Azimiyning “Murod-ul-oshiqin” devoni va uning matniy-qiyosiy tadqiqi

Ushbu dissertatsiya O'zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Alisher Navoiy nomidagi Davlat adabiyot muzeyida bajarilgan va Azimiyning “Murod-ul-oshiqin” devonining ilmiy-tanqidiy matnini tuzish, devonning qoʻlyozma nusxalarini ilmiy tavsiflash va ularning matniy xususiyatlarini qiyosiy oʻrganishga bagʻishlangan. Tadqiqotda Azimiyning hayoti, ijodi, devonining turli nusxalari, ularning matniy xususiyatlari va badiiy jihatlari tahlil qilingan. Shuningdek, Oʻzbek mumtoz adabiyotining XIX asr Qoʻqon adabiy muhiti hamda ushbu davrdagi ijodkorlarning oʻrni ham yoritilgan.

Asosiy mavzular

• Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati: Jahon adabiyotshunosligida adabiy manbalarni tadqiq etish, ulardagi eng muhim va ulugʻ sifatlarni yosh avlodga yetkazish muhim. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining fan va texnologiyalarni rivojlantirishga qaratilgan qarorlari hamda soha uchun meʼyoriy-huquqiy hujjatlarda belgilangan vazifalarni amalga oshirish maqsadida tadqiqot muhim ahamiyat kasb etadi.
• Tadqiqotning respublika fan va texnologiyalari rivojlanishining ustuvor yoʻnalishlariga mosligi: Dissertatsiya tadqiqoti respublika fan va texnologiyalar rivojlanishining I. “Axborotlashgan jamiyat va demokratik davlatni ijtimoiy, huquqiy, iqtisodiy, madaniy, maʼnaviy-maʼrifiy rivojlantirishda innovatsion gʻoyalar tizimini shakllantirish va ularni amalga oshirish yoʻllari” ustuvor yoʻnalishiga muvofiq bajarilgan.
• Muammoning oʻrganilganlik darajasi: Matnshunoslik va adabiy manbashunoslik nazariy masalalari boʻyicha koʻplab ishlar olib borilgan. XIX asr Qoʻqon adabiy muhiti ijodkorlari, xususan, ularning hayoti va ijodi hamda tadqiqoti ham oʻrganilgan, biroq qoʻlyozma merosi tadqiq etilmagan ijodkorlar ham mavjud.
• Tadqiqotning maqsadi: Azimiy hayoti va faoliyatiga doir maʼlumotlarni jamlash, shoirning “Murod-ul-oshiqin” devonining 12 qoʻlyozma nusxasini ilmiy jihatdan ochib berish, ushbu qoʻlyozmalar asosida devonning ilmiy-tanqidiy matnini amalga oshirish.
• Tadqiqotning vazifalari: XIX asr adabiyoti tarixida muhim oʻrin tutgan Qoʻqon adabiy muhiti ijodkorlari faoliyatiga doir ilmiy maʼlumotlarni tahlil qilish; Azimiy hayoti va faoliyatiga doir manbalarni yigʻish, ularni qiyosiy tadqiq qilish; Azimiyning ijodiy merosini tahlil qilish; devonining qoʻlyozma nusxalarini aniqlash, ilmiy tavsif qilish va manbashunoslik nuqtai nazaridan tadqiq qilish; nusxalar aro farqlar va oʻziga xos jihatlarni qiyosiy aspektda oʻrganish; devonining ilmiy-tanqidiy matnini yaratish.
• Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Azimiy hayoti va faoliyatiga doir yangi maʼlumotlar kiritilgan; devonining 12 qoʻlyozma nusxasi aniqlangan va ular manbashunoslik nuqtai nazaridan tadqiq qilingan; 5 ta qoʻlyozma asosida ilmiy-tanqidiy matni tuzilgan; devonidagi janrlar va ularning shakliy xususiyatlari ilk bora tekshirilgan va shoir ijodiga xos boʻlgan hikmatlarning gʻoyaviy-badiiy jihatlari ochib berilgan.
• Tadqiqotning amaliy natijasi: Azimiy hayoti va ijodi tarixiy-qiyosiy jihatdan yoritilgan; devonining 12 qoʻlyozma nusxasi aniqlangan va ularga tavsiflar berilgan; devonining ilmiy-tanqidiy matni yaratilgan; Azimiy ijodining gʻoyaviy-badiiy xususiyatlari yoritilgan.
• Tadqiqot natijalarining ishonchliligi: Tadqiqot natijalarining ishonchliligi OʻzR FA Alisher Navoiy nomidagi Davlat adabiyot muzeyi fondida saqlanayotgan nusxalar, OʻzR FA Abu Rayhon Beruniy nomidagi Sharqshunoslik instituti va Hamid Sulaymon fondlaridagi nusxalar, Qoʻqon davlat muzeyi fondidagi nusxalar hamda shaxsiy kutubxonalardagi nusxalar asosida oʻrganilganligi, nazariy metodlarni qoʻllagan holda matniy tadqiqi qilingani va natijalarning vakolatli tashkilotlar tomonidan tasdiqlangani bilan izohlanadi.