qurilmalaridan xavfsiz foydalanish uchun qo‘yiladigan umumiy talablar. Elektr tokidan zararlanishlaming yuzaga kelishi. Elektr tokiga doir qabul qilingan turli atama va qisqartmalar.
3-mavzu: Inson tanasining elektr tokiga qarshiligi: Elektr toki bilan ishlashda qo‘yiladigan talablar.Elektr xavfsizligi. Inson terisining tuzilishi va elektr tokiga qarshiligi.
4-mavzu. Insonni elektr tokidan shikastlanishi omillari va sabablari.: Elektr tokidan zararlanishlaming yuzaga kelishiga sababchi omillar. Insonlarning elektrdan jarohatlanishiga sabab bo‘luvchi omillarni aniqlash mehnat sharoitini tekshirish. Elektr tokidan jarohatlanishning insonning shaxsiy xususiyatiga bog‘liqligi.
5-mavzu. Izolyasiyalangan, mustahkam erga ulangan neytralli uch fazali tarmoqlarning xavfi.: O‘zgaruvchan tok zanjirlari va elektrotexnik qurilmalar. Izolyatsiyalangan, mustahkam erga ulangan neytralli uch fazali tarmoqlarning xavfi. Izolyatsiyalovchi tagliklar va dielektrik gilamlar.
6–mavzu. Tezkor xizmat ko‘rsatish va ishlarni bajarish.: Tezkor xizmat ko‘rsatish. Ishni bajarish tartibi. Ishlarni boshidan oxirigacha xavfsiz bajarish bo‘yicha ma’sul shaxslar.Ma’sul shaxslarning huquq va vazifalari.
7–mavzu. Naryad va farmoyish berish.: Naryad va farmoyish berish tartibi. Naryad-ijozat to‘ldirish haqida ko‘rsatma.
8-mavzu. Qisqa muddatli va kechiktirib bo‘lmaydigan ishlar. Brigada tarkibi.: Qisqa muddatli va kechiktirib bo‘lmaydigan ishlar.Brigada tarkibi.Ish joyini tayyorlash va ishlashga ijozat berish. Ish jarayonida nazorat olib borish. Brigadani boshqa ish joyiga ko‘chirish. Ish jarayonida tanaffus va ish tugashini rasmiylashtirish.
9–mavzu. Elektr stansiya va podstansiyalarning elektr uskunalarida ish bajarishda xavfsizlik nazorati.: Elektrstansiya va podstansiyalarning elektr uskunalarida ish bajarishda ish rahbarini tayinlash.Podstansiyalar va qo‘shilmalarda bitta naryad bilan bir nechta ish joylarida ish bajarish. Elektrstansiya va podstansiyalarning elektr uskunalarai, hamda kabel elektr tarmoqlarida farmoyish bo‘yicha ish bajarish.Taqsimlovchi elektr uskunalari yonida joylashgan havo va kabel elektr uzatish tarmoqlari, dispetcherlik va texnologik boshqaruvchi vositalari uchastkalarida ishlash.
10-mavzu.Elektr uskunalarining yerga ulanib qolishi xavfi.: Izolyatsiyalovchi operativ shtangalar va yerga ulagich shtangalari.Ko‘chma yerga ulagichlar.Elektr dastgohlarining metall korpuslari yerga tegib turgan holda elektr tokiga tegib turishi.
11-mavzu.Elektr qurilmalaridagi himoya choralari kichik kuchlanishlarni qo‘llash va xavfsizlik blokirovkalari.: Texnika xavfsizligi bo‘yicha klassifikatsiyasi. Ish vaqtidagi nazorat.Ogohlantiruvchi mahsus belgilarning qo‘llanilishi.
12-mavzu.Himoyalovchi yerga ulash. Yerga ulash qurilmalarining konstruksiyalari.: Elektr himoya vositalari. Umumiy talablar.Dielektrik himoya vositalari. Rezinali dielektrik qo‘lqoplar.Ko‘chma yerga ulagichlar.To‘siq qurilmalari. Xavfsizlik plakatlari va belgilari.Himoyalash yerlantirgichi va nollash.
13-mavzu. Nollashtirish. Nollashtirishni nazorat qilish.: Nollashtirish.O‘lchash xatoliklari. Nollashtirishni nazorat qilish.
14-mavzu Himoyalovchi o‘chirish.Himoyalovchi o‘chirish vositalarining vazifasi,himoyalovchi o‘chirishning xususiyatlari, ulash sxemalari va ishlashi.: Himoyalovchi o‘chirish vositalarining ahamiyati va unga qo‘yilgan talablar. Himoyalovchi o‘chirish turlari.
15-mavzu.Yuqori kuchlanish tarmoqdan past kuchlanishga o‘tishning himoyasi.: Yuqori kuchlanishdan past kuchlanishga o‘tishni taʼminoti. Yuqori kuchlanish tarmoqdan o‘tish vositalari. Insonlarni elektr tokidan himoyalash usullariga qarab, elektrotexnik mahsulotlarini sinflanishi. Elektr energiyasini ishlab chiqarish, uzatish va taqsimlash qoidalarini tasdiqlash to‘g‘risida Elektr energetikada nazorat bo‘yicha davlat inspektsiyasi «o‘zdavenergonazorat» boshlig‘ining buyrug‘i
16-mavzu. Elektr himoya vositalari haqida umumiy tushuncha.: Himoya vositalari haqida umumiy maʼlumotlar. Izolyatsion(izolyasiya qiluvchi) himoya vositalari. Saqlovchi himoya vositalari. Ajratuvchi himoya vositalari. Himoya vositalaridan foydalanish qoidalari.
17-mavzu. Ogohlantiruvchi maxsus belgilar.: Ogohlantiruvchi maxsus belgilar.Ogohlantiruvchi belgilarning qoʼllanilishi.
18-mavzu. Kuchlanish 1000 V gacha bo‘lgan elektr uskunalariga xizmat vaqtida qo‘llaniladigan himoya vositalari.: Kuchlanish 1000 V gacha boʼlgan elektr uskunalariga xizmat vaqtida qo‘llaniladigan himoya vositalari.Kuchlanish 1000 V dan yuqori bo‘lgan elektr uskunalarda xizmat doirasidagi qo‘llaniladigan himoya vositalari.
19-mavzu. Elektr tokidan jarohatlanganda birinchi yordam ko‘rsatish.: Elektr toki taʼsiriga tushib qolgan odamni elektr tokidan xalos etish usullari. Elektr xavfsizligi. Elektr tokining inson organizmiga taʼsiri.Elektr qurilmalaridan xavfsiz foydalanish uchun qo‘yiladigan umumiy talablar. Elektr tokidan zararlanishlarning yuzaga kelishi. Elektr tokdan jarohatlanganda birinchi yordam ko‘rsatish
20-mavzu. YONG‘IN XAVFSZILIGI SISTEMASIGA QO‘YILGAN TALABLAR: Yong‘in Xavfsizligi Bo‘Yicha Umumiy Ma’lumotlar. Yong‘In Xavfi Bo‘Lgan Xududlar Sinflanishi. Portlashdan Himoyalangan Elektr Jihozlarni Tanlash, Ishlatish Va Ta’mirlashda Qo‘Yiladigan Asosiy Talablar. Elektr Jixozlarini Portlashdan Himoyasi Darajasi. Yong‘in Xavfsizligi Sistemasiga Qo‘Yilgan Talablar.
21-mavzu. Yong‘in va portlashning sabablari, yong‘inni o‘chirish.: Atmosfera elektr zaryadlari va ulardan himoyalanish. Statik elektr zaryadlaridan himoyalanish. Elektr qurilmalarda yonginni o‘chiruch . Bino va inshootlarning yonginga chidamliligi va uni oshirish yo‘llari. O‘t o‘chiruvchi moddalar va ularning xususiyatlari.
22-mavzu.Elektr xavfsizligining tashkiliy chora - tadbirlari: Texnika xavfsizligi bo‘yicha klassifikatsiyasi. Ish vaqtidagi nazorat.Ogohlantiruvchi mahsus belgilarning qo‘llanilishi.
23-mavzu.Kuchlanish 1000 V gacha bo‘lgan elektr uskunalariga xizmat vaqtida qo‘llaniladigan himoya vositalari.: Kuchlanish 1000 V gacha boʼlgan elektr uskunalariga xizmat vaqtida qo‘llaniladigan himoya vositalari.Kuchlanish 1000 V dan yuqori bo‘lgan elektr uskunalarda xizmat doirasidagi qo‘llaniladigan himoya vositalari.
24-mavzu.Yuqori kuchlanishdan past kuchlanishga o‘tishning himoyasi.: Yuqori kuchlanishdan past kuchlanishga o‘tishni taʼminoti. Yuqori kuchlanish tarmoqdan o‘tish vositalari. Insonlarni elektr tokidan himoyalash usullariga qarab, elektrotexnik mahsulotlarini sinflanishi. Elektr energiyasini ishlab chiqarish, uzatish va taqsimlash qoidalarini tasdiqlash to‘g‘risida Elektr energetikada nazorat bo‘yicha davlat inspektsiyasi «o‘zdavenergonazorat» boshlig‘ining buyrug‘i
25-mavzu.Elektr himoya vositalari haqida umumiy tushuncha.: Himoya vositalari haqida umumiy maʼlumotlar. Izolyatsion(izolyasiya qiluvchi) himoya vositalari. Saqlovchi himoya vositalari. Ajratuvchi himoya vositalari. Himoya vositalaridan foydalanish qoidalari.
26-mavzu. Ogohlantiruvchi maxsus belgilar.: Ogohlantiruvchi maxsus belgilar.Ogohlantiruvchi belgilarning qoʼllanilishi.
27-mavzu. Kuchlanish 1000 V gacha bo‘lgan elektr uskunalariga xizmat vaqtida qo‘llaniladigan himoya vositalari.: Kuchlanish 1000 V gacha boʼlgan elektr uskunalariga xizmat vaqtida qo‘llaniladigan himoya vositalari.
28-mavzu. Elektr tokidan jarohatlanganda birinchi yordam ko‘rsatish.: Elektr toki taʼsiriga tushib qolgan odamni elektr tokidan xalos etish usullari. Elektr xavfsizligi. Elektr tokining inson organizmiga taʼsiri.Elektr qurilmalaridan xavfsiz foydalanish uchun qo‘yiladigan umumiy talablar. Elektr tokidan zararlanishlarning yuzaga kelishi. Elektr tokdan jarohatlanganda birinchi yordam ko‘rsatish.
29-mavzu.ELEKTR TOKINI NOLGA ULAB MUHOFAZALASH MUHOFAZA QILISH USULINI HISOBLASH: Elektr qurilmalarini ekspluatatsiya qilishda tezkor xizmat koʼrsatish va ishlarni bajarish tartibi.ELEKTR TOKINI NOLGA ULAB MUHOFAZALASH MUHOFAZA QILISH USULINI HISOBLASH.
30-mavzu. Yong‘in va portlashning sabablari, yong‘inni o‘chirish: Atmosfera elektr zaryadlari va ulardan himoyalanish. Statik elektr zaryadlaridan himoyalanish. Elektr qurilmalarda yonginni o‘chiruch . Bino va inshootlarning yonginga chidamliligi va uni oshirish yo‘llari. O‘t o‘chiruvchi moddalar va ularning xususiyatlari.
31-mavzu. Yong‘inni o‘chirishda qo‘llaniladigan vositalar.: Ko‘pikli olovni o‘chirgichdan, suv purkagichga.
32-mavzu. Elektr qurilmalaridagi yong‘inni bartaraf etishdagi samarali vositalar: Elektr qurilmalaridagi yong‘inlarni o‘chirish xususiyatlari.YOng‘in sodir bo‘lgan taqdirda xodimlarning xatti-harakatlari algoritmi.
33-mavzu. Kabel xonalarida yong‘inni o‘chirish: Kabel xonalarida yong‘inni o‘chirishda qo‘llaniladigan vositalar.
34-mavzu. Yong‘in va portlashning sabablari, yong‘inni o‘chirish: Atmosfera elektr zaryadlari va ulardan himoyalanish. Statik elektr zaryadlaridan himoyalanish. Elektr qurilmalarda yonginni o‘chiruch . Bino va inshootlarning yonginga chidamliligi va uni oshirish yo‘llari. O‘t o‘chiruvchi moddalar va ularning xususiyatlari.
35-mavzu. Yong‘inni o‘chirishda qo‘llaniladigan vositalar.: Ko‘pikli olovni o‘chirgichdan, suv purkagichga.
36-mavzu.Elektr xavfsizligini tashkiliy chora - tadbirlari: Texnika xavfsizligi bo‘yicha klassifikatsiyasi. Ish vaqtidagi nazorat.Ogohlantiruvchi mahsus belgilarning qoʼllanilishi.