Materialshunoslik va konstruktsion materiallar texnologiyasi

Ushbu kitobda «Materialshunoslik va konstruktsion materiallar» fanining asosiy maqsadi talabalarga metall va metalmas materiallarning tuzilishi, ularning xossalari, qotishmalar nazariyasi, qora va rangli metallar, nometal materiallar, hamda metallarning termik va kimyoviy termik ishlov berish, metallarning korroziyalash va ularni oldini olish, konstruksion materiallarni ishlab chiqarish usullari, ularning xossalarini yaxshilash hamda detallar tayyorlash to'g'risidagi asosiy tushunchalar berilgan. Laboratoriya ishlarida qurilmalar va asbob uskunalardan to'g'ri foydalanishni o'rgatishdir. Davlat ta'lim standartiga asosan talabalarda ushbu fan bilim, malaka va ko'nikmalarni shakllantirishdir.

Asosiy mavzular

MATERIALSHUNOSLIK VA KONSTRUKTSION MATERIALLAR TEXNOLOGIYASI: Ushbu fan qora va rangli metallar metalurgiyasi, metalshunoslik asoslari, quyish, metallarni bosim bilan ishlash, payvandlash, kesish va silliqlash, metalmas materiallar va ulardan detallar tayyorlash texnologiyasiga oid materiallarni o'rganadi. Bu fan fizika, kimyo, matematika va boshqa fanlarga asoslangan bo'lib, o'quvchilarning texnologik saviyasini kengaytirib, maxsus fanlarni o'rganishda asos bo'ladi.
MATERIALLARNING TUZILISHI VA XOSSALARI: Har qanday jism qattiq xolatda kristall va amorf tuzilishga ega. Metallarning atom kristall panjaralarida musbat ionlar muayan tartibda joylashgan buladi. Metallar, har qanday modda kabi, sharoitga karab uch xil agregat xolatda, kattik, suyuk va gaz xolatlarda buladi. Sof metall bir agregat xolatdan ikkinchi agregat xolatdga ma`lum temperaturadagina utadi.
RANGLI METALLAR VA ULARNING QOTISHMALARI: Mamlakatimizda xalk xujaligini yanada rivojlantirishda rangli metallarning va ulardan xosil kilinadigan kotishmalarning axamiyati kattadir. Aviatsiya sanoati, raketasozlik, elektrotexnika, radiotexnika va xokazo tarmoklarda juda keng ishlatiladi.
DOMNA PECHINING TUZILISHI VA ISHLASHI: Hozirgi zamon domna pechlari juda katta inshoatlar bo'lib, buyi 70 m ga etadi. Domna pechining beshta asosiy qismdan, gorn, zaplechik, raspar, shaxta va koloshnikdan iborat. Domna pechi 8-10 yil to'xtovsiz ishlaydi.
CHO'YAN ISHLAB CHIQARISH: Metall ishlab chiqarish jarayoni metallurgiya deb ataladi. Rudalarni suyuqlantirib ulardan metallar ajaratib olish usuli pirometallurgiya deb ataladi. Cho'yan, asosan domna pechlarda temir rudalardan ana shu usulda olinadi.
YOG'OCHLIK: Daraxtdagi tapaning yog'ochlik qismi (po'stloq) ost, mag'iz va o'zakdan iborat. Kambiy mujayralarining rivojlanishi natijasida, yillik halqalar mosil bo'ladi. Yog'ochning xossalari: rangi, tovlanishi, tob tashlashi, egilishi, tabiiy guli (teksturasi), hidi, nam tortishi, quruvchanligi, zichligi, nam o'tkazuvchanligi, issiqlik va tovush o'tkazuvchanligi, elektr o'tkazuvchanligi yog'ochning fizik xossalari deb ataladi.
YOG'OCH MATERIALLAR VA ULARNING XOSSALARI: Yog'och va yog'och materiallar xalk, xujaligining щamma tarmoklarida keng kullniladi. Undan qurilish va inshootlarda, avtomobilsozlik, vagonsozlik, ximiya va kumir sanoatida, qog'oz-tsellyuloza sanoatida, faner, mebel', sport inventarlari, gugurt ishlab chiqarish, etil spirti, sintetik kauchuk, turli loklar, buyoqlar ishlab chiqarish soщalarida щam keng foydalaniladi.
DARAXTNING TUZILISHI: Tabiatda o'sib turgan war qanday daraxtni shartli wolatda uch qismdan iborat deyish mumkin. Bular: tomirlar, tana va shox-shabbalardan iborat.
YOG'OCH MATERIALNING MEXANIK XOSSALARI: Yog'och materiallarning turli tashqi kuchlarining ta`siriga qarshilik ko'rsata olish yoki buzilmaslik (o'zgarmaslik) qobiliyati ularning mexanik xossalari deb ataladi.
YOG'OCH MATERIALAR TAYERLANADI: Yog'och materiallarga quyiladigan talablar tegishli GOST bilan belgilanadi. GOSTda yog'och materiallarning o'lchamlariga, ruxsat etiladigan nuqsonlarga, ishlov berish sifatiga, o'lchash usuliga, sortlarga ajratish, markalash va misoblashga nisbatan quyiladigan talablar kursatiladi.
STANOKLAR VA ULARNING ISHLATILISHI: Zagotovkani kesuvchi asbob rdamida ishlov berish protsessida kirindi ajratish orkali kerakli formata va talab kilinadigan aniklik darajasiga keltiruvchi mashina metall kesuvchi stanoklar deyiladi.
TEXNIK TA'RIF VA QISQACHA TAHLIL: Ushbu kitob «Materialshunoslik va konstruktsion materiallar» fanidan yozilgan ma'ruza matniga f.n. U. Ch. Eshqoraev tomonidan tuzilgan bo'lib, Kasbiy ta'lim fakulteti maxsus sirtqi bo'lim 5142000-тещnat ta`limi yo'nalishidagi talabalari uchun mo'ljallangan.