Mif va asotirlarga oid leksik birliklarning lingvomadaniy xususiyatlari (ingliz va o‘zbek tillari materiallari misolida)
Ushbu dissertatsiya tadqiqoti Oʻzbekiston Milliy universiteti huzuridagi ilmiy darajalar beruvchi DSc.03/30.12.2019.Fil.01.10 raqamli Ilmiy kengashning 2023-yil ______ soat______dagi majlisida boʻlib oʻtadi. Manzil: 100174, Toshkent shahri, Farobiy koʻchasi, 400-uy. Tel: (99871) 246-08-62; faks: (99871) 227-10-59; e-mail: nauka@nuu.uz. Oʻzbekiston Milliy universiteti, Xorijiy filologiya fakulteti (3-qavat, 11-xona) tadqiqotning maqsadi va vazifalari, asosiy ilmiy yangiligi, tadqiqot natijalari va ularning amaliy ahamiyati bilan tanishishni oʻz ichiga oladi. Tadqiqotda mifologiya, lingvomadaniyatshunoslik, madaniyatlararo munosabatlar va ularning oʻzaro bogʻliqligi, mif va asotirlarga oid leksik birliklarning lingvomadaniy xususiyatlari, semantik maydonlari, izomorfik va allomorfik jihatlari tahlil qilingan. Ingliz va oʻzbek tillaridagi mif va asotirlarda uchraydigan leksik birliklarning konseptualizatsiyasi hamda ularning milliy-madaniy xususiyatlari qiyosiy va taqqoslovchi jihatdan oʻrganilgan.
Asosiy mavzular
- Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati: Jahon tilshunosligida har bir millatning dunyoqarashi, oʻziga xos hayotiy tajribasi, tarixi, taomil, an'ana va urf-odatlarini oʻzida aks ettiruvchi milliy-madaniy xususiyatlar mujassamlashgan mif va asotirlardagi lisoniy birliklarning umumiy hamda oʻziga xos jihatlari yuzasidan olib borilayotgan ilmiy izlanishlarning chogʻishtirma tadqiqi bugungi kunda muhim ahamiyat kasb etmoqda.
- Tadqiqotning maqsadi va vazifalari: Tadqiqotning maqsadi ingliz va oʻzbek tillaridagi mif va asotirlarga xos leksik birliklarning lingvomadaniy xususiyatlarini ochib berish hamda chog'ishtirilayotgan tillarda o'xshash va farqli jihatlarini aniqlashdan iborat. Vazifalari esa ingliz va oʻzbek tillarida mifologiya, lingvomadaniyatshunoslik, madaniyatlararo munosabat masalalarining chambarchas bog'liqligi asosida mifologiyani lisoniy va lingvomadaniy hodisa ekanligini aniqlash; turli tizimli tillardagi mif va asotirlarga doir leksik birliklarning konseptuallashuv tizimi asosida ularni tahlil qilish hamda konseptual tasnifini ishlab chiqish; ingliz va oʻzbek tillaridagi mif va asotirlarga oid birliklarni chog'ishtirish orqali ularning oʻziga xos semantik maydonlarini taqdim etish hamda ikki tildagi mifologik leksemalarni struktural-semantik jihatlarini ochib berish va mavzuviy guruhlarini shakllantirish; mif va asotirlarga xos leksik birliklarni ingliz va oʻzbek tillari lingvomadaniyatiga koʻra tahlil qilish hamda ushbu xususiyatlarning oʻxshash va farqli jihatlarini ochib berishdan iborat.
- Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Ingliz va oʻzbek tillariga xos mif va asotirlardagi leksemalarning konseptuallashuv tizimining kuzatilishi natijasida mifologiyaga yangicha yondashuv – lisoniy va lingvomadaniy hodisa deb qaralishi; chog'ishtirilayotgan tillardagi taomil va urflar, udum va rivoyatlar, mifologema va arxetiplar boʻyicha qoʻllaniladigan miflashtirilgan leksik birliklar – mif va asotirlarda olam, samoviy jismlar, odamning yaratilishi, muayyan e'tiqodiy ishonchlarga doir, ajdodlar haqidagi, vaqt, makon bilan bog'liq ezgulik va yovuzlik, yaxshilik va yomonlik, goʻzallik va xunuklik hamda vatan, jasorat, baxt konseptlarining izomorfik va allomorfik xususiyatlari dalillangan; mif va asotirlarga xos leksik birliklarning ma'no jihatidan ingliz tilshunosligida qirollar (kings), mashhur shaxslar (famous people) hamda hayvon va mavjudotlar (animals and creatures), oʻzbek tilshunosligida esa antopogenik, suv va tabiat hodisalari haqidagi hamda dualistik kabi semantik maydonlarga birlashishi isbotlangan; ingliz va oʻzbek tillarining mif va asotirlariga oid qahramonlar, dualistik miflar, hayvon va mavjudotlarning ijobiy yoki salbiy xarakteri, tashqi koʻrinishi, amallarini ifodalab kelishi jihatidan o'xshash hamda qoʻllaniladigan mifologik leksik birliklarning nomigina ushbu xalq va millatning tilida aks ettishi kabi farqli jihatlarini namoyon boʻlishi aniqlangan.