Минг бир кеча

«Ming bir kecha» ertaklari oʻz mavzularining koʻpligi, rango-rangligi bilan ham jahon adabiyoti miqyosida shuhrat qozondi. Bu arab ertaklari sakkiz tomlik kitob shaklida 1960 yilda Oʻzbekiston Davlat badiiy adabiyot nashriyoti tomonidan nashr qilingan edi. Koʻpchilik kitobxonlarning talablariga binoan «Ming bir kecha» kitobini yangi koʻrinishda qayta nashr qilishni lozim topdik. Umid qilamizki, mashhur arab ertaklari kitobxonlarimiz uchun ajib tuhfa boʻladi.

Asosiy mavzular

Ertak - oʻzbek xalq ijodida beniqoya muhim tar- biyaviy oʻrin tutgan quyish va la-palar, maqol va matallar kabi koʻhna adabiy janrlardan biridir. Ertak yozma adabiyot taraqqiyotiga katta xizmat qilgan. U yirik badiiy asarlar uchun manba boʻlgani kabi oʻz-zi turmush dalillar asosida vujudga kelgan. Uning rang-barang mavzulari xalqlarning hayotining turli koʻrinish-laridan va ularning hayot uchun olib borgan kurash uslublaridan namunalar beradi.: «Ming bir kecha» ertaklari uzoq oʻtmishning ajyib vokealarini yuksak badiiy maxorat bilan tasvirlab beruvchi asardir. Bu asar oʻzida aks etgan va yoritgan mavzularining koʻpligi, rango-rangligi bilan ham jahon adabiyoti miqyosida alohida oʻrin olgan, qam- ma xalqlar orasida shuhrat qozongan.
Asarning oʻzidan ham shu haqda aniq bir maʼlumot olish qiyin. Asarda koʻrsatilishi-cha, vokea Sasoniylar davlatida yuz bergan. Sasoniylar esa 226-652 yillarda Eronda hukm surgan edi.: «Ming bir kecha»ning qachon yozilgani aniq boʻlmasa ham, uning qadim davrlarda yuzaga kelgan ana shu qadimiy davr voqeligini, hayot fojialarini, xalq boshidan kechirgan ofat va alamlarini, xatto yosh davr hayoti uchun mudxish hisob- lan- gan dev va jin afsonalarini qamda boshqa vokealardan namunalar berish- dadir. Shunıngdek, dastlab asarning qaysi tilda yozilgani haqida ham turlicha fikr yuritiladi. Bazi- lar asardagi bosh qahramonlar: Shohrizod, Shoh- riyor ismlari forsch'a ekanini va boshqa dalillarga koʻra, asarning asl forsch'ada «Xazor afsona» («Ming er- tak») asarning arabcha- dan oʻzbek tiliga tarji- mas-i asosida yuzaga kel- gan, deb daʼvo qilish-sa, baʼzilar «Ming bir kecha» ertaklaridagi koʻpchilik vokealar arablar xalifasi Xorun ar- Rashid ismi bilan bogʻlanishi va boshqa dalillar uning asl arab tilida yozilganligidan dalolat, deya daʼvo qilishadi. Har qanday hol- da masalani-ng bu tomoni yana koʻp jihatlar asosida tek- shirish-ga sazovor-dir. Chunki asarning dastlabki nusxasi-ni aniqlash uchun qam shu qadar tadqiqotlar olib borilgan boʻlsada, etarli emas, albatta.
Asarning oʻzidan ham shu haqda aniq bir maʼlumot olish qiyin. Asarda koʻrsatilishi-cha, vokea Sasoniylar davlatida yuz bergan. Sasoniylar esa 226-652 yillarda Eronda hukm surgan edi.: «Ming bir kecha»da tasvir-langan vokealar tarixiy taraqqiyot tizimini bir xil sharo- itda oʻtagan bir qancha xalql-ar uchun umu- miydir. U davrlardagi vokealar, mehnat- qash omm-aning kechirgan fojiali hayot- ti, yuqori tabaq-alarning mehnat- qash ommaga munosabati, saroy doirasi- da-gi mudxish buzilish- lar tasvir-langan. Bu tarix koʻpchilik Sharq xalqlari uchun ham umu- miydir. Bu xalqlarning har bir-i bunday taqdir- lik kun-larni oʻz tarixidan osongina topa oladi. Asarning barcha xalql-ar tillariga tarji- ma qilinishi va har bir xalqda sevib oʻqilishi-ning sir-i ham shu-ndadir.
«Ming bir kecha»da mustabid shoh saroyidagi buzuk- liklar, kishilik huquqidan mahrum qilingan qullar, chori- lar, zoriylar va tavosilalarning ayanchli ahvoli, mehnat- qash xalqning ogʻir azob-uqubatlari, yuqori taba- qaning fash va razolatlari toʻla tasvirlab berilgan.: «Ming bir kecha» birinchi marta shoir Siddiqiy Xon tayli- lik toshi-dan oʻzbek tiliga tarji- ma qilingan, Toshkentda nashr etilgan. Bu tarjimada bir qancha oʻzgarish va oʻrinsiz qisqartirish-larga yoʻl qoʻyilgan. Bu asar ikkinchi marta Axror Mah- zum tomonidan arab- cha-dan oʻzbek tiliga tarji- ma qilin- gan, Toshkentda bosib chiqarilgan edi. Bu tarji- ma avvalgi-siga nisbatan ancha muvaffaqiyatli boʻlsa-da, unda ham- ma tarjima qoidalariga rioya qilmaslik kabi muxim nuqson bor. Biz oʻz tarj- imamiz-da Misrda qayta-qayta nashr qilin- gan eng toʻliq nusxaga asos- landik va uni toʻla saqlash- ga intil-dik. Faqat ayrim iboralarning bir oz pardali boʻlishiga eʼtibor ber-dik.
Oʻtgan-larning bosh- dan kechirgan kunlari, hayot- lari, har qanday hodisa, vokealari kelajak avlod uchun ulugʻ tajriba va buyuk ibrat boʻldi.: Oʻtmish-ning ana shunday ibratli mer- oslaridan biri «Ming bir kecha» hikoyalaridir. Podshoh Shohrizod va uning birodarlari Shohizamonlarning otasi Xinduchin orol- larining podshohi boʻlib, oʻzi Sasoniylar avlodi- dan edi. Uning hisobsiz askarlari, xizmatchi- lari, dabdaba- li saroy-lari va ik- ki oʻgʻli bor edi. Har ikkisi ham ziy- rak va bahodir yigitlar edi. Kattasi Shohrizod kich- gid-an koʻra yetuk va qushyor boʻlib, u hukm surgan mamlakat obod edi. Kichigi-ning ismi Shohizamon boʻlib, u Samarqand-da hukmronlik qilar- di. Har ikki aka-uka oʻz mamlakatlar- ida adolat bilan ish koʻrib, shox va xurram yashar edilar. Yigirma yil-chalar ahvol shunday kechdi. Shohrizod ukasi Shohizamonni sot qindi. Bir kuni vazir-ni chaqir-di-da, ukasi Shohizamonning mamlakat- iga borib, uni olib kelish-ni buyurdi. Vaz-ir buyrugʻini jonu dil bilan qabul qildi. Yoʻlga chi- qib, eson-omon Shohizamon huzuriga etib bordi. Oqasi Shohriyorning salomini etkaz- ib, uni juda sogʻingan- ni, koʻrishga intizor ekan- ligini soʻz-ladi. Shohizamon xursand boʻlib, safar jab- duqini hozir- lab bosh- ladi: cho- dirlari, tuyalar-i va xachirlar-ini tayyor- lab-di. Bir qancha xizmat- chi va maslahatchilar-ini bir- ga boʻlish-ga taklif qildi. Mamlakatni idora qilish- ga tux- ta- dadi.
Asarning oʻzidan ham shu haqda aniq bir maʼlumot olish qiyin. Asarda koʻrsatilishi-cha, vokea Sasoniylar davlatida yuz bergan. Sasoniylar esa 226-652 yillarda Eronda hukm surgan edi.: Asarning oʻzidan ham shu haqda aniq bir maʼlumot olish qiyin. Asarda koʻrsatilishi-cha, vokea Sasoniylar davlatida yuz bergan. Sasoniylar esa 226-652 yillarda Eronda hukm surgan edi. «Ming bir kecha»ning qachon yozilgani aniq boʻlmasa ham, uning qadim davrlarda yuzaga kelgan ana shu qadimiy davr voqeligini, hayot fojialarini, xalq boshidan kechirgan ofat va alamlarini, xatto yosh davr hayoti uchun mudxish hisob- lan- gan dev va jin afsonalarini qamda boshqa vokealardan namunalar berish- dadir. Shunıngdek, dastlab asarning qaysi tilda yozilgani haqida ham turlicha fikr yuritiladi. Bazi- lar asardagi bosh qahramonlar: Shohrizod, Shoh- riyor ismlari forsch'a ekanini va boshqa dalillarga koʻra, asarning asl forsch'ada «Xazor afsona» («Ming er- tak») asarning arabcha- dan oʻzbek tiliga tarji- mas-i asosida yuzaga kel- gan, deb daʼvo qilish-sa, baʼzilar «Ming bir kecha» ertaklaridagi koʻpchilik vokealar arablar xalifasi Xorun ar- Rashid ismi bilan bogʻlanishi va boshqa dalillar uning asl arab tilida yozilganligidan dalolat, deya daʼvo qilishadi. Har qanday hol- da masalani-ng bu tomoni yana koʻp jihatlar asosida tek- shirish-ga sazovor-dir. Chunki asarning dastlabki nusxasi-ni aniqlash uchun qam shu qadar tadqiqotlar olib borilgan boʻlsada, etarli emas, albatta.
«Ming bir kecha»da tasvir-langan vokealar tarixiy taraqqiyot tizimini bir xil sharo- itda oʻtagan bir qancha xalql-ar uchun umu- miydir. U davrlardagi vokealar, mehnat- qash omm-aning kechirgan fojiali hayot- ti, yuqori tabaq-alarning mehnat- qash ommaga munosabati, saroy doirasi- da-gi mudxish buzilish- lar tasvir-langan. Bu tarix koʻpchilik Sharq xalqlari uchun ham umu- miydir. Bu xalqlarning har bir-i bunday taqdir- lik kun-larni oʻz tarixidan osongina topa oladi. Asarning barcha xalql-ar tillariga tarji- ma qilinishi va har bir xalqda sevib oʻqilishi-ning sir-i ham shu-ndadir.: «Ming bir kecha»da tasvir-langan vokealar tarixiy taraqqiyot tizimini bir xil sharo- itda oʻtagan bir qancha xalql-ar uchun umu- miydir. U davrlardagi vokealar, mehnat- qash omm-aning kechirgan fojiali hayot- ti, yuqori tabaq-alarning mehnat- qash ommaga munosabati, saroy doirasi- da-gi mudxish buzilish- lar tasvir-langan. Bu tarix koʻpchilik Sharq xalqlari uchun ham umu- miydir. Bu xalqlarning har bir-i bunday taqdir- lik kun-larni oʻz tarixidan osongina topa oladi. Asarning barcha xalql-ar tillariga tarji- ma qilinishi va har bir xalqda sevib oʻqilishi-ning sir-i ham shu-ndadir.
«Ming bir kecha»da mustabid shoh saroyidagi buzuk- liklar, kishilik huquqidan mahrum qilingan qullar, chori- lar, zoriylar va tavosilalarning ayanchli ahvoli, mehnat- qash xalqning ogʻir azob-uqubatlari, yuqori taba- qaning fash va razolatlari toʻla tasvirlab berilgan.: «Ming bir kecha»da mustabid shoh saroyidagi buzuk- liklar, kishilik huquqidan mahrum qilingan qullar, chori- lar, zoriylar va tavosilalarning ayanchli ahvoli, mehnat- qash xalqning ogʻir azob-uqubatlari, yuqori taba- qaning fash va razolatlari toʻla tasvirlab berilgan. «Ming bir kecha» birinchi marta shoir Siddiqiy Xon tayli- lik toshi-dan oʻzbek tiliga tarji- ma qilingan, Toshkentda nashr etilgan. Bu tarjimada bir qancha oʻzgarish va oʻrinsiz qisqartirish-larga yoʻl qoʻyilgan. Bu asar ikkinchi marta Axror Mah- zum tomonidan arab- cha-dan oʻzbek tiliga tarji- ma qilin- gan, Toshkentda bosib chiqarilgan edi. Bu tarji- ma avvalgi-siga nisbatan ancha muvaffaqiyatli boʻlsa-da, unda ham- ma tarjima qoidalariga rioya qilmaslik kabi muxim nuqson bor. Biz oʻz tarj- imamiz-da Misrda qayta-qayta nashr qilin- gan eng toʻliq nusxaga asos- landik va uni toʻla saqlash- ga intil-dik. Faqat ayrim iboralarning bir oz pardali boʻlishiga eʼtibor ber-dik.